HARİTA BİLGİSİ Haritalar Bilgilerin Haritalara Aktarılması Haritalarda Yer şekillerini Gösterme Yöntemleri Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Projeksiyon Tipleri Paralel ve Meridyenler

“Ben askeri meseleleri olduğu gibi, siyasi meseleleri de haritadan mütalaa ederim.” Mustafa Kemal ATATÜRK

Haritayla İlgili Bazı Kavramlar Harita: Yeryüzünün tümünün veya bir bölümünün kuşbakışı görünümünün, belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek kağıt üzerine aktarılmasıdır. Plan: Bir alanın kuşbakışı görünüşünün, belirli bir ölçek dahilinde düzlem üzerine aktarılmasıdır. Ölçeği 1/1’den 1/20.000’e kadar olan haritalar ölçek olarak adlandırılır. Planlar yeryüzünün küçük bir bölümünü ayrıntılı olarak gösteren çizimlerdir.

Kroki: Bir yerin kuşbakışı görünüşünün, kabataslak ve ölçeksiz olarak gösteren çizimlerdir. Ölçek: Harita üzerindeki uzunluğun, gerçek uzunluğa oranıdır. Kartografya: Haritacılıkla ilgilenen bilim dalıdır.

Haritacılık Tarihi Tarihte bilinen en eski haritalardan birisi Çatalhöyük şehir planı olup MÖ 8200 yılında yapıldığı sanılmaktadır. Bu şehir planı, Çatalhöyük'’e bir evin duvarına çizilmiş olup, bulunduktan sonra Ankara’da Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir. Bundan başka, eski çağlarda güney denizlerindeki adalıların, adalarının mahalli durumlarını tespit amacı ile, kamış ve sopalarla harita yaptıkları tespit edilmiştir. Ayrıca MÖ 3000 den sonra kil tabletlere yapılmış haritalar da bulunmuştur.

M.Ö. 575’te Tales’in öğrencisi Miletli ANAKSİMANDROS ilk olarak belli bir bölgenin haritasını yapmıştır. Kendisi karaları sular üzerinde yüzer şekilde kabul ediyordu. Ekvator ile dünya yörüngesi arasındaki eğim açısını ilk defa ARISTOTELES hesapladı. Kendisi dünyanın yuvarlaklığını kesin olarak biliyordu.

M.Ö. IV. yüzyılın sonuna doğru DIKALARKHOS Rodos adasının enlemini kesinlikle belirledi ve çizdi. O sıralarda İskenderiye’nin de enlemi biliniyordu.ERATOSTHENES yer yarıçapını yaklaşık olarak hesapladı.

18. asırda Avrupa’da büyük bir kartografik gelişme görülerek özellikle haritalarda yorucu ve el emeği ile çizim belirdi. Yerin ölçümü ile ilgili keşif faaliyetleri hızlanarak enlem dereceleri tespit edildi. 1765’te İngiltere’de boylamların tayininde kullanılan Harrison Kronometresi tamamlandı. Özellikle Avrupa’daki İdareciler, arazinin haritaları olmaksızın savaşmanın mümkün olamayacağı hususunda bir fikre sahip oldular.

a) Türklerde Haritacılık İlk harita PİRİ REİS tarafından hazırlanan ve Denizcilik kitabı adıyla 1525’te Kanuni Sultan Süleyman’a sunulan Akdeniz kıyı haritasıdır. Piri Reis daha önce de 1517 de 15. yüzyıl sonlarında hazırlanmış bir dünya haritasını I. Selim’e sunmuştu. Bunun yeni dünyaya ait iki parçası kalmıştır.

Türklerde ilk kartografik faaliyetler 1727 de İBRAHİM MÜTEFERRİKA tarafından taş baskısının kullanılması ile başlar. Baskı daha sonra harita ve atlaslar gibi değişik baskı çeşitleri ile gelişmiştir. 1990’lı yıllarda uygu görüntülerinden yararlanılarak topografik çalışmalar yapılmış ve 2000’li yıllardan itibaren de Türk haritacılığı bilgisayar destekli üst düzey seviyelere yükselmiştir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Yeryüzündeki fiziki ve beşeri unsurlara ait verilerin toplanması, işlenmesi, depolanması ve analiz edilmesidir. Toplanan veriler bilgisayar ortamında sayısal veri olarak kaydedilip görsel verilere dönüştürülür. Günümüzde mekan üzerinde olan ya da olabilecek problemlerin çözümünde etkili bir yöntemdir.

CBS Hangi Alanlarda Kullanılır? CBS günümüzde hemen her alanda kullanılabilir. Bir yerin arazi kullanımı, yerleşme özellikleri, savunma ihtiyaçları, çevre durumu hakkında kolaylıkla planlama yapılabilir. Özellikle belediyecilik, afet koordinasyon ve haritacılık alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Uzaktan Algılama Uzaktan algılama, görüntülerin uçaklar veya gökyüzündeki çeşitli araçlarla elde edilmesidir. Hava fotoğrafları uzaktan algılamada en sık kullanılan kaynaklardır. Uzaktan algılama teknolojisi coğrafya, meteoroloji, tarım, şehir planlaması, askeri sahalar, madencilik, jeoloji gibi alanlarda kullanılmaktadır.

Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS) Dünya üzerinde herhangi engelsiz bir görüş hattında, dört veya daha fazla uydusu ile her türlü hava koşulunda yer ve zaman bilgileri sağlayan uzay tabanlı uydu navigasyon sistemidir. Günümüzde özellikle gelişmiş v gelişmekte olan ülkelerde çok yaygın kullanılmakta olup askeri ve bilimsel çalışmalarda faydalanılmaktadır.

Bilgilerin Haritaya Aktarılmasında Kullanılan Yöntemler Nelerdir? Yeryüzüne ait unsurlar nokta (point), çizgi (line) ve alan (poligon) yöntemleri kullanılarak haritalara aktarılır. Bir harita çizilirken akarsular, karayolları, demiryolları çizgi ile gösterilirken göller, platolar, ovalar, il sınırları, ülke sınırları gösterilirken alan yöntemi kullanılır. Nüfus yoğunluğu gösterilirken hem nokta yöntemi hem de alan yöntemi kullanılabilir.

Haritalarda Yer şekillerini Gösterme Yöntemleri Haritalarda yüzey şekillerini gösterebilmek için çeşitli yöntemler kullanılır. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanları: Kabartma Metodu Tarama Yöntemi Gölgelendirme Metodu Renklendirme Metodu Eşyükselti (İzohips) Metodu

a) Kabartma Yöntemi Yükselti ve yer şekillerinin görünümünü gerçeğe en yakın gösteren yöntemdir. Ancak yapımı zordur.

b) Tarama Yöntemi Yükselti ve yer şekilleri tarama çizgileriyle gösterilir. Eğimli yerlerde taramalar kalın ve sık, az eğimli yerlerde ise taramalar uzun, ince ve seyrek çizilir.

c) Gölgelendirme Yöntemi Işığın vurduğu yüzeyler açık, ışığın vurmadığı yüzeyler ise koyu gösterilir. Haritalar, bir köşeden 45°lik eğimli bir ışıkla aydınlatıldığı kabul edilerek çizilir. Bu yöntemde yükselti basamakları bulunmaz. Yükseltileri tespit etmek ve profil çıkarmak olanaksızdır. Modern haritacılıkta sadece yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.

Gölgelendirme yöntemi ile çizilmiş bir harita.

d) Renklendirme Yöntemi Fiziki haritalarda renk yükselti basamaklarını gösterir. İzohips (eşyükselti) yönteminden sonra en yaygın kullanılan yöntemdir. Karalar üzerinde yeşil, sarı ve kahverengi yükseltiyi gösterir. Denizlerde ise mavi ve tonları derinliği gösterir.

Yükselti Derinlik Şekil: Haritalarda yükselti ve derinlik basamaklarını göstermede kullanılan başlıca renkler

e) İzohips (Eş Yükselti Eğrisi) Yöntemi Deniz seviyesine göre aynı yükseltide bulunan noktaların birleştirilmesiyle oluşan eğrilerin kullanıldığı yöntemdir. Fiziki haritalarda yükselti ve yer şekillerinin kullanılmasında en yaygın kullanılan yöntemdir.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri İzohipsler iç içe geçmiş kapalı eğrilerdir.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri Aynı izohips eğrisi üzerindeki bütün noktaların yükseltisi aynıdır.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri Deniz seviyesi, yani kıyı çizgisi 0 metre ile gösterilir.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohips eğrisinin değeri aynıdır.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri İzohips eğrilerinin sık ya da seyrek olması eğimle ilgilidir. Eğriler sık ise eğim fazla olur. Eğriler seyrek ise eğim az olduğu söylenebilir.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri Ardışık izohips çizgileri arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri İzohips eğrileri akarsu vadilerinde ters V şeklini alır. V’nin geniş tarafı her zaman akarsuyun akış yönünü gösterir.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri Aynı haritada iki nokta arasındaki eğri sayısı ne kadar fazlaysa, yükselti değeri de o kadar fazladır.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri İç içe doğru ok işareti kapalı çukuru gösterir. Okun gösterdiği yöne doğru yükselti değeri azalır.

İzohipslerin Başlıca Özellikleri İzohips haritalarında nokta ( ) işareti zirveyi gösterir.

Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar Her haritanın hazırlanış amacı farklıdır. Değişik özellikler dikkate alınarak hazırlanan haritalar, kullanım amaçları açısından farklı isimler alırlar. İklim bölgeleri haritası, toprak haritası, maden haritası, yerleşim haritası, fiziki harita, idari harita, siyasi harita, yağış haritası, bitki örtüsü haritası, karayolları haritası, sıcaklık haritası, basınç haritası, dinler haritası, diller haritası, jeoloji haritası, tarım haritası vs.