PSİKİYATRİDE ÖLÇEK KULLANIMI Prof. Dr. Ömer Aydemir

Psikopatoloji Öznel Yaşantılara Dayanır Karşılaştırma sorunu Aynı dili konuşma sorunu Öznelliği aşma sorunu

Psikiyatride Ölçüm Psikiyatri ölçekleri nesnel ölçümler yapmak üzere geliştirilmiştir Hem öznel hem nesnel yaşantıların kantitatif ölçümünü sağlar Değişik bakış açılarını aynı anda yansıtır

Kullanım Alanları Araştırma Eğitim Klinik izleme

Ölçekleri Kullanım Biçimine Göre Sınıflandırma Öz-bildirim (self-rated) ölçekleri Refakatçinin doldurduğu (informant-rated) ölçekler Gözlemcinin doldurduğu (observer-rated) ölçekler Doğal gözlem ölçekleri

Öz-bildirim Ölçekleri Öznel içsel durumun en dolaysız değerlendirilmesi Ölçek doldurma hedef bilgiyi etkiler Hafif hastalık formlarına daha duyarlı Emek ve maliyet düşük Kullanım kısıtlılığı fazla

Gözlemcinin Değerlendirdiği Ölçekler Görüşmeciyle ilgili çok fazla değişken Yapılandırılmış görüşme Görüşmecinin deneyimi Klinik yargı

Ölçülecek Özelliğin Tanımlanması Ölçülecek özelliğin belirlenmesi Gözlenebilir ve ölçülebilir bir biçimde işe vuruk tanımlama Ölçek tekniğine uygun biçimde düzenleme Maddeler olumlu ve olumsuz ifadelerden oluşmalı

Ölçümde Kullanılan Maddelerin Belirlenmesi Rolls Royce modeli Volkswagen modeli İfadeler düşünsel, duyuşsal ve eyleme yönelik olmalı Tüm yönleri kapsamalı Yanıtlayıcı kitle tanınmalı Tüm kaynaklar taranmalı

Ölçek Kullanımı Klinisyenin amacı sorun alanını tanımlayıp girişimde bulunmak Araştırmacının amacı sorunu saptamak ve karşılaştırma yapmak

Psikopatoloji değerlendirmesi tanım gereği öznel yaşantılara ve belirtilere dayanır

Öznel Yaşantının Değerlendirilmesi Ölçeklerle Olur Psikopatolojideki bozulmayı ölçer Psikopatolojide etkilenme alanlarını belirler Tanı koymaya yaramaz Risk gruplarını belirleyebilir

Öznel Değerlendirmede 4 tip Hata Vardır Yorum hatası Bireysel hata Değişken hatası Sabit hata

Yorum Hatası Psikopatoloji değerlendirmesinde mutlak sıfır noktası yoktur Deneğin elde ettiği puan tek başına anlam taşımaz Yorum hatasını aşmanın yolu standardizasyondur

Yorum Hatası Standardizasyon: değerlendirmede kritik işlem noktalarını içerir Elde edilen puan karşılaştırılabilir ve yorumlanabilir olur Karşılaştırmalı çalışmalarda standardizasyon olmazsa olmaz değildir

Bireysel Hata Değerlendirmecinin öznelliğinden kaynaklanır Bireysel hatayı aşmanın yolu nesnelliktir Güvenilirlik hesaplanmasında sabit katsayı olarak bulunur Soru biçimi nesnelliği belirler

Değişken Hatası Kontrol edilemeyen dış etkenlere bağlı hatalardan kaynaklanmaktadır Değerlendirme sırasındaki çeşitli koşullardan etkilenir Değişken hatasını aşmanın yolu güvenilirliktir

Değişken Hatası Güvenilirlik Değerlendirme aracında mutlaka bulunması gerekir Bir ölçeğin ölçmek istediği özelliği ne kadar iyi ve doğru ölçtüğünü gösterir Deneklerden birinden diğerine ayrımın tutarlı ölçümüdür Ölçeğin üretkenliğini ve sürekliliğini gösterir Ölçek her durumda güvenilir değildir

Değişken Hatası Güvenilirlik İçsel Güvenilirlik (Tutarlılık) maddeler bir bütün oluşturarak üretken olmalı ölçek maddelerinin birbirleriyle ilişkisine dayanır ölçek puanı ile maddeler ya da alt ölçekler arası ilişki Cronbach alfa Kuder-Richardson 20 Yarıya bölme

Değişken Hatası Güvenilirlik Test-yeniden test güvenilirliği zaman içindeki istikrarı gösterir koşulları yerine getirmek zordur anımsama ve değişkenlik temel sorun

Değişken Hatası Güvenilirlik Eşdeğerli (paralel) ölçek güvenilirliği aynı yolla aynı değişkeni ölçen ayrı ölçekler kullanılır anımsama riski en aza indirilir değişken durumlarda kullanışlı

Değişken Hatası Güvenilirlik Değerlendirmeciler arası güvenilirlik aynı grubu değerlendiren farklı değerlendirmecilerin uyumu yineleyen ölçüm olanaklı değilse kullanılır uyumsuz maddeler iyi tanımlanamamıştır

Sabit Hata Değerlendirmenin doğrudan değil, dolaylı yapılmasından kaynaklanır Amaca uygun ya da özgü değerlendirme aracı ile aşılır Sabit hatayı aşmanın yolu geçerliliktir

Sabit Hata Geçerlilik Doğruluğa ve gerçekliğe dayanır Bir ölçeğin ölçmeyi amaçladığını ölçüp ölçmediğini belirtir

Sabit Hata Geçerlilik Üç temel geçerlilik alanı vardır içerik geçerliliği...ölçek performansı ile ilişkili deneysel/yapı geçerliliği...davranışı belirleyen özellik ile ilişkili deneysel geçerlilik...ölçüt ile ilişkili

Sabit Hata Geçerlilik yüzey geçerliliği (face validity) öznel değerlendirmeyle ne ölçülebileceği ortaya konur doğruluğu en az kanıtlanabilir

Sabit Hata Geçerlilik mantık ya da örneklem geçerliliği tanımlanmış evreni temsil yeteneği konuyla ilişkili kaynaklar ve referanslar incelenir ölçeğin soru örüntüsü incelenir

Sabit Hata Geçerlilik Faktör geçerliliği ölçeğin ne ölçüde istenilen alanları kapsadığı ortaya konur ölçeğin kendi içindeki ayrık ana alanlar da belirlenir atanan alanların nasıl bir model oluşturduğu belirlenir kurulan modelde uyum verileri (goodness of fit, comparative fit index, root mean square error of approximation)

Deliryum Derecelendirme Ölçeği Açıklayıcı Faktör Geçerliliği Deliryum Derecelendirme Ölçeği Faktör 1 Faktör 2 psikomotor etkinlik 0.69* 0.43 yönelim 0,91* 0,02 dikkat 0,80* 0,16 bellek 0,84* algılama 0,38 0,73* düşünce süreci 0,62* 0,55 düşünce içeriği 0,22 0,76* uyku uyanıklık döngüsünde bozulma 0,52* 0,51 güniçi değişkenlik/dalgalanma 0,26 duygudurumda dalgalanma 0,64* 0,18 özdeğeri (eigenvalue) 5,21292 1,16872 toplam varyans (%) 52,1 11,7

Açıklayıcı Faktör Geçerliliği Hastane Anksiyete-Depresyon Ölçeği BELİRTİLER HAD # Faktör 1 Faktör 2 Emosyonel gerginlik 1 0.68* 0.45 Zevk alamama (şiddet açısından) 2 0.32 0.72* Korku 3 0.77* 0.44 Gülememe 4 0.31 0.71* Endişe verici düşünceler 5 0.38 Neşesizlik 6 0. 41 Psikomotor ajitasyon 7 0.65* Psikomotor retardasyon 8 0.67* 0.61 Tedirginlik hissi 9 0.76* 0.46 Dış görünüşe ilgi kaybı 10 0.40 Huzursuzluk hissi 11 Geleceği hevesle beklememe 12 .37 0.61* Panik duygusu 13 0.83* 0.42 Zevk alamama (sıklık açısından) 14 Özdeğeri 5,64481 1,43870 Toplam varyans (%) 40.3 10.3

Doğrulayıcı Faktör Analizi Bipolar Bozukluk İşlevsellik Ölçeği

Sabit Hata Geçerlilik Deneysel geçerlilik ölçüt ile ilişkili etkinliğin ortaya konması hem geçerliliğe hem güvenilirliğe katkısı var

Sabit Hata Geçerlilik Deneysel geçerlilik Yordama geçerliliği: standarda göre yordama özgüllük: sağlıklı grupta sağlıklıları ayırt etme duyarlılık: hasta grubunda hastaları ayırt etme negatif ve pozitif yordama değeri ROC eğrisi

Deliryum Derecelendirme Ölçeği ROC Eğrisi Deliryum Derecelendirme Ölçeği

Calgary Depresyon Ölçeği ROC Eğrisi Calgary Depresyon Ölçeği