BÖLÜM 7 ERKEN ÇOCUKLUKTA FİZİKSEL VE BİLİŞSEL GELİŞİM

Erken çocukluk döneminde çocuğun nasıl geliştiğini anlayan anababa ve eğitimciler, çocuğun öğrenmeye ilişkin doğal ilgisini bastırmak yerine bu ilgiyi teşvik edecek programlar yaratma konusunda aktif olarak rol alabilirler. Bu bölümde yeni yürüyen bebek okul öncesi dönemine doğru gelişirken ortaya çıkan tipik fiziksel, bilişsel ve dildeki değişimler incelenecek ve erken çocukluk dönemindeki eğitime ilişkin farklı yaklaşımlar değerlendirilecektir.

ERKEN ÇOCUKLUKTA FİZİKSEL VE BİLİŞSEL GELİŞİM Fiziksel Değişimler Bilişsel Değişimler Dil Gelişimi Erken Çocuklukta Eğitim

A) Fiziksel Değişimler 4. Bölümde hatırlayacağınız gibi bebekliğin ilk yılındaki büyüme hızlı bir şekilde baştan aşağı ve içten dışa bir gelişim sürdürerek gerçekleşir. Bir kitabın sayfalarını bir seferde çevirebilmek gibi motor becerilerin gelişimi, aynı zamanda bebeğin ikinci yıldaki yeterlik duygusuna katkıda bulunmaktadır.

a) Beden Büyümesi Ve Bedendeki Değişim Boy ve kilodaki büyüme erken çocukluğu ayırt etmemizi sağlayan en belirgin fiziksel değişimdir. Beyin ve sinir sistemindeki görünmeyen değişimler daha az önemli olmamakla birlikte, çocuğu biliş ve dil açısından gelişime hazırlamaktadır.

Boy ve Kilo ? Beyin ?

b) Motor Gelişim Erken çocukluk döneminde kaba motor beceriler çarpıcı olarak gelişir. Bu alanda gelişme yaşandıkça çocuklar daha maceracı hale gelirler. İnce motor beceriler de erken çocukluk döneminde oldukça gelişir.

Kaba Motor Beceriler: 3 yaşında çocuklar atlama, zıplama, geri ve ileri koşma gibi basit hareketleri yapmaktan hoşlanırlar. Bir odayı baştanbaşa koşabileceklerini ve 15 cm zıplayabileceklerini göstermekten büyük bir gurur duyarlar.

İnce Motor Beceriler: 3 yaşında çocuklar küçücük nesneleri başparmakları ve işaret parmakları arasında bir süreliğine tutabiliyor olsalar da, ince motor becerilerde oldukça beceriksizlerdir.

Miyelinleşme: Sinir hücrelerinin yağ hücreleri dokusuyla kaplanması ve yalıtılması ve böylelikle sinir sistemi içindeki bilgi akışı hızını artırması süreci.

c) Uyku Uzmanlar ilk çocukluk dönemindeki çocukların her gece 11-13 saat kadar uyumasını önerirler. Önemli olan çocuğun sadece uyuması değil aynı zamanda bölünmeyen bir uyku düzenine sahip olmasıdır.

Küçük çocukların uyku problemlerinin ayırt edici özellikleri nelerdir?

d) Beslenme Ve Egzersiz Erken çocukluktaki yeme alışkanlıkları gelişimin önemli bir yönünü oluşturur (Schiff, 2011; Wardlaw ve Smith, 2011). Aşırı Kilolu Küçük Çocuklar: Erken çocuklukta aşırı kilolu olma durumu ciddi bir sağlık sorunu haline gelmiştir (Marcdante, Kliegman ve Behrman, 2011).

Çocuklukta kilo ve yeme alışkanlıklarına ilişkin güncel eğilimler nelerdir?

Okul öncesi dönemde çocuklar günde kaç saat fiziksel etkinliğe katılmalıdır?

e) Hastalık Ve Ölüm Amerika’daki çocukların sağlığına etki eden en büyük sağlık riskleri nelerdir? Dünya çocukları arasında ölüm ne kadar yaygınlık gösterir?

ŞEKİL 7.3 ÇOCUKLARIN GÜVENLİĞİNİ SAĞLAYAN ÖZELLİKLER: Çocuğun yaşamındaki her bir bağlam içinde, çocuğun güvenli bir ortamda olmasını sağlayıcı ve kazaları azaltıcı durumlar yaratılabilir. Yukarıdaki şekilde bahsi geçen bağlamlar, 1.Bölümde yer alan Brofenbrenner’in kuramıyla nasıl ilişkilendirilebilir? Sonraki sayfada…

Gelişmemiş ülkelerdeki çoğu çocuk 5 yaşına gelmeden ishalden kaynaklanan sıvı kaybı ve yetersiz beslenme nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Dünyada küçük çocuklarının ölümüne sebep olan diğer sebepler nelerdir?

B) Bilişsel Değişimler Bu bölümde erken çocukluk dönemindeki bilişsel gelişimle ilgili üç kuram üzerinde durulacaktır. Bunlar; Piaget’nin ve Vygotsky’nin kuramları ile bilgi işleme kuramıdır.

a) Pıaget’nin İşlem Öncesi Evresi İşlem-öncesi evre: Piaget’nin ikinci evresi, 2-7 yaş aralığını kapsar, çocuklar bu dönemde dünyayı kelimeler, imgeler ve resimlerle yansıtır, sembolik düşünce duyusal bilgi ve fiziksel etkinliğin ötesine geçer; kalıcı kavramlar oluşur, zihinsel mantık belirir, benmerkezcilik vardır ve gerçekçi olmayan inançlar oluşturulur.

İşlemler: Piaget’in kuramında bunlar çocukların önceden fiziksel olarak yapmış olduklarını sonradan zihinsel olarak yapabilmelerine olanak sağlayan etkinliklerdir. Ben-merkezlilik: Kişinin kendi bakış açısıyla başkasınınkinin arasındaki farkı ayırt edemiyor oluşu (işlemöncesi evrenin ilk alt evresinin belirgin öğesi)

Sembolik İşlev Alt Evresi: Piaget’nin işlem-öncesi evredeki ilk alt evresidir. Bu alt evrede çocuklar orada o anda bulunmayan nesneleri zihinsel olarak ifade edebilme becerisine sahip olurlar (2 ve 4 yaşları arasında)

Canlandırmacılık (Animizm): Canlı olmayan varlıkların canlı varlık nitelikleri taşıdığına ve eylem yapabileceklerine olan inanç.

“Henüz bütün soruların cevaplarını bilmiyorum ama doğru soruları sormaya başladım.”

Sezgisel Düşünce Alt Evresi: Piaget’nin işlem-öncesi evredeki ikinci alt evresidir. Çocuklar bu alt evrede basit akıl yürütmeleri yapabilir ve sorularına cevap almayı isterler (4 ve 7 yaşları arasında).

Odaklanma: Dikkatin sadece bir özelliğe odaklanıp diğerlerine önem vermiyor oluşu. Korunum: Piaget’nin kuramında bir nesnenin yerini ya da görümünü değiştirmek, çocuğun bilgisi dâhilinde yapılmış olsa dahi o nesnenin temel özelliklerini değiştirmez.

b) Vygotsky’nin Kuramı Piaget’nin kuramı temel bir gelişim kuramıdır. Bir diğer gelişim kuramı olan Vygotsky’nin kuramı da çocuğun bilişine odaklanmıştır. Piaget gibi Vygotsky (1962) de çocukların kendi bilgi ve anlayışlarını aktif olarak yapılandırdıklarını vurgulamıştır.

Vygotsky’nin kuramını 1. Bölümde kısaca tartışmıştık Vygotsky’nin kuramını 1. Bölümde kısaca tartışmıştık. Şimdi Vygotsky’nin çocuğun öğrenmesi ve bilişsel gelişimde dilin işlevine ilişkin görüşlerine daha yakından bakacağız. Yakınsak Gelişim Alanı Destek Olma (Scaffolding) Dil ve Düşünce

Yakınsak Gelişim Alanı (YGA): Çocukların tek başlarına yapabilmeleri için çok zor olan, ancak bir yetişkin ya da daha yetenekli çocukların rehberliğinde yapabilecekleri görevler için Vygotsky’nin kullandıgı terim.

Öğretim Stratejileri Vygotsky’nin kuramı birçok öğretmen tarafından kabul edilmiş ve eğitimde başarıyla uygulanmıştır (Daniels, 2007; Holzman, 2009). Aşağıda kuramın sınıf içinde nasıl kullanılabileceğine ilişkin birtakım yollar bulunmaktadır:

1) Çocuğun YGA’sını değerlendirin ? 2) Çocuğun YGA’sını öğretim sırasında kullanın ? 3. Öğretici olarak daha yetenekli akranları kullanın ? 4) Yönergeyi anlamlı bir bağlama oturtun 5) Sınıfı Vygotskyci bir bakış açısıyla yeniden düzenleyin ?

Sosyal Yapısalcı Yaklaşım: Öğrenmenin sosyal bağlamını ve yapılandırılmış bilgiyi vurgulayan yaklaşım. Vygotsky’nin kuramı bu yaklaşımı temsil etmektedir.

c) Bilgi İşleme Süreci Piaget ve Vygotsky’nin kuramları çocukların nasıl düşündükleri ve düşünme şekillerinin nasıl değiştiği hakkında önemli bilgiler verirler. Yakın dönemde ise bilgi işleme yaklaşımı, okul öncesi yaşlarda çocukların bilgiyi nasıl işlediği üzerine yapılan araştırmalara yön vermektedir

Yönetici dikkat: Eylemlerin planlanmasını, hedefe yönelik dikkatin bölüştürülmesini, hataların ayıklanmasını, düzeltmeyi, göreve yönelik süreci izlemeyi ve alışılmamış ya da zor durumlarla başa çıkmayı içerir.

Sürdürülebilir Dikkat: Bir nesne, görev, etkinlik ya da çevreyle ilişkili bir başka duruma odaklanma ve bunlarla kapsamlı bir birliktelik kurma. Kısa Süreli Bellek: Bilginin tekrar edilmediği varsayıldığında bireyin bilgiyi 30 saniyeye kadar tutabildiği bellek bileşeni.

Stratejiler: Bilgi işlemeyi geliştirmek için amaçlı olarak yapılan zihinsel etkinlikler. Zihin Kuramı: Kendinin ve başkalarının zihinsel süreçlerinden haberdar olma durumu.

C) Dil Gelişimi Henüz yeni yürümeye başlamış bebekler iki kelimelik ifadelerden; üç, dört ve beş kelimelik kombinasyonlar yaratmaya doğru hızla bir geçiş yaparlar. 2 ve 3 yaş arasında basit cümleler yerine daha karmaşık cümleler kurabilir hale gelirler.

a) Ses Bilgisi (Fonoloji) Ve Biçim Bilgisini (Morfoloji) Anlama İlk çocukluk döneminde çocuklar dildeki kurallar sistemini kavramaya başlarlar. Ses bilgisi anlamında bakıldığında, çocukların bu dönemde konuşulmakta olan dildeki seslere karşı duyarlı hale geldiği görülmektedir. Berko’nun klasik deneyi, küçük çocukların biçim bilgisi anlayışlarıyla ilgili önemli bilgiler vermektedir.

b) Söz Dizimi Ve Anlam Bilgisindeki Değişimler Okulöncesi dönem çocukları aynı zamanda söz dizimi kurallarını da öğrenir ve uygularlar. Kelimelerin nasıl sıralanacağı ile ilgili karmaşık kurallar konusunda giderek artan bir beceri gösterirler.

c) Kullanım Bilgisindeki İlerlemeler Kullanım bilgisindeki (pragmatics) ilerleme de küçük çocukların dil gelişiminde önemli bir göstergedir (Bryant, 2009). 6 yaşındaki bir çocuk, 2 yaşındaki bir çocuktan daha iyi bir sohbet arkadaşıdır. Peki, okulöncesi dönemde dili kullanım bilgisinde neler gelişmektedir?

d) Küçük Çocuklarda Okuma-yazma Anababaların ve öğretmenlerin çocukların okuma yazma becerilerini geliştirmek için onlara destekleyici bir çevre sunmaları gerekmektedir (Christie, Enz ve Vukelich, 2011; Reese, Sparks ve Leyva, 2010).

D) Erken Çocuklukta Eğitim a) Erken Çocukluk Eğitiminde Farklılıklar Okulöncesi eğitim Amerikalı çocuklar için artık bir kural haline gelmiştir. Küçük çocuklara bu dönemde verilen eğitim konusunda birçok farklılıklar vardır (Follari, 2011; Morrison, 2011; Shonkoff, 2010). Okulöncesi eğitimin başlangıç noktası çocuğu merkeze alan anasınıflarıdır.

Çocuk Merkezli Anasınıfı: Çocuğun fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimi ile ilgilerini, gereksinimlerini ve öğrenme şekillerini dikkate alan eğitim.

Montessori Yaklaşımı: Çocuklara yapacağı etkinliğin seçiminde ve bir etkinlikten diğerine geçiş sırasında mümkün olduğunda özgürlük tanıyan eğitim felsefesi.

Gelişimsel Olarak Uygun Olan Uygulamalar: Çocukların tipik gelişim örüntülerine (yaş uygunluğu) ve her çocuğun biricikliğine (bireye uygunluk) uygun eğitim.

b) Dezavantajlı Küçük Çocuklar İçin Eğitim Head Start Projesi: Düşük gelirli ailelerden gelen çocuklara yeni beceriler ve okuldaki başarı için önemli olacak deneyimler kazandırmak üzere düzenlenmiş ve hükümet tarafından desteklenen program.

c) Erken Çocukluk Eğitimindeki Anlaşmazlıklar Temelde erken dönemdeki eğitimle ilgili olarak iki anlaşmazlık vardır: (1) Erken çocukluk eğitiminde programın nasıl olacağı (Hyson, 2007) ve (2) Amerika’da okulöncesi eğitimin genel ve kapsamlı bir nitelikte olup olmayacağıdır (Zigler, Gilliam ve Jones, 2006).