Güneydoğu Anadolu Bölgesi Özellikleri

GENEL ÖZELLİKLERİ En küçük coğrafi bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi yer şekilleri ve buna bağlı olarak yerleşme ve ekonomik özellikler açısından ikiye ayrılmıştır.Bunlar Orta Fırat ve Dicle Bölümü’dür.Bölgeyi bölümlere ayıran sınır Karacadağ volkan konisinden geçer..

YER ŞEKİLLERİ Yer şekilleri sade olan bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar geniş yer kaplar.

DAĞLAR Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları uzanır.Burada asıl toroslar ile onun önünde ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır.Bölgenin ortasında 1938 m yüksekliğe sahip sönmüş Karacadağ volkanı yer alır.Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükselti oluşturur.

OVALAR Karadağ’ın batısında Altınbaşak,Ceylanpınar ve Bilecik ovaları yer alır.Dicle Nehri ve kollarının topladığı Diyarbakır Havzası’nda fazla geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya geçilir

PLATOLAR Karacadağ’ın batısındaki Şanlıurfa,Gaziantep ve Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır.Karacadağ’ın doğusu ise daha engebeli bir yapı gösterir.Bu bölümün güneyinde Mardin ,Midyat Eşiği yer alır.

AKARSULAR VE GÖLLER Göller:Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur.Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır.Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj gölü olan Atatürk Barajı bu bölgededir.

AKARSULAR:Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat,kaynağını Doğu Anadolu Bölgesinden alır.Bölgede ise toroslardan gelen Kahta ve Karadağ’dan gelen küçük akarsularla beslenir.Güneydoğu torosların güneye bakan yamaçlarından bir çok kol halinde çıkan Dicle ise diğer önemli akarsudur.Her ikiside sularını Basra Körfezi’ne boşaltır.

İKLİM Güneydoğu Anadolu bölgesi, kara iklimi ile Akdeniz iklimi tesiri altındadır. Uzun süren yazlar çok sıcak ve kurak, kışlarsa yağışlı ve Doğu Anadolu’daki kadar olmasa da soğuk geçer. En soğuk ay ortalaması 1,5°C ile 6°C arasında değişir. En sıcak ay ortalaması ise 30°C civârındadır. En yüksek sıcaklık 48°C olarak 17 Temmuz 1978’de Cizre’de ölçülmüştür.

DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ Bölgenin tabiî bitki örtüsünü bozkır bitkileri meydana getirir. Orman yönünden Türkiye’nin en fakir bölgesidir. Ormanlar bölgenin onda birinden daha az yer tutar. Ormanlarda yaygın olan ağaç türü mazı meşesidir. Meşeler genelde bodur ağaç ve çalı görünümünde olmalarına rağmen, yer yer orman meydana getirirler.

NÜFUS VE YERLERŞME Türkiye nüfûsunun % 11.5’i bölgede yaşamaktadır. Nüfus sayımına göre bölge nüfûsu yaklaşık 4.909.000 olup, km2ye yaklaşık 86 kişi düşer. Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasından yüksektir. Bölge nüfusunun % 48’i kırsal kesimde, % 52’si ise on bin ve daha fazla nüfuslu şehirlerde yaşar. Yüzey şekilleri ile nüfus yoğunluğu arasındaki ilişki diğer bölgelerden biraz daha farklıdır. Meselâ engebeli olan Mardin-Midyat Eşiği çok kalabalıkken,Diyarbakır Havzasının orta kesimleri seyrek nüfusludur.Nüfûsun en yoğun olduğu kesim Gaziantep’tir.

EKONOMİK ÖZELLİKLER Tarım:Halkın temel geçim kaynağıdır. Tarım arazisi geniştir fakat kurak olduğu için sulama sorunu vardır.Tarım topraklarının çok parçalı,tarım işletmelerinin küçük işletme olması verimliliği düşürür.Tarım alanının üçte de biri nadasa alınır.G.A.P ile birlikte sulu tarım alanları genişlemekte,nadas arazisi azalmakta,ürün çeşidi artmaktadır.

İLLER Adıyaman, Batman , Diyarbakır , Gaziantep , Kilis , Mardin , Siirt , Şanlıurfa

TARIM ÜRÜNLERİ Buğday : Bölgedeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday ekilir. En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler. Arpa : Bölgede yetiştirilen diğer önemli tahıl olan arpa, en fazla Şanlıurfa, Siirt ve Adıyaman’da yetiştirilir. Pamuk : Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan pamuk, halen sulanmakta olan Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir. Kırmız Mercimek : Kuraklığa dayanıklı bir baklagildir. Türkiye üretiminin tamamına yakınını bu bölge sağlar. En çok Şanlıurfa ve Gaziantep’te yetiştirilir. Susam : Az bir alanda ekimi yapılmaktadır. Ancak üretimi bölge için önem taşır. Çeltik : Siverek’te yetiştirilmektedir.

Antep Fıstığı : Bölgenin karakteristik ürünüdür Antep Fıstığı : Bölgenin karakteristik ürünüdür. Üretimin % 90’ı bu bölgede gerçekleşir. Üzüm : Özellikle Gaziantep çevresinde bağcılık gelişmiştir. Üretilen üzüm yaş olarak tüketilmesinin yanı sıra pekmez, pestil ya da içki yapımında kullanılır. Zeytin : Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde Kilis ve Islahiye çevresinde yetiştirilir. Tütün : Sulama ile birlikte ekim alanları genişlemektedir. Üretimde Adıyaman ve Batman önde gelir. Sebze : Sulanabilen alanlarda domates, biber, patlıcan gibi çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir. Meyve : Bölgenin karpuz üretiminde ayrı bir yeri vardır. Özellikle Diyarbakır çevresinde ağırlığı 20 kg’ı aşan karpuz yetiştirilmektedir.

HAYVANCILIK Güneydoğu Anadoluda genelde küçükbaş hayvanlarbeslenir. Canlı hayvan ticaretinde koyun ilk sırayı alır. Şanlıurfa, Siverek ve Diyarbakır’ın yemeklik tereyağları Türkiye çapında meşhurdur.

Atlar; Bölgenin ve Türkiye’nin en iyi atları Şanlıurfa ilinde yetiştirilir. Tiftik keçisi Siirt ve Mardin çevresinde beslenir. Keçi yününden yapılan Siirt battaniyesi çok meşhurdur.

ORMANCILIK Kuraklık nedeniyle ormanların en az bulunduğu bölgedir. Toroslar’ın eteklerinde bulunan ormanlar da çok zayıftır. Bu nedenle bölgede ormancılık gelişmemiştir. 

MADENLER VE ENERJİ KAYNAKLARI Madenler : Bölge maden bakımından zengin değildir. Gaziantep, Islahiye ve Kilis’te krom ve bakır yatakları bulunur. Kilis-Gölbaşı’nda fosfat çıkartılır. Ayrıca Toros Dağları’nda krom ve çinko yatakları vardır. Enerji Kaynakları : Petrolün çıkarıldığı tek bölgedir. Diyarbakır Havzası’nda Raman, Garzan, Şelmon yatakları ile Adıyaman’da Yanarsu Havzası’nda çıkartılır. Türkiye’nin petrol boru hatları bu bölge topraklarından geçer. Ayrıca Cizre’de önemli bir enerji kaynağı olan linyit çıkarılır. 

ENDÜSTRİ Besin: Diyarbakır, Şanlıurfa İçki: Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır Pamuklu Dokuma: Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır Battaniye, Kilim, Halı: Siirt, Gaziantep Petrol Rafinerisi: Batman

ULAŞIM Bölgede önemli dağ sıralarının olmaması ulaşımı kolaylaştırmıştır. Ancak Güneydoğu Toroslar, İç ve Doğu Anadolu ile olan ulaşıma engel olmaktadır. Irak ve Suriye’ye bağlanan önemli yollar da bölgeden geçmektedir. Bölgede iki ana demiryolu hattı vardır. Bunlardan biri Kurtalan-Diyabakır-Gaziantep üzerinden Doğu ve İç Anadolu ile bağlantıyı sağlar. Diğeri Adana-Gaziantep üzerinden geçerek Nusaybin’e ulaşır. Güneydoğu Anadolu’daki demiryolu hattında çoğunlukla tarımsal ürün ve maden taşınır.

TURİZM Doğal güzellikleri ve tarihi zenginliğine karşın bölge turizm açısından yeterince gelişememiştir. Adıyaman’daki Nemrut Dağı’nda bulunan Komagene krallığına ait mezarlar ve çeşitli anıtlar adeta açık hava müzesi durumundadır. Şanlıurfa’daki Balıklı Göl halk tarafından kutsal sayılmakta, dinsel turizm için potansiyel oluşturmaktadır. Diyarbakır’da bulunan Orta Çağ’a ait surlar, kuleler bölgedeki diğer turistik zenginliklerdir. Ayrıca Gaziantep Yöresi’ndeki Karkamış ve Roma dönemine ait kalıntılar çok fazla turist çekmektedir.

BÖLGENİN ÜLKE EKONOMİSİNDE YERİ Bölgenin Türkiye ekonomisine katkısı çok azdır. Doğu Anadolu Bölgesi’nden sonra geri kalmış ikinci bölgemizdir. Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir. Petrol Antep Fıstığı Baklagiller Üzüm Pamuk Hayvancılık

GAP Temel hedefi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi halkının gelir düzeyi ve hayat standardını yükselterek, bu bölge ile diğer bölgeler arasındaki gelişmişlik farkını ortadan kaldırmak, kırsal alandaki verimliliği ve istihdam imkanlarını artırarak, sosyal istikrar, ekonomik büyüme gibi milli kalkınma hedeflerine katkıda bulunmak olan GAP, çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesidir. Proje alanı Fırat ve Dicle havzaları ile yukarı Mezopotamya ovalarında yer alan 9 ili kapsamaktadır.

DUHAN GÖZÜM 12-C 1221