HOŞGELDİNİZ

Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN Sivas CÜ İlâhiyat Fakültesi www.mehmetzekiaydin.com EMAİL:kitap@mehmetzekiaydin.com TEL:0506.3446620

Prof.Dr. Mehmet Zeki AYDIN Dinî Danışmanlık ve Rehberlik

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

www.mehmetzekiaydin.com Diş ağrısı çeken birini düşünelim. Çektiği ıstırabı dostuna anlatır. Dostu cevap verir: “Geçmiş olsun! Bilirim, diş ağrısı çok ıstırap vericidir.” Öteki devam eder: “Evet, geçen akşam yemeği yarıda bırakıp kalkmak zorunda kaldım. Lokmayı basar basmaz beynimde şimşek çaktı!” Sözü öteki alır “Ne zor değil mi! Benim de öyle olmuştu. Neyse ki falan dişçiye gittim de tedavi ettirip kurtuldum. Ama iyi bir dişçi.” Sorunu olan kişi, o dişçinin adresini alır.        

www.mehmetzekiaydin.com      İşte bu küçük örnekte basit bir rehberlik işi cereyan etmiştir. Dostu, problemli kişiye bir anlayış göstermiş, önüne basit bir çözüm fikri sermiştir. Problemli kişi dişçiye gitmiş ve tedavi olmuştur. Dişi tedavi eden doktorun yaptığı tedavi, kişiye büyük bir yardımdır ama bir rehberlik ve danışma değildir. Halbuki dostunun konuşmasında da yardım vardır ama bu yardımda çekilen ıstırabı gerçekten anlayış, onunla hemhal oluş ve ortaya kişinin karar vermesine yardım edebilecek çözüm yolu koyuş vardır. İşte bu bir rehberliktir. Bu örnekte geçekleşen rehberlik ve danışma, tabii ki sistemli ve amaçlı yapılmış rehberlik ve danışma sayılmaz. Ama kazara vuku bulmuş yardımlardır ki bunlara bilinçli değil, tesadüfi rehberlik demek mümkündür.

Kavramlar Din Rehberlik Dinî rehberlik Psikolojik danışmanlık Psikoterapi Dinî danışmanlık Dinî bakım Danışman, danışan www.mehmetzekiaydin.com

REHBERLİK

REHBERLİK NEDİR? Rehberlik; bireye kendini anlaması, çevredeki imkanları tanıması, doğru kararlar verme ve iletişim kurma becerilerini geliştirmesi için verilen sistemli ve profesyonel yardım sürecidir. www.mehmetzekiaydin.com

DANIŞMANLIK

Psikolojik Danışmanlık nedir? Günlük hayatta karşılaşılan kaygı, karar verme güçlüğü gibi sorunların çözümü için duyuşsal yön ön planda tutularak sunulan, tedavi edici becerilerin kullanıldığı uzman tarafından yürütülen bir yardım sürecidir. www.mehmetzekiaydin.com

Yardım kavramı ile kastedilen; tavsiye vermek, akıl öğretmek, bireyi doğru olduğu varsayılan bir hareket tarzı benimsemeye ve uygulamaya zorlamak olmayıp, onun çeşitli seçenekleri tanımada ve en uygun olanı seçmesi için gerekli değerlendirmeyi yapabilecek hâle gelmesine çalışmaktır. www.mehmetzekiaydin.com

Rehberlik ve danışma arasında ne fark var? Rehberlik, esasen bir eğitim faaliyeti; danışma ise rehberlik programı içinde (psikolojinin) hizmet gruplarından biridir. Danışma bir anda olup biten bir iş değil zaman isteyen bir süreçtir. Bireyin problemi uzun bir zaman içinde oluştuğundan, giderilmesi de zaman ve gayret ister. Bu nedenle düzenli olarak danışanla yaklaşık 45 dakikalık görüşmeler yapılır. www.mehmetzekiaydin.com

Psikolojik danışma ve psikoterapi arasında ne fark var? Psikolojik danışmayı psikoterapiden ayırt etme işi henüz bir sonuca bağlanmış değildir. Literatürde danışma ve psikoterapiyi ayrı veya aynı gören birçok yazılar vardır Psikolojik danışma, ruhsal sağaltımın (psikoterapinin) başladığı yerde sona erer. Psikolojik danışma daha çok, kökü derinlerde olmayan, dış çevreye dayalı sorunları bulunan, daha katı nevrotik örüntüler geliştirmemiş kişilere uygulanır. Psikolojik danışma, akıl ve ruh sağlığını koruyucu bir hizmet alanı olup, yardım verebileceği çevre psikoterapininkinden çok daha geniştir. Ancak yardım kısa süreli ve gelişime yöneliktir. Psikolojik danışma yardımına ihtiyaç duyan birine danışan, psikiyatrik bir sorunla danışmaya gelenlere hasta denmektedir. www.mehmetzekiaydin.com

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİNİN GENEL AMAÇLARI Kişisel gelişimleri için kendilerine açık olan imkan ve fırsatları, toplumun beklentilerini tanımalarını, Hayatlarını bir bütün olarak değerlendirerek bir hayat felsefesi geliştirmelerine, Bilinçli bir insan olmalarına yardımcı olmaktır. www.mehmetzekiaydin.com

Rehberlik hizmetleri bireyin geleceğine yöneliktir. REHBERLİĞİN İLKELERİ Rehberlik hizmetleri bireyin geleceğine yöneliktir. Bireyin zayıf yönlerinden çok güçlü yönleri üzerinde durur. Rehberlik hizmetlerinde gönüllülük esastır. Rehberlik hizmetleri rehberlik alan kişi ile ilişkili tüm kişilerin iş birliği ile gerçekleşir. Rehberlik tekniklerini uygulamak bir uzmanlık işidir. www.mehmetzekiaydin.com

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİNİN İLKELERİ Bireyin karar verme hakkına saygı esastır. Eğitimin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir parçasıdır. Etkili bir rehberlik hizmeti BİREYSEL FARKLARI dikkate almak durumundadır. Rehberlik tüm bireylere yöneliktir. Rehberliğin amacı, problem çözmek değil, bireylerin bir bütün olarak gelişmesine yardımcı olmaktır. Rehberlikte süreklilik esastır. www.mehmetzekiaydin.com

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA TÜRLERİ Kişisel, sosyal rehberlik (bireysel) Eğitsel rehberlik Mesleki rehberlik Dinî rehberlik www.mehmetzekiaydin.com

BİREYSEL REHBERLİĞİN AMAÇLARI Bireyi bağımsızlığa doğru geliştirmek, Karşılaşacağı sorunları tek başına çözebilecek hâle getirmek, Bireyin içinde bulunduğu ve kaldırılması imkansız durumlara karşı bireyi dayanıklı hâle getirmek, Bireyin özel ye teneklerini bulup çıkartılmasına ve bunların geliştirilmesine yardım etmek. www.mehmetzekiaydin.com

Dinî Danışmanlık: Bireyin kişisel ve toplumsal hayatta karşılaşmış oldukları işlev bozukluğuna yol açan, dinî içerikli problemleri çözmede ve sosyal hayata uymada, davranış değişikliğini kolaylaştırma amacıyla alanında eğitim almış kişiler tarafından, dinî kaynakları ve danışma tekniklerini kullanarak onlara yardımcı olma ve potansiyellerini kullanmayı geliştirme uygulamasıdır. www.mehmetzekiaydin.com

İsim koyma sorunu veya alanlar Dinî danışmanlık 1.Fetva 2.Psikolojik (dinî davranış ve duygularla ilgili) danışmanlık 3.İnanç (konuları) danışmanlığı www.mehmetzekiaydin.com

Dinî Bakım ve Dinî Danışmanlık Din görevlileri tarafından, dinî inanç, duygu ve davranışlarında sorun yaşayan insanlara yönelik, iyileştirme, destekleme, rehberlik etme, bakımda bulunma, uzlaştırma …….. şeklindeki yardım etme davranışlarını içerir. www.mehmetzekiaydin.com

Dinî Bakım ve Dinî Danışmanlık İnsan hayatının aşkın bir boyutu olduğunu kabul eden (dindar, dine bağlı) bireylerin, sözlü veya sözsüz, doğrudan veya dolaylı, lafzi veya sembolik etkileşim biçimlerini kullanarak, kaygılarla baş etmeye çalışan insanları, belirli yardım etme etkinlikleri ile koruma, rahatlatma veya kolaylaştırmayı hedeflemektedir. www.mehmetzekiaydin.com

Dinî Bakım ve Danışmanlık koruma rahatlatma kolaylaştırma www.mehmetzekiaydin.com

Dinî Danışmanlık Yetkin bir din görevlisinin veya dinî konularda yetkin bir kişinin, hem kendi hem de danışanın inanç ve kültürel kaynaklarını (dinin esasları, sembolleri, üye olunan grup vb.) kullanarak, danışanla birlikte (ortaklaşa) onun (sosyal, politik ve ekonomik şartları da dahil) doğrudan ya da dolaylı olarak dinle ilgili sorunlara yönelik, belirli kurallar ve teknikler çerçevesinde yürütülen, yapılandırılmış sözlü (görüşme gibi) veya fiili (ziyaretler gibi) çözüm bulma etkinliklerini (iyileştirme, destekleme, uzlaştırma vb.) içerir. www.mehmetzekiaydin.com

Tartışma Alanları Danışmanın kişiliği (dindar olması veya dini temsil etmesi vs.) Danışanın kişiliği (dindar olup olmaması) Konu/içeriğin (dinle sınırlandırılma[ma]sı) Danışma yapılan ortam Seküler danışmanlık dinle ne derece örtüşüyor? Yönlendirmenin/referansın dinî olup olmaması İslam merkezli mi yoksa başka merkezli mi? Dinî danışmanın eğitimi (din ve psikoloji alanında) Teorik çerçevenin ne olacağı Danışman ve danışanın dünya görüşü farkı İnsan anlayışı neye göre (din mi psikoloji mi) www.mehmetzekiaydin.com

Danışan: Kendisine yardım edilen kişi veya herhangi bir problem için psikoloji uzmanından yardım isteyen kişi demektir. Danışman: Belli bir alanda derinleşmiş uzman kişiye denir. Dinî danışman dinî konularda bilgisi olan din görevlisi olarak kullanılmıştır. Yedme: Yedmek fiilinden türemiş olup, çekmek, çekerek peşinden götürmek, yedeğinde götürmek, yanında, beraberinde götürmek, yol göstermek gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise danışanın kendi içinde ve etrafında olup bitenleri daha iyi hissetme, tanıma, yeterli bilgi alma, düşünme, öğrenme, eleştirme, değerlendirme, karar verme ve değişip gelişmeyi isteme gücünü arttırma faaliyetlerine denir. www.mehmetzekiaydin.com

DİNÎ DANIŞMANLIĞIN İSLAM KÜLTÜRÜNDEKİ TEMELLERİ Allah, Peygamberimizi ve Kur’anı bir hidayet rehberi olarak göndermiştir. www.mehmetzekiaydin.com

DİNÎ DANIŞMANLIĞIN İSLAM KÜLTÜRÜNDEKİ TEMELLERİ Emri bi'-l maruf ve nehyi ani'l-münker irşat, tebliğ veya din eğitimi faaliyetlerinin tümünün içinde rehberlik ve danışma mevcuttur. www.mehmetzekiaydin.com

DİNÎ DANIŞMANLIĞIN İSLAM KÜLTÜRÜNDEKİ TEMELLERİ (Allah, Hz. Peygambere) “...yapacağın işler hakkında onlara danış, karar verince de artık Allah’a dayan....”(3/159) buyurmaktadır. Kuran’a göre inananların nitelikleri arasında şu özellikler de bulunmaktadır: “Rab’lerinin çağrısına gelirler, namaz kılarlar, işleri, aralarında danışma iledir....”(42/38) www.mehmetzekiaydin.com

DİNÎ DANIŞMANLIĞIN İSLAM KÜLTÜRÜNDEKİ TEMELLERİ Musa ise Sina’da kavminin başına rehber olarak Harun’u bırakmıştı. Lokman’ın oğluna yaptığı rehberlik de Kur’an’da anlatılan örneklerdendir. Yusuf’un zindanda kendisine rüya tabiri için yaklaşan iki gençle yaptığı konuşma da bir rehberlik faaliyeti olarak değerlendirilebilir. www.mehmetzekiaydin.com

Hz. Peygamber’in Danışmanlığı Bir sahabe Peygamberimize gelerek “Kalbimden öyle şeyler geçiyor ki, onu söylemektense yanıp kül olmayı tercih ederim” derken, diğer birisi “Helak oldum ya Resulullah! Bir suç işledim, bana yardımcı olur musun?” diye gelmiş, Peygamberimiz tarafından her biri için dinî bilgi ve tecrübe içeren bir rehberlik yapılmıştır.[1] Dinî korku ve kaygıları giderilmiş, psikolojik olarak rahatlamaları sağlanmıştır. [1] .Ebu Davut, Zekat,26; Buhari, Savm, 30. www.mehmetzekiaydin.com

Hz. Peygamber’in Danışmanlığı Kendisine gelerek sürekli bir rahatsızlığından dolayı namazlarını kılıp kılamayacağını soran bir kadına namazı bırakmamasını ve kılmaya devam etmesini sebepleriyle anlatmış,[1] insanların en hayırlısını, en kötüsünü,[2] Müslümanların en üstününü,[3] amellerin en değerlisini[4] soranlara yol göstermiş, kendisinden iyilik ve günahı somut olarak tanımlamasını isteyen birisine [1]. Buhari, El-Camius’s-Sahih, Kitabu’l-Vüdu, 63. Bab, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981. [2]. Tirmizi, Sünen, Kitabu’l-Fiten, 76. Bab, Hadis No: 2263, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981; Ahmed b. Hanbel, Müsned, C.5, s.40, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981. [3]. Buhari, Sahih, Kitabu’l-İman, 5. Bab; Tirmizi, Sünen, Kitabu’l-İman, 12. Bab, Hadis No: 2628. [4]. Buhari, Sahih, Kitabu’l-İman, 18. Bab. www.mehmetzekiaydin.com

Danışmada Ahlaki Kurallar Danışma işi, hem danışman hem de danışan açısından istismara açık bir konudur. www.mehmetzekiaydin.com

Danışmada Ahlaki Kurallar (I) (Danışma istismara açık bir iştir.) Gizliliği devam ettir! Danışanın haklarına ve kişisel mahremiyetine saygılı ol! Görüşmede konuşulanları başkasıyla tartışma! Bunu başaramayacaksan bunu önceden danışana söyle! Eğer bilgiler danışana veya topluma kesin zarar verebilecek bir içerik taşıyorsa o zaman gizlilik ilkesi kaldırılabilir. Danışmanın asıl sorumluluğu danışana yöneliktir. www.mehmetzekiaydin.com

Danışmada Ahlaki Kurallar (II) (Danışma istismara açık bir iştir.) Sınırlılıklarının farkında ol! Yeni başlayanların danışanın derin iç dünyasına dalmaları potansiyel bir tehlikedir. Yeni başlayanlar profesyonel bir danışman nezaretinde çalışmalıdır ve tavsiye ve öneri aramalıdır. Profesyonel olmaya yönelik en önemli adım kişinin sınırlılığını bilmesidir. www.mehmetzekiaydin.com

Danışmada Ahlaki Kurallar (III) (Danışma istismara açık bir iştir.) Alakasız ayrıntılara girmekten kaçın! Danışanların hayatlarında olup bitmekte olan “savaş hikayelerini” öğrenme merakı taşıma. Danışanın cinsel hayatı, yakın dostluk ilişkileri, kişisel seyahat deneyimleri gibi son derece kişisel konuları sorup soruşturma. Danışmanlık danışanın kazancı içindir yoksa senin bilgini artırmak için değil. www.mehmetzekiaydin.com

Danışmada Ahlaki Kurallar (IV) (Danışma istismara açık bir iştir.) Danışana kendine muamele edilmesini istediğin gibi muamele et! Kendini danışanın yerine koy! Herkes saygı, onur, nezaket ve dürüstlükle muamele edilmeyi hak etmektedir. Duygusu ve düşüncesine saygı göstererek ve onu bir kişi olarak muamele ederek onun kabul edildiği duyusunu ona ilet! Dürüst ol! www.mehmetzekiaydin.com

Dinî Danışmanlık İhtiyacı Kendi dinî ortamında daha rahat hissetme (kültür ortaklığı) İnanç belirleme ve değer karmaşası Din hizmetlerinde iyi etkileşim gereği Seküler danışmanlık teorilerinin dinî davranışları dikkate almaması Bir ahlak ve dünya görüşü sorunu. ‘Nasıl yaşamalıyım?’ Diğer dinî sorunlar Paylaşma ihtiyacı Harama girme endişesi www.mehmetzekiaydin.com

www.mehmetzekiaydin.com İnsanın Yapısı Bireyler insan olduklarından dolayı kabul edilme ve anlaşılmayı hak etmektedirler. Bireyler değişmeye güç yetirebilirler. Bireyler kendi davranışlarında irade sahibidirler. Bireyler kendileri konusunda uzmandırlar. Bireyler potansiyellerini gerçekleştirmek isterler. Bireylerin davranışı bir amaca yöneliktir. Bireyler kendileri için koymuş oldukları hedefleri başarmak için çok çalışırlar.

Amaçlar Sevmek ve çalışmak, Etkili günlük hayat ve başkalarıyla olumlu ilişkiler kurma, Kişisel büyüme ve gelişme, İyilik yapma duygusu, Değerlerin netleştirilmesi, Etkin olmak, Davranış dağarcığını artırma, İç görü/ben farkındalığı, Potansiyelleri ortaya çıkarma, İşlevi dumura uğramış becerilere işlevsellik kazandırma, Bakış açısı kazandırma, Problem çözme, Bilişsel değişim, Davranış değiştirme. www.mehmetzekiaydin.com

İnsanların ihtiyaçları Bedensel ihtiyaçlar Güvenlik ihtiyaçları Sevgi ve aidiyet ihtiyacı Saygı ihtiyacı İdeallerini ve yeteneklerini gerçekleştirme ihtiyacı Başarma Bağlanma Yarışma Güç www.mehmetzekiaydin.com

Güdü Güdü, davranışa enerji ve yön veren güçtür; bu güç organizmayı etkileyerek bir amaç için harekete geçmeye sevk eder. Güdü, istekleri, arzuları, ihtiyaçları, dürtüleri ve ilgileri kapsayan genel bir kavramdır. Açlık, susuzluk, cinsellik gibi fizyolojik kökenli güdülere dürtü, bilme ve başarma isteği gibi insani dürtülere ise ihtiyaç denir. www.mehmetzekiaydin.com

Temel olarak güdülenmenin iki amacı vardır: Hayatta kalmak ve başarı. İnsan hayatta kalmak için güvenliğe, beslenmeye, barınmaya ihtiyaç duyar. Bunlar günlük hayatımızın temel fiziksel ihtiyaçlarıdır. Bu temel ihtiyaçlar giderilirse bizler başarı, duygusal tatminler, kişisel gelişim, değerli olmak, kabul edilmek gibi diğer ihtiyaç alanlarına bakmaya başlarız ve bu ihtiyaçların giderilmesine yöneliriz. www.mehmetzekiaydin.com

Danışmanlık Becerileri (Tam Liste) Beden dili Danışma sürecinin genel akışı Dil kullanımı Dinleme Duruş Empati kurma Genel değerlendirme Genel olarak danışanla birlikte olma durumu Genel olarak literatüre hakim olma Geri bildirim Göz kullanımı Karşılama Kelime (duygusal öğe) seçimi Kendini açma Kendini rahat hissetme (tedirgin olmama) Kişiselleştirme Konuyla kalma Olumlu yönlere vurgu Oturumu düzenleme Oturumu kapatma Özet Saydamlık Saygı Ses tonu Sessizlikle başa çıkma Sınırları koruma (aşırı samimi veya aşırı soğuk mesafede olmama) Somutluk Soru sorma Soruyla başa çıkma Söz kesmeme ve sözü ağza tıkamama Şimdi ve burada Yapılandırma Yüzleştirme www.mehmetzekiaydin.com

Danışma teknikleri a)Kabul ve anlayış bildiren teknikler b)Destek ve teşvik bildiren teknikler c)Teşhis ve tanımaya, anlamaya yönelik teknikler d)Telkin ve öğretmeye yönelik teknikler e)Soru sorma ve espri teknikleri www.mehmetzekiaydin.com

1.Kabul ve Anlayış Bildiren Yedme Teknikleri a. Susma b.Basit Kabul c.Tekrarlama d.Aydınlatma (Netleştirme) e.Özetleme www.mehmetzekiaydin.com

2.Destek ve Teşvik Nitelikli Yedme Teknikleri a. Tasvip (Beğenme, Onaylama) b. Teşvik c. Cesaretlendirme d. Güvence Verme e. Reddetme www.mehmetzekiaydin.com

3.Teşhis ve Tanımaya, Anlamaya Yönelik Yedme Teknikleri a. Genel Yedme (Deştirme) b. Yansıtma c. Tahlil (Açıklama) d. Yorum www.mehmetzekiaydin.com

3.Teşhis ve Tanımaya, Anlamaya Yönelik Yedme Teknikleri a. Genel Yedme (Deştirme) Genel yedme tekniği danışman veya danışanca ele alınan bir konuda daha derine inmek, konuyu daha da açmak için ya da danışanı yeni bir konuya yöneltmek için, “Bu konuda ne düşünüyorsun?”, “Biraz daha açıklar mısın?” gibi genel ifadelerle iletişimde bulunmaktır. Bu çeşit yedmeye deştirme de denir. b. Yansıtma Danışman, danışanın farkında olmadığı, onun söz ve hareketlerinin altında yatmakta olan duyguları, tavırları ve çelişkileri, tutarsızlıkları, kısaca kendi gerçeklerini görüp anlaması ve kabul etmesi için ona yeni ve değişik ifadelerle geri verir. Buna yansıtma denir. www.mehmetzekiaydin.com

4. Telkin ve Öğretmeye Yönelik Yedme Teknikleri a. Bilgi Vermek b. Tavsiye c. Telkin ve Nasihat d. Gösterme ve Öğretme www.mehmetzekiaydin.com

5.Soru Sorma ve Espri Teknikleri a. Soru Sorma b. Espri yapma www.mehmetzekiaydin.com

www.mehmetzekiaydin.com Niteliksel Ortamlar Empatik anlama: danışanın özel dünyasını kendininmiş gibi duyumsamak, Şartsız olumlu kabul: danışanın söz ve davranışlarının olumlu yönleri üzerine dikkati çekerek yoğunlaşmak Tutarlılık ve içtenlik, doğallık, samimilik: danışma ilişkisi içinde danışmanın özgürce ve derinden kendi olması Saygı veya sıcaklık: diğer insanları sevme, onlara saygı ve bunu onlara iletme Somutluk: Yüzleşme: tutum, düşünce ve davranışlar arasındaki var olan farklılıklara işaret etmek

Temel Beceriler Takip Etme: Dinleme Yansıtma Duruş Bakış Yüz ifadesi Oturuş Gözlemleme Dinleme Dinleme çerçevesi: deneyim, davranış, duygu, düşünce Sessizliği dinleme Kendi reaksiyonlarını dinleme Dinleme filtreleri: kültür, değerler, danışmanın sorunları, cevap hazırlama, denenceni doğrulamaya çalışma, savunmacı olma, yetersizlik hissetme Yansıtma Kelime ya da cümle tekrarı Yeniden ifade etme Özetleme www.mehmetzekiaydin.com

Araştırma Becerileri İşe yarar sorular Yardımcı olmayan sorular Açık uçlu sorular Yardımcı olmayan sorular ‘niye’ soruları kapalı uçlu sorular ‘ya o ya bu’ soruları çok sorulu (uçlu) sorular yönlendirici sorular www.mehmetzekiaydin.com

Faydalı, Faydasız Sorular İyi soruların faydaları Net ve odaklanmış olma Bilgi elde etme Yeni bir alan açma Zararlı soruların olumsuz etkileri Danışmanın kontrolünü artırır. Keşfetmeyi sona erdirir. www.mehmetzekiaydin.com

Sorular Nasıl Sorulmalı? Doğrudan Kısa ve öz Açık Amacı paylaşan Danışanın cevaplarını yeniden ifade eden Danışanın söylediği ile ilintili olan www.mehmetzekiaydin.com

Açıklamalar Yapma (keşfe yardımcı, soruya alternatif ve daha az müdahaleci) Bilgi keşfetme ‘Sanki bugün kafanda bir şeyler var gibi.’ Yönü veya konuyu değiştirme Diğerlerinden kendine ‘Annenle ilgili epey konuştun fakat kendinden çok az bahsettiğini görüyorum.’ İçerikten duyguya ‘Hayatında olup bitenler konusunda hissettiklerin olsa gerek.’ Danışanı daha spesifik yapma Kapalılıktan somutluğa ‘İşlerin zor olduğunu söyledin, hangi bakımdan olduğunu söylemen faydalı olabilir.’ www.mehmetzekiaydin.com

Keşfetme Becerileri İşe yarar sorular Yardımcı olmayan sorular www.mehmetzekiaydin.com Keşfetme Becerileri İşe yarar sorular Açık uçlu sorular Farazi sorular Yardımcı olmayan sorular ‘Niye’ soruları Kapalı uçlu sorular ‘Ya o ya bu’ soruları Çok sorulu (uçlu) sorular Yönlendirici sorular

Faydalı ve Faydasız Sorular İyi soruların faydaları Net ve odaklanmış olma Bilgi elde etme Yeni bir alan açma Zararlı soruların olumsuz etkileri Danışmanın kontrolünü artırır Keşfetmeyi sona erdirir www.mehmetzekiaydin.com

Sorular Nasıl Sorulmalı? Doğrudan Kısa ve öz Açık Amacı paylaşan Danışanın cevaplarını yeniden ifade eden Danışanın söylediği ile ilintili olan www.mehmetzekiaydin.com

İfadede Bulunma (keşfe yardımcı, soruya alternatif ve daha az müdahaleci) Bilgi keşfetme ‘Sanki bu gün kafanda bir şeyler var gibi.’ Konuyu değiştirme Diğerlerinden kendine ‘Annenle ilgili epey konuştun fakat kendinden çok az bahsettiğini görüyorum’ İçerikten duyguya ‘Hayatında olup bitenler konusunda hissettiklerin olsa gerek.’ Somutlaştırma Kapalılıktan somutluğa ‘İşlerin zor olduğunu söyledin, hangi bakımdan olduğunu söylemen faydalı olabilir.’ www.mehmetzekiaydin.com

Aktarım, Karşıt Aktarım www.mehmetzekiaydin.com Aktarım, Karşıt Aktarım Aktarım: danışanın, danışmana yönelik duygu ve düşünceleri (danışanın başkaları ile ilgili duygu ve düşüncelerini danışmana yansıtması/aktarması). (Aktarımın iyice olgunlaşmamış biçimde ve çok doğrudan incelenmesi danışanı zora sokabilir.) Karşıt aktarım: danışmanın, danışana yönelik duygu ve düşünceleri (Karşıt aktarımlar danışmanda ‘kör noktalar’ oluşmasına sebep olur ve görüşme süreci için yıkıcı ve bozucu olabilir.)

Dört Tür Rasyonel İnanç Esnek tercihler: “Kabul edilmek istiyorum fakat kabul edilmek zorunda değilim.” Berbat görülmeyen inançlar: “Kabul edilmemek kötü bir şey, fakat bu dünyanın sonu değildir.” Hoşgörülebilen inançlar: “Kabul edilmemekle karşı karşıya gelmek güç bir durum fakat bunu hoşgörebilirim.” Kabul inançları: (a) kendini kabul: “Kabul edilmediğim zaman kendimi kabul edebilirim.” (b) başkasını kabul: “Beni kabul etmesen de berbat biri değilsin.” www.mehmetzekiaydin.com

Dört Tür İrrasyonel İnanç Sabit istekler: “Kesinlikle kabul edilmeliyim.” Berbat görülen inançlar: “Kabul edilmediğim zaman dünyanın sonu demektir.” Hoşgörülemeyen inançlar: “Kabul edilmemeyi hoşgöremem.” Değer düşürücü inançlar: (a) kendi değerini düşürmek: “Kabul edilmediğimde değersizim.” (b) başkasının değerini düşürücü: “Beni kabul etmiyorsan, canın cehenneme.” www.mehmetzekiaydin.com

Problemin Kaynağı Rahatsızlıkların sebebinin olaylar olduğunu düşünme Rahatsızlığın sebebinin irrasyonel inançlar olduğunu bilmeyi yeterli sanma İrrasyonel inançlarını değiştirmede ısrar etmeme ve rasyonel olan inançları inanç sistemleri ile entegre etmeme İrrasyonel inançlarla uyumlu şekilde davranmaya devam etme Önemli sosyal yeteneklere (iletişim, problem çözme vb. sahip olmama) Rahatsızlıklardan iyileşmek için gereken çabayı çok bulma İrrasyonel inançları destekleyen çevrede yaşama www.mehmetzekiaydin.com

Değişim İnsan psikolojik sorunlarını kendisi yaratır. Sorunlar ifadelendirip aşılabilir. Sorunlar genellikle irrasyonel inançlardan kaynaklanır. Rasyonel ve irrasyonel inançları ayırt etmek gerekir. Rasyonel ve irrasyonel inançları sorgulamalıyız. Yeni rasyonel inançlarımızı içselleştirmeliyiz. Bu süreci hayatın diğer alanlarına da uygulamalıyız. www.mehmetzekiaydin.com

HERŞEY PARA MI? www.mehmetzekiaydin.com

TEŞEKKÜRLER www.mehmetzekiaydin.com

Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN Sivas CÜ İlâhiyat Fakültesi Din Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi www.mehmetzekiaydin.com EMAİL:kitap@mehmetzekiaydin.com TEL: 0506.3446620