KAMULASTIRMA AMACLI ARAZI DÜZENLEME ÇALIŞMALARI YRD. DOÇ. DR. ALİ ERDİ ENGİN M. KÜDEN 091206078

İÇİNDEKİLER Kamulaştırmaya Alternatif Düzenleme Yaklaşımı Kamulaştırma nedir? Arazi Düzenlemesi Kamulaştırma nedenleri Düzenlemelenin gerekçeleri faydaları Kamulaştırma amaçlı arazi düzenlemesi KAAT’ın özel hükümleri Türkiye’de bayındırlık çalışmaları Kamulaştırmaya Alternatif Düzenleme Yaklaşımı Kamulaştırma amaçlı arazi düzenlemesinin faydaları Türkiye’den bir örnek Almanya Nordrhein-Westfalen (NWS eyalaeti) örneği NWS’de Kamulaştırma Amaçlı Arazi Toplulaştırması Kaynakça

KAMULAŞTIRMA Devlet veya kamu tüzel kişlerince, kamu yararının gerektirdiği hallerde, karşılığını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamı veya bir kısmına el konulması veya üzerinde irtifak hakkı tessis etdilmesi işlemidir.

Arazi Toplulaştırması ARAZİ DÜZENLEMESİ Tarımsal üretimin arttırılması amacıyla, küçük parseller halinde birden fazla parçaya bölünmüş, değişik yerlere dağılmış veya elverişsiz biçimde şekillenmiş arazilerin; modern tarım işletmeciliği esaslarına göre ve sulama hizmetlerinin getirilmesine en uygun bir şekilde birleştirilmesi, şekillendirilmesi ve düzenlenmesi işlemine denir.

Kamulaştırma nedenleri  Bir ülkenin kalkınmasında karayolları, otoyollar, demiryolları, çok amaçlı barajlar (içme-kullanma, sulama, taşkın, enerji), sulama ve drenaj kanalları, hava alanları, maden sahaları, entegre sanayi bölgeleri, Okul ve güvenlik inşa alanları gibi kamu yatırımları büyük önem taşımaktadır.

Büyük çoğunluğu kırsal alanda arazi talep eden yatırımlar kamu kaynakları ile yapılmakta olup söz konusu araziler için her yıl büyük meblağlarda kamulaştırma bedelleri ödenmektedir. Yine toplulaştırma yapılmadan yapılan yatırımlar sonucu tarım arazileri parçalanmakta, şekilleri bozulmakta ve kullanılamaz hale gelebilmektedir.

Kamu yatırımlarında gerekli olan arazilerin karşılanmasında ve yatırım maliyetlerinin azaltılmasında arazi toplulaştırması önemli bir araçtır. Arazi toplulaştırması uygulanacak alanlarda tüm parsel sınırları kaldırılmakta, çiftçilere ait küçük, parçalı ve dağınık parseller daha az sayıdaki parselde birleştirilerek yeniden düzenlenmektedir. Bu işlemler yapılırken yol ve kanal gibi kamu ortak kullanım alanları için % 10’lara varan oranlarda kesinti yapılmakta ve hazine arazileri de kullanılarak kamulaştırma ihtiyacı olan yerlerde kullanılabilmektedir

Toplulaştırma düşünülmeden uygulanan sulama projelerinde; kamulaştırma ve arazilerin parçalanmasının en az gerçekleşmesi için, kanalların ve yolların planlaması, parsel sınırlarına bağlı kalınarak yapılmaktadır. Mevcut parsellerin küçük ve şekillerinin de düzensiz olması nedeniyle, kanal uzunlukları gereksiz yere uzamakta ve tesis maliyetlerini yükseltmektedir.

Arazi toplulaştırması ile birlikte yürütülecek sulama projeleri bütün bu sakıncaları ortadan kaldırmakta ve yatırım maliyetlerinde % 40’lara varan oranlarda tasarruf sağlanabilmektedir

Düzenlemenin faydaları 1. Tapu ve Kadastro kayıtlarının yenilenmektedir. 2. Düzenleme sonrası araziler kıymetlenmektedir. 3. Parçalılık veya hisselilik nedeni ile değerlendirilemeyen hazine arazileri satılabilir duruma gelmektedir. 4. Mera arazileri de toplulaştırılarak hayvancılığa uygun hale getirilmektedir. 5. Sulama tesislerinde sulama oranı ve randımanı artmaktadır. 6. Tarımda kullanılan girdi kullanımında önemli oranlarda tasarruf sağlanmaktadır

Kamulaştırma Amaçlı Arazi Düzenlemesi Batılı ülkelerdeki arazi düzenleme çalışmalarında, kırsal mekana ve yaşam doğrudan etkisi olmayacak ama ülke ya da bölgesel amaçlı yol, sulama, baraj vb. bayındırlık çalışmalarının toprak ihtiyacını karşılamak, uygulamanın bölgedeki bazı tarımsal işletmelere doğrudan zarar vermesini, bazılarına da fazladan artı değer katmasının önlenmesi amacı ile, kamulaştırma amaçlı arazi düzenleme çalışması yöntemi uygulaması yapılmaktadır.

Eğer özel bir nedenle bir kamulaştırmanın söz konusu olması ve bunun sonucunda geniş ölçüde kırsal taşınmazların talep edilmesi halinde, proje nedeniyle ilgililer için ortaya çıkan arazi kaybının büyük bir arazi sahipleri grubuna dağıtılması ya da genel toprak kültüründe oluşacak zararların önlenmesi gerekir ise, Arazi Toplulaştırma Kanunun (ATK), 87 maddesi uyarınca, kamulaştırma kurumunun başvurusu üzerine bir özel (kamulaştırma) amaçlı Arazi Toplulaştırmasına başlanabilir

Kamusal projeler için büyük çapta ve zorla, yani egemen şekilde arazi kaybına dayalı olarak özel arazi kullanım işletmelerinin varlıklarını tehlikeye atmayı önler. Bu arazi kesintileri tüm ilgililer için kabul edilebilir ölçüde olmalıdır

Kamulaştırma Amaçlı Arazi Toplulaştırma (KAAT) işlem bölgesinin sınırlandırılmasında buna özellikle dikkat edilmelidir. Çünkü bu toprak kesintileri tüm katılımcılardan eski taşınmazlarının değerinin toplulaştırma bölgesindeki tüm parsellerin değerine oranı ölçüsünde alınmalıdır. Herhangi bir ayrıcalık söz konusu değildir

KAAT’nın yönetimini sürdüren toplulaştırma dairesi de önceden serbest şekilde ve uygun fiyatlarla proje için yeterli derecede yedek arazi edinerek zorunlu, yani kamulaştırılan arazi kesintilerinin bir minimuma indirgemesine çalışmalıdır.

Genel toprak kültürü için, bir projenin ilgili peyzaj dağılımına bozucu şekildeki müdahalesi sonucunda, ortaya çıkan zararların, özellikle taşınmazların ekonomik olmayacak durumda parçalanması, mevcut yollar ve suların kesilmesi, çıkış yollarının kapatılması, tümüyle iş ekonomisine ilişkin önemli zararlara bağlı olarak ve ekolojik açıdan önemli peyzaj bölümlerinin yok olmasının önlenmesi talebi, ancak uygun düzeyde müdahale ve gayrete bağlı ve uzmanlık planlaması ila ilgili ayrıntılı bir yeniden düzenleme önlemi, yani KAAT sayesinde gerçekleştirilebilir

KAAT’ın özel hükümleri Bu hükümler şu hususları ve ilkeleri içerir UYGUNLUK İLKESİ :Eski taşınmazların hak koşulları yeni taşınmazların yardımı ile toprak kullanımının öngörülen iyileştirilmesi için amaca uygun ölçülere uydurulur. DAYANIŞMA İLKESİ :Ortak ve nispeten az ölçüde kamusal tesisler için gerekli yerler kural olarak tüm taşınmaz sahiplerince orantılı olarak sağlanır KORUMA İLKESİ:Taşınmaz mal mülkiyeti esas itibariyle miktar olarak azalmaz ve ilgili mal sahibi için korunur ÖZEL KULLANILABİLİRLİK İLKESİ :Özel taşınmaz sahiplerinin iyice alışılmış çıkarı göz önünde tutulur

Proje kurumu sağlanan yerler için kamulaştırma ilkeleri uyarınca para ödentisi yapmalıdır. İlgili taşınmaz sahibi ödenti ile aynı değerdeki bir taşınmazı temin edebilmelidir. Bu nedenle kural olarak proje için belirli konumda arazi sağlanması sayesinde mal kayıpları, parçalanma zararları, kendi arazisine dolambaçlı yollar nedeni ile oluşan hasarlar vb tüm koşullu sonuçları kapsayan dolaşım değeri ödenmelidir.

Türkiye’de bayındırlık çalışmaları Türkiye’de kırsal mekanda iki farklı amaç altında gruplandırabileceğimiz çalışmalar yapılmaktadır. sınırlı yöresel bir alanda tarımsal faaliyetleri iyileştirme(Köy yerleşim yeri imar faaliyetleri, arazilere yol ve su sağlama) ülke ya da bölgesel amaçlı genel kamuya ait bayındırlık çalışmalarıdır.(Otoyollar, il yolları, bölgesel sulama projeleri, baraj yapımı, demiryolu)

Bu çalışmalar Türkiye’de, her biri farklı kanunlarla örgütlenmiş, farklı amaçları olan, birbiri ile hizmet bütünleme ilişkisi kurulamamış, farklı yetenekleri olan ve bir diğerini dikkate almadan münferit faaliyetler yürüten kurumlarca yürütülmektedir. Her bir kurumun birbirinden bağımsız hizmet götürme çabalarının kırsal mekana yansımaları olumsuz olmaktadır.

Kamulaştırmaya Alternatif Düzenleme Yaklaşımı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu (TKAKK)’nun kırsal mekâna götürülecek bayındırlık hizmetlerinin toprak ihtiyaçlarını karşılamada, kamulaştırma yöntemine alternatif arazi toplulaştırması yapılmasına imkan vermesi, arazi düzenlemesi yaparak maliklerden kesintilerle karşılamasına imkân vermektedir.

Her bir kurumun, yapacağı bayındırlık çalışması ve buna bağlı arazi toplulaştırma planlarını ilgili bakanlığın onayına sunmasına ve uygunluk halinde kamulaştırma amaçlı toplulaştırma yapmalarına imkan vermektedir.

Kamlaştırma amaçlı arazi düzenlemesinin faydaları Kırsal mekândaki yapılacak bayındırlık çalışmalarının mevcut arazileri parçalamayacağı, Arazilerin küçülüp şekillerinin bozulmasına sebep olunmaz, Maliklerin veya kamunun kamulaştırmanın olumsuz etkilerinden kurtulur, Kamulaştırma bedeli olmayacağı için hizmetlerin maliyetlerinin azalır, Yapılacak toplulaştırma nedeniyle de, kırsal mekânda işletme şartları ve ekonomisi açısından iyileştirmelerin olacağı gibi sonuçlar sağlanabileceği olarak sıralayabiliriz

Yasa ile yukarıda sıralanan muhtemel olumlu yansımalarına karşın düzeltilmeye muhtaç gözüken taraflarının da olduğu düşünülmektedir. Bunları da; Kırsal mekânda koordineli çalışma ve bütüncül bir hizmet götürme olgusunun oluşmaması ya da teşvik edilmemesi, Her bir kurumun bağımsız hizmet götürme ve çalışma yapmasına imkân vermesi, hatta teşvik etmesi, Her bir kurumun uzmanlık ve ilgi alanı olmamasına rağmen toplulaştırma altyapıları oluşturmalarını zorunlu kılması, Her bir kurumun hizmet alanları dışında özellikle toplulaştırmada yeterince başarılı olmalarının güç olacağı,

Kırsal mekânda sadece kamunun toprak ihtiyacını karşılamayı ön plana alması nedeniyle, kırsal kalkınmanın önemli göstergelerinden olan sosyal ve kültürel yapı iyileştirmesi, yaşam standardının artırılması, kentlerle eşit yaşam altlıklarının ve gelirlerin oluşturulması gibi hedeflerin açıkça ve bütüncül bir ele alışla benimsenmemiş olması, Kırsal mekanda arazi düzenlemesi ile ilgili çalışma yapmaya imkan veren diğer yasalarla ilişkilendirilmemesi, dolayısı ile, farklı standartlarda uygulamaların yapılmamasının önüne geçilemeyeceği gibi başlıkları sıralayabiliriz.

Türkiye’den bir örnek 2008 yılında uygulamaya konan GAP Eylem Planı ile 1.060 bin hektar sahada sulama hedeflenmiştir. Bu kapsamda öngörülen toplam 1.232 km uzunluğundaki ana kanalların 595 km‟sinde ihale süreçleri tamamlanarak inşaatlara başlanmıştır. Bunun yanı sıra, uygulama projeleri 2008 yılında tamamlanan Silvan Barajının ihalesi tamamlanarak,12.7.2011 tarihinde yapım sözleşmesi imzalanmıştır. Diğer yandan, uygulama projeleri tamamlanma aşamasına gelen Çetintepe Barajının 2011 sonuna kadar ihale edilmesi ve Koçali Barajının planlama revizyonunun bir an önce gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır.

Bunun yanı sıra, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen arazitoplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetlerine, GAP Eylem Planının uygulamayabaşlanılması ile önemli bir ivme kazandırılmıştır. Bu kapsamda GAP illerinde toplam 2,1 milyon hektar alanda toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri programlanmış olup, 2011 yılında 600 bin hektar alandaki çalışmalar tamamlanmıştır

Benzer şekilde, KOP illerinde 200 bin hektar alanda toplulaştırma çalışmalarına başlanmış; DAP ilerinde ise 188 bin hektar tarım alanın toplulaştırma çalışmalarına devam edilmektedir.Ek olarak, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun özel arazi toplulaştırmaya dair hükümleri Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Arazi Toplulaştırmasına ilişkin Tüzüğün 2009 yılında yayımlanması ile işlerlik kazanmıştır. Bu kapsamda, DSĠ tarafından 2010 yılından bu yana toplam, münferit olarak 42.657 hektarlık alanda, sulama şebekesi yapımı işleri kapsamında ise 50.709 hektarlık alanda arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri işi ihale edilmiştir

Almanya Nordrhein-Westfalen (NWS eyalaeti) örneği NRW Eyaletinde Tarımsal Alanda 1,5 milyon hektar tarım alanı 50 bin tane tarım işletmesi bulunmaktadır. Yoğun olarak hayvancılık üretimi, kanatlı hayvanlar ve süt üretimi yapılmaktadır

NRW Eyaletinde Arazi Toplulaştırmasını yürüten tek bir kurum yoktur NRW Eyaletinde Arazi Toplulaştırmasını yürüten tek bir kurum yoktur. Eyaletler kendileri teknik çalışmaları yürütmektedir.Çalışan mühendis sayısı azdır toplam 50 çalışan içinde yoğunluk hukuk ve yönetim üzerinedir. Üretim artışı, ekolojik denge ve altyapı önlemleri her zaman amaçlanmakta olup Arazi toplulaştırmasının en önemli özelliği bu üç alandaki çelişkileri çözmektir

NRW Eyaletinde 5 tip Arazi Toplulaştırma çalışması yapılmaktadır. 1- Normal Arazi toplulaştırması, 2- Basitleştirilmiş Arazi Toplulaştırması, 3- Hızlandırılmış Arazi Toplulaştırması, (Örneğin; Sulak alanların kuruması karşısında önlem amaçlı hızlı bir arazi düzenlemesi ihtiyacı karşısında arazi sahiplerinin anlaşması durumunda) 4- Gönüllü Arazi Toplulaştırması, 5- Kamulaştırma Amaçlı Arazi Toplulaştırması,

Bu sıralamada 1 den 5’e gönüllük esası artmaktadır Bu sıralamada 1 den 5’e gönüllük esası artmaktadır. 1-4 arası toplulaştırmalarda özel yerel istekler ön plandadır. Şu an uygulanmakta olan arazi toplulaştırması daha çok 2. sıradaki basitleştirilmiş arazi toplulaştırmasıdır. Basitleştirilmiş arazi toplulaştırmasında yol yapımı gibi tarla içi geliştirme hizmetleri ile birlikte yapılan düzenlemedir. Kamulaştırma amaçlı arazi toplulaştırması da çabuk ve hızlı olmasından dolayı en çok yapılan 2. uygulamadır

NWS’de Kamulaştırma Amaçlı Arazi Toplulaştırması Arazi toplulaştırma alanında sanayi bölgesi, yeşil alan, köy kenarından geçen bir devlet yolu, doğa koruma alanı bir bütün olarak değerlendirilip planlama buna göre gerçekleştirilir. Otoban, hızlı tren, il yolu bağlantı yolları gibi trafik yollarında Kamulaştırma amaçlı arazi Toplulaştırmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu açıdan iki yasal koşul yer almaktadır.

Birincisi kamu yararı bakımından büyük ölçüde toprak kamulaştırılır Birincisi kamu yararı bakımından büyük ölçüde toprak kamulaştırılır. Ya da kamusal amaçlı yapı için tüm çiftçilere azar azar bu payı dağıtmak gerekir. Bu çalışmaları yaparken doğal çevreye verilecek olumsuzluklar en aza indirgenmeye çalışılır. Kent ve ülke gelişimi için yapılan işlerde yasal olarak doğrudan kamulaştırma yapılabilmektedir. Bu çalışma yapılmadan önce proje alanında yer gönüllü olanlardan satın alma yoluna gidilmektedir. Proje öncesinde satın alınan arazilerle toprak stoku yapılır. (Bu şekilde Parsel sahiplerinden kesilecek zayiat miktarı en aza indirgenmeye çalışılıyor.)

Sahip olduğu kadar arazi alamadığı takdirde tazminat ödeniyor Sahip olduğu kadar arazi alamadığı takdirde tazminat ödeniyor. Maliyetin tamamı kamulaştırmayı yapan kurum tarafından karşılanır. Bu işlemler için İç İşlerine bağlı Kamulaştırma Dairesi görev yapmaktadır. Toplulaştırma Dairesi ile yapılan uygulamada hem kamulaştırma bedeli ödenmiyor hem de arazi düzenlemesi ile gerekli olan kamu yatırımı arazide yapılabilmektedir. Gönüllü yer olarak arazisini satmak isteyen çiftçilerden yolun geçeceği hat üzerinden değil daha uzak bir araziden yer satın alarak maliyet düşürülmeye çalışılıyor.

KAYNAKLAR “Kırsal alan düzenlemesinde yeni yaklaşımlar”Y. Doç. Dr. Ali ERDİ1, Prof. Hüseyin ERKAN2II. KADASTRO KONGRESİ - 2008 “Yaşanabilir bir kırsal oluşturmak” Ziya Parlak 2010 TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu ,Basın açıklaması “Arazi toplulaştırması” tarim reformu “2012-2013 yılları programı” DPT Arazi Toplulaştırma Tüzüğü, Kamulaştırma yasası Ekşi sözlük, Wikipedia Google ,google görseller. http://www.tarimkutuphanesi.com http://www.tarimreformu.gov.tr http://www.hkmo.org.tr/ http://www.kamulastirma.org/