FUTBOLDA YARIŞMA KAYGISI Ve KONTRÖLÜ TEKNİK DİREKTÖRLÜK KURSU ANTALYA Dr.Psk.Ziya KORUÇ Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksek Okulu

Uyarılmışlık (arousal), stres (stress) ve kaygı (anxiety) hatta endişe (wory) terimleri pekçok ortamda sıklıkla birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Uyarılmışlık, organizmanın derin uyku durumundan yoğun heyecana değin uzanan süreci kapsayan ve bu süreç içinde değişik düzeyler sergilenen genel fizyolojik ve psikolojik bir etkinliktir (Gould ve Krane, 1992) Genel bir şemsiye olarak değerlendirilebilecek olan uyarılmışlığın heyecansal etkisi veya bilişsel boyutu kaygı olarak düşünülebilir (Gould ve Krane, 1992). Cox (1994), en basit şekliyle kaygıyı, fizyolojik uyarılmışlığın artması ve öznel (subjektif) endişe hissi olarak tanımlamaktadır Martens ve diğerleri (1990) stres sürecini tehdit algısını ortaya çıkaran ve sporcuda durumluk kaygı tepkisi ile sonuçlanan bir nesnel talep olarak tanımlamışlardır.

Stres Yaratıcı Alarm Tepkisi Direnç Tükenme   Stres Yaratıcı Alarm Tepkisi Direnç Tükenme Stres yaratıcıların ortadan kalkması: Homeostasisin yeniden sağlanması Stresin Hastalığa Dönüşmesi Selye'nin Genel Uyum Belirtisi (1972).

Stres Tepkisi  Stres tepkisinin üç bileşeni bulunmaktadır, bilişsel, davranışsal ve fizyolojik bileşenleri   STRES   Fizyolojik (Otonom uyarılmışlık düzeyi neuroendokrin değişiklikler)   Davranışsal (Saldırganlık, kaçınma ve organize olma Bilişsel (Konsantrasyon kaybı, zihinsel çarpıtma ve yanlış yorumlama)

MÜSABAKA KAYGISI VE STRESİ Streste gözlenen belirtilerde bu üç tepki kapsamında ele anlına bilir. 1. Fizyolojik belirtiler: esas olarak adrenelinin artmasına bağlı olarak ortaya çıkan belirtilerdir. a.     kalp atım hızında artma b.     terleme, soğuk ve ıslak deri c.     karın ağrısı d.     nefes almada hızlanma e.     kas gerginliği f.     ağızda ve boğazda kuruma g.     sık sık idrara çıkma isteği

2. Bilişsel belirtiler: hissediyorum sözü      endişe       şaşkınlık ve karışmışlık hissi        konsantre olamama       karar vermede güçlük   kendini hasta gibi hissetme ya da acayip hissediyorum sözü kendini kontrol dışı ya da bunalmış hissetme

3. Davranışsal belirtiler:       hızlı konuşma       sinirli tavırlar       tırnak yeme       ayağını yere vurma    bir kısım tikler göz kırpma, ya da istemsiz seğirmeler       kaşlarını sürekli çatma       esneme

Birey kendisini olumsuz değerlendiriyor ve özyeterliği düşük ise bilişsel ve bedensel kaygısı artacak ve bu da performansını olumsuz yönde etkileyecektir (Martens, Vealey ve Burton 1990). Yarışma nedeni ile ortaya çıkan kaygı sporcunun kendi yeteneğini nasıl değerlendirdiği ile yakından ilişkilidir. Değerlendirme birey tarafından yaşanan kaygının yoğunluğu ile de yakından ilgili olabilmektedir (Jones ve Swain, 1992). Hatfield ve Hillman (2001) İdeal performansı; Yüksek yeterlik, baskı altında görevi yerine getirirken ilgili ipuçlarını kolay algılama ya da algılamaya odaklanma ve olumsuz kendi kendine konuşmanın azalması olarak tanımlamaktadır.

Pafares (1996) özyeterliğin kişinin kendi bilişsel süreçlerini ve yaptıklarını etkileyerek çevresini değiştirme yeteneğine ve kendini düzenlemesine yardımcı olduğunu belirtmektedir. Kaygı ve öz yeterlik ölçümlerinden elde edilen puanlar yarışma öncesi performansın belirleyicisi olarak ele alınmaktadır (Feltz, 1992; Gould ve Kreme, 1992)

  Yarışma Durumluk Kaygısı       Nesnel Algılanan Sürekli Yarışma Tehdit  Kaygı  Ortamı  Yarışma Durumluk Kaygı Bileşenleri (Martens, 1977).

  Nesnel Yarışma Ortamı  Tutumlar Deneyimler  Sonuçlar   KİŞİSEL NİTELİKLER Öznel Yarışma Ortamı   Motivasyon Yetenek Tepki   Yarışma Durumu, (Martens, Vealey ve Burton; 1990).

KAYGIDA BAŞA ÇIKMA YOLLARI VE STRATEJİLERİ

STRES YARATICI BİLİŞİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI BAŞA ÇIKMA STRATEJİSİ EVET HAYIR UYGULA STRES OLUMLU PERFORMANS KAYGI GEVŞEME ÇALIŞMASI OLUMSUZ PERFORMANS

BİLİŞSEL KAYGI ZİHİNDEN - KASA Otogenik Alıştırmalar Hayal etme TM Self Hipnoz vb. BEDENSEL KAYGI KASTAN – ZİHİNE Derinleşen Gevşeme Derin Nefes Alma Yoga Aerobik Egzersiz vb.

Eğer bir futbocu bir olaya çok ciddi yaklaşır ve çok fazla performans sonuçlarına odaklanırsa heyecandaki artış negatif olur ve stres hissine neden olur. Bu sporcu maçın yüksek baskısını sevmeyecektir. Düşük heyecanlar ise ona pozitif his verecektir ve sonuçta rahatlamış olacak ve mutluluk duyacaktır. Diğer tip futbolcu, duruma yarışmaya katılmanın mutluluğu ile yaklaşarak performans potansiyeli elde etmeye çalışacaktır. Bu tip sporcu da heyecan seviyesindeki artış, heyecan verici ve motive edici olarak netice verecektir. Dolayısı ile bu tip futbolcular rekabetin yüksek baskısını daha çok severler. Bu yaklaşımla rekabete düşük heyecan seviyesi ile katılan futbolcular rahatlama ve sıkılma hissettiklerini söylerler. Bir çok insan rekabet içinde iken bu iki tipten birini hisseder ama bazen bir tipten diğer tipe doğru değiştikleri de olur. Bu neden, değişik kişilerin rekabet baskısına niçin değişik tepkiler verdiğini açıklamamıza yardımcı olabilir ve bazı günler neden çok farklı reaksiyon gösterdiğimizi de açıklamamıza yardım edebilir. Eğer rekabete karşı tek tip yaklaşımınız var ise bunu deneyin.

BİLİŞSEL KAYGIYI AZALTMA Sanal Görüntüler Hayal etme, bilişsel heyecan ile başa çıkmak için çok etkili bir stratejidir. Daha önceki performansları hatırlayıp gelecek başarıyı görmenin, bazı sporcular için çok önemli olduğu ispatlanmıştır. Bilişsel yetenekler ile birlikte, bunu düzenli olarak pratik etmelisiniz ki hayalleriniz açık ve kontrol edilebilir olsun. maçdan önceki dönemde, heyecan problem olursa, sakin bir yer bulup pozitif hayaller ile iyi bir performans gösterdiğinizi görselleyin. Maçdan önce sakin bir yer bulmak zor ise, kendinizi tuvalete kilitleyebilirsiniz. Bunu pek çok sporcu birçok kez yapmıştır. Kendinizi aptal ve komik durumda hissetmeyin. Düşüncelerinizi toplamak ve hayal kurmak için vaktiniz var ise bunun için uygun bir yer bulmanız önemli olacaktır.

BİLİŞSEL KAYGIYI AZALTMA Odaklanmış Nefes Alma Bedensel heyecanı düşürmek için yeterli zamanınız yoksa, birkaç kez derin nefes almak ve vermek, bir çok insanda çalıştığı ispatlanmış bir tekniktir. Parmak uçlarında rahatlamaya odaklanarak, tüm vücutta rahatlamayı sağlamak.

BEDENSEL KAYGIYI AZALTMA Derinleşen Kas Gevşemesi Alıştırması Yarışmadan hemen önce yapılması önerilen bir teknik olmamasına karşın, yarışmaya birkaç gün kala bedensel heyecanı azaltmak için kullanılabilecek bir tekniktir. Zorlu bir eğitim döneminden sonra bedensel stresi azaltmak konusunda çok etkilidir. Bu eğitimi aldıktan sonra DKG’ni kendi isteklerinize göre uyarlamanız önerilmektedir. Derinleşen kas gevşemesi çok kişisel bir deneyimdir, sporcular içerisinde çok fark gösterir. Deneyim kazanmaya ve kendi DKG’nize ekleyerek işe yarayan bir prosedür oluşturmaya hazırlanın.

BEDENSEL KAYGIYI AZALTMA Duyguları Yeniden Değerlendirme Bedensel endişe ile ilgili olan duygulardan kurtulmak, bazen çok zordur. Dolayısı ile daha pozitif bir çerçevede bu duyguları değerlendirmek daha faydalıdır. Bu fiziksel belirtileri olumsuz ve performans azaltıcı olarak görmektense, onları hazır olma ve yarışma isteği olarak değerlendirin. Duygularınızı, yarışmadan önceki heyecan duygularınızı, baskı altında en iyisini yapmaya motive olmak olarak düşünün. Artmış kalp atış hızı ve gergin enerjinizi yarışmaya hazır olmak olarak değerlendirerek bu semptomları kullanışlı olarak kabul edebilirsiniz. Bu yaklaşım ile, kendi kendine konuşma ve değerlendirme düşünceleri ile birleştirmek,ideal performansınızı elde etmenizde yardımcı olacaktır. Bu teknik, tüm sporcularda her zaman çalışmayabilir, ancak bazı durumlarda denemekte fayda vardır.

Bedensel Kaygı İle Başa Çıkmak İçin Kendi Kendine Konuşmak Bu işin zor olmasına karşın gerekli hazırlığı yaptığımı biliyorum. Bu takım bir gün kaybedecekti, bugün belki o gündür. TV kameraları maçın rekabet seviyesini değiştirmez, maç hala aynı maç

Uyarılmışlığı Artırmak İçin Müzik Bir çok sporcu yarışma öncesi (gaza gelme) konusunda müziği çok etkili bulurlar. Müzik seçimi çok önemlidir ve kişiseldir. Bu durumlarda kullanmak için 3 tip müzik etkili görünmektedir. İlk olanı açıkça spor performansı ile ilgili olandır. Tipik örnek , Rocky IV filminin müziğidir. Birçok sporcu bu melodilerin ne kadar etkileyici olduğunu ve yarışma öncesi hazırlıklarında onlara çok yardımcı olduğunu söylüyor.

2. Tip müzik; Vatansever müziklerde bazı elit sporcular tarafından etkili bulunmuştur. Okul ya da üniversite şarkıları ulusal melodiler takım ya da bireysel spor yapan sporcular üzerinde çok etkili olarak kullanılmıştır. 3. Tip müzik ise neşeli optimistik içinde anlamlı sözler bulunan müziktir. İngiltere bayan kriket takımının 1993 dünya kupasında Tina Turner’a ait ‘Simply the Best’ adlı şarkısını nasıl takım şarkısı olarak kullandıklarından bahsetmiştik. İngiltere Netball takımı da aynı şarkıyı 1995 dünya şampiyonasında kullandı. Diğer popüler bir tercih ise Queen grubuna ait ‘We are the champions’ dur. Dolayısı ile sizi etkileyebilecek bir müzik olup olmadığını değerlendirmenizi öneririz. Uygun bir parça bulur iseniz, alet çantanızda taşıyın ve ihtiyaç duyduğunuzda kullanmak üzere hazır tutun.

Fiziksel Uygulama Futbolcular kendilerini uyuşuk hissettiklerinde ve motive olmaya ihtiyaç duyduklarında, fiziksel baskı biraz işe yarayabilir. Birkaç sprınt yapmak, biraz ağırlık kaldırmak, ya da sadece koşup, vücudu ve beyni harekete geçirmek için nefes alıp vermek, kalp atış hızını ve solunumu artacaktır. Kendinizi daha enerji dolu hissedeceksiniz. Diğer yandan fiziksel olarak harekete geçmeye ve ideal performans halini elde edeceğiniz bölge içerisinde olmanıza da yardım edebilir.

İpuçlarıyla Harekete Geçirmek Bazı sporcular baskıya gereksinim duyarlar ve kendilerini heyecanlı hissetmedikleri zaman sinirli olurlar. Bu tip sporcuların kendilerini enerji dolu hissetmelerini sağlamak için bu teknik kısmi bir çözüm olabilir. Uygun ve etkili kelimeleri kullanmak, sporcuların uygun performans alanına girmesini sağlamakta yardımcı olabilir.

TEŞEKKÜR EDERİM