Çocuklarda Beslenme Önerileri Yrd. Doç. Hakan Uzun

Sağlıklı Beslenme Tanımı Beslenme, çocuğun sağlıklı yaşamını sürdürebilmesi ve büyüme gelişme için gereken tüm enerji ve besin öğelerini karşılayan beslenme olarak tanımlanır. Yaşamın ilk 2 yılı büyüme gelişmenin en hızlı olduğu dönemdir. Bu dönemde beslenmenin ileri yaşlara önemli etkileri vardır.

0-6 Aylık Bebeklerin Beslenmesi Bu dönemde ideal beslenme şekli yalnızca anne sütüdür(Doğal beslenme). Anne sütü olmadığı durumlarda inek sütünden imal edilen formül mamalar kullanılabilir(Doğal olmayan beslenme). Ülkemizde en yaygın karışık beslenme şekli görülmektedir (Anne sütü+mama). İnek sütü ile beslenme

Anne Sütü ile Beslenme İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme Bu süreçte su dahi hiç bir şey verilmemesi önerilmektedir (Anne sütünün % 87’si sudur). Bu yöntemle her yıl dünyada 1.3 milyon çocuğun ölümü önlenebilir. Anne sütü en ekonomik beslenmedir.

Anne Sütünün Faydaları Enfeksiyondan koruyucu Organ gelişimi için büyüme faktörleri içerir Alerjen değil Diyabet, çölyak, obezite, kanser, multiple skleroz, ateroskleroz sıklığı azalmaktadır. Çocukların zekası daha yüksek oluyor Emziren anne meme, over, osteoporoz daha az görülüyor

Emzirmede sık görülen sorunlar Doğumdan sonraki ilk 15 gün anne sütü ile ilgili beslenme problemlerinin en sık olduğu dönemdir. Bu süreçte çocuk mutlaka beslenmenin yeterliliği açısından kontrol edilmelidir.

Bebeğin yeterli anne sütü aldığının Belirtileri Güvenilir belirtiler Olası belirtiler

Anne Sütünün Yetersiz Olduğunun Güvenilir Belirtileri Doğum sonrası ikinci hafta sonunda doğum tartı sına ulaşamamak( Genelde 7 günde ulaşır) ve ilk aylarda, ayda 500 gr altında tartı almak anne sütünün yetersizliğini gösterir. ilk iki günde 2-3 kezden, üçüncü günde üç kezden, dördüncü günde dört kezden, altıncı günde altı kezden daha seyrek, yoğun idrar yapma durumunda anne sütünün yeterli olmadığı düşünülür.

Anne Sütünün Yetersiz Olduğunun Olası Belirtileri Bebeğin uzun süre ve sık emmesi, Emdikten sonra tatmin olmaması, sık ağlaması, memeyi reddetmesi Sert kuru ve seyrek dışkılaması az miktarda dışkılaması Böyle durumlarda, güvenilir belirtiler aranmalı ve bebek tartı yönünden sık aralarla izlenmelidir.

Emzirmede Dikkat Edilecek Hususlar

Bebeğin Memeyi doğru tutuşunda dikkat edilecek noktalar Bebeğin başı ve vücudu aynı doğrultuda, düz bir hat üzerinde olmalı Bebeğin burnu, meme başının hizasında olacak şekilde yüzü memeye bakmalı Meme ucu bebeğin dudaklarına değmeli Bebek ağzıyla yalnız meme ucunu değil areolayı da kavramalı, çenesi memeye dayanmalıdır Bebek ritmik bir şekilde yavaş yavaş emmeli, yutkunma sesleri duyulmalıdır

bebeğin dudaklarına dokunmak, *Meme ucuyla bebeğin dudaklarına dokunmak, *Bebeğin ağzını genişçe açmasını beklemek, *Bebeğin alt dudağı meme ucunun altına gelecek şekilde çabucak memeye tutmak

İyi ve kötü meme tutuşu örnekleri

Memeye iyi yerleşememe nedenleri Geç beslenme Emzik ya da biberon kullanma. Bebeğin küçük ve zayıf olması Meme ucu uzamasının iyi olmaması Memede tıkanıklık Tecrübesiz anne

Anne Sütünü Az Olmasının nedenleri Emzirmeye geç başlama Sık emzirmeme Gece emzirmeme Kısa emzirme Bebeği memeye iyi yerleştirmeme Biberon ve emzik kullanma Erken dönemde ek besinlere başlama Annede özgüven azlığı, kaygı, stres, yorgunluk Az sıvı tüketimi

Emzirmenin sıklığı ve süresi Lipitten zengin son sütten yararlanması için en az 10 dk emzirmesi gerekmektedir. Emzirme sıklığı saatlere göre değil, bebeğin isteğine göre ayarlanmalıdır. Bebeğin ağlaması emzirme için geç bir bulgudur. Bebeğin emme hareketleri yapması, elini ağzına götürmesi, kol ve bacaklarını germesi v.b davranışlar sergilemesi; onun emmeğe hazır olduğunun işaretleridir.

Başarılı emzirme önerileri Anne emzirirken rahat olmalı Günde fazladan 500-600 kalori alınmalı, susuzluğunu giderecek kadar bol sıvı alınmalı, yeterince dinlenmeli Her emzirmede bebek her iki memede en az 7-10 dk tutulmalı Her emzirmede farklı meme ile başlanmalıdır Emzirmenin sonunda meme uçlarının kendiliğinden kuruması beklenir Anne ilaç, sigara, alkol kullanmamalıdır

Anne sütünün saklanması Mikroplardan arındırılmış cam kavanoz yada plastik poşetlerde saklanır. Anne sütü oda ısısında 5-6 saat Buzdolabı rafında 5-6 gün Derin dondurucuda 6 ay saklanabilir. Sütler kullanılmadan önce ılık suda bekletilmelidir.

Doğal Beslenme sırasında karşılaşılan Diğer sorunlar Aşırı ağlayan bebeklerde kilo alımı yeterli ise ilk 3 ay infantil kolik düşünülmelidir. İnfantil kolik anne sütü almayan ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerde daha sık görülür. Sık banyo yaptırmak, karına sıcak havlu uygulama ve masaj yapma şikayetleri azaltır. Kolik ilaçlarının etkinliği tartışmalıdır. Lactobasilus Reuteri ve laktobasillus GG (L. Rhamnosus) infantil koliğe etkili.

Doğal Beslenme sırasında karşılaşılan Diğer sorunlar Meme başı çatlağı, doğumu takiben ilk bir hafta içinde görülen sık bir durumdur. Genellikle yanlış emzirme tekniğinden kaynaklanır Emzirme tekniği düzeltilmeli Emzirme kısa süreli ve sık aralıklala yapılmalı Bebek çok acıkmadan emzirmeli Yalancı meme yada biberon verilmemeli

Doğal Beslenme sırasında karşılaşılan Diğer sorunlar: Meme çatlağı Aşırı ağrı durumunda memeler sağılarak boşaltılmalı Parasetamol gibi ağrı kesiciler kullanılabilir. Meme başı kuru tutulmalı Her emzirmeden sonra meme başına biraz anne sütü sürülmelidir. Lanolinli kremler

Doğal olmayan Beslenme (Formül Mama) Mama kutuları açıldıktan sonra, ağzı kapalı olarak buzdolabında saklanmalıdır. Çocukların ayına ve ağırlıklarına göre kutu üzerindeki tarifeye göre hazırlanmalıdır. Tarifede belirtilen miktarda su eklenmelidir. Eklenen su önceden kaynatılmış, ılıtılmış olmalıdır. Mama ateşte pişirilmemelidir.

Doğal olmayan Beslenme (Formül Mama) Sütler her öğün taze olarak hazırlanmalıdır Biberon ve emziklerin temizliği fincana göre daha zor olduğundan özellikle sosyokültürel düzeyleri düşük ailelere fincan kullanımı tavsiye edilmeli Biberonlar su ve sabun ile uzun saplı fırça ile temizlenmeli ve 10 dk kaynatılmalıdır. Emzik delikleri ayarlanmalı ( Biberon ters çevrildiğinde önce fışkırır sonra damla damla akmalı

İnek sütü Osmolalitesi anne sütünden 3 kat yüksek Protein ve mineral içeriği anne sütünden 3 kat fazla Yenidoğan : yarı yarıya sulandır 1-4 ay arası: 2 kısım süt, bir kısım su 4. ay : Sulandırmadan 500 cc’ye 2 silme çorba kaşığı şeker 2 tatlı kaşığı sıvı yağ Sulandırmadan verilirse ! Osmolalite yüksek, sıvı kaybına bağlı dehidratasyon Hiperfosfatemi Hipokalsemi sonuçta tetani, konvulziyon

Bir Öğünde Alınan Süt Miktarı 1-2 hafta 60-90 ml 3 hafta- 2 ay 120-150ml 2-3 ay 150-180ml 3-4 ay 180-210 ml 5-12 ay 210-240ml

Karışık Beslenme Tartı alımının yeterli olmaması durumunda düşünülebilir. Günde bir öğün başlanmalıdır Anne sütünün en az olduğu akşam saatleri tercih edilmelidir. Bebek 10 dk emzirildikten sonra istediği kadar verilmelidir. Yeterli olmazsa 2 veya daha fazla öğün verilmelidir.

Karışık Beslenmede Öneriler Biberon kullanılmamalı Kaşık yada fincan kullanılmalı Sütler her öğün taze hazırlanmalıdır Hijyen kurallarına titizlikle uyulmalıdır

6-12 Aylık Bebeklerin Beslenmesi İlk 4-6 ay anne sütü tek başına yeterlidir Altıncı aydan sonra anne sütü çocuğun çeşitli gereksinimlerini karşılamada yetersiz kalır Çocuğun ek gıdalara alıştırıldığı bu döneme “weaning dönemi” denir Malnutrisyon en çok weaning döneminde meydana gelmektedir

Ek gıdalara başlamak için en uygun zaman nedir? Ek gıdalara dördüncü ve altıncı aylar arasında herhangi bir zaman başlanabilir Çocuğun büyümesi izlenerek ek gıda verme zamanına karar verilebilir Ek gıda aceleci ve zorlayıcı davranılmamalıdır Ek gıdalara çok erken ya da çok geç başlanmamalıdır

Ek Gıdalara Geçiş Yapay yada karışık beslenme ile beslenen bebekler 4-5. ayda ek gıdalara geçilebilir.

Ek gıdalara erken başlamanın sakıncaları Gıdaların kontamine olması olasılığı yüksek olduğundan bebekte enfeksiyon riski artar Verilen ek gıdalar anne sütünün antienfektif özelliklerini dilüe eder Erken gıda böbrek solüt yükünü arttırarak hiperosmolarite ve dehidratasyona yol açar Verilen gıdalar hacimleri çok, enerjileri az gıdalardır,bebekte doygunluk yaratırlar

Ek gıdalara geç başlamanın sakıncaları Çok geç ek gıda verilmesi halinde (6 aydan sonra) anne sütünün sağlayabileceği besinlerin miktarları önerilenin altında kalır Ek gıdalar başlamanın davranışsal bir yönü vardır. 4-6 ay arası dönem çocuğun çiğnemeyi öğrendiği dönemdir. Ek gıdalar geç başlanarak bu yetenek kazandırılmazsa, ileride önemli beslenme sorunları ortaya çıkabilir

Ek Besinler Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar Kaşık yada fincanla az miktarda verilir. Yeni besinler bebek aç iken ve öğle öğününde verilir. Farklı ek gıdalar 7 günlük aralarla verilmelidir(Yan etkilerini gözlemek için) Besinler temiz ve taze pişmiş olmalı Tuzlu baharatlı allerji yapma olasılığı yüksek besinler verilmemeli

Ek Besinler Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar Katı besinleri bebek dili ile dışarı itebilir. Bu durumu besini red etme olarak algılamamalı. Bebeğin hoşlanmadığı ek besin 2-3 hafta sonra tekrar denenmelidir. Aşırı lifli besinler 12. aydan önce verilmemelidir (Fasulye). Ispanak pişirildikten hemen sonra verilmelidir. Nitrat içeriği bekledikçe artıyor.

İlk Başlanacak Ek Gıdalar Elma ve şeftali püresi, armut, havuç (cam rende ile) Pirinç unu ve süt ile hazırlanmış muhallebi Ev yapımı yoğurt Püre haline getirilmiş sebze çorbası Turunçgiller, yumurta, ekmek, et, balık alerji riskinden dolayı başlangıç sürecinde verilmemelidir.

Ek gıdalara geçiş Anne sütü ile beslenen 6-8 aylık bebeklere günde 3 öğün ek besin verilir 9. aydan sonra 4 öğüne çıkarılır. 7-8. aydan sonra iyi pişmiş yumurta sarısı, tuzsuz beyaz peynir, baharatsız köfte, tavuk eti, sebze çorbalarına kıyma konulabilir. 8-9. aydan sonra balık eti ilave edilir. 1 yaştan itibaren iyi pişmiş yumurtanın beyazı

Sebze çorbası tarifi Mevsim sebzeleri az su ile haşlanlanır ve iyice ezilerek püre haline getirilir. 1 tatlı kakaşığı pirinç veya irmik ilave edilir. Ateşten indirdikten sonra 1 tatlı kaşığı sıvı zeytinyağı ilave edilir

Dokuz aylık bebek için örnek menü Kahvaltı: Anne sütü veya süt maması, Bir yumurta sarısı, 1 tatlı kaşığı pekmez, 3-4 bisküvi yada yarım dilim ekmek Öğle: Bir adet kabak dolma (baharatsız), yarım kase yoğurt İkindi:Bir kase yoğurt, bir küçük meyve püresi Akşam: Bir kase muhallebi

1-2 Yaş Arası Bir yaşındaki çocuk erişkin sofrasındaki her yemeği yiyebilecek duruma gelmiştir. Dengeli ve yeterli beslenme için her besin gurubundan yeterli miktarda alması lazım Süt gurubu: Yoğurt, peynir. Protein kalsiyum, çinko iyot Et gurubu: Et, tavuk, balık, hindi, yumurta, baklagiller, bol protein ve vitamin içerir. Tahıl gurubu: Buğday, mısır, pirinç. Kalsiyum, demir ve vitamin içerirler. Sebze meyve gurubu: bol vitamin ve potasyum kaynağı

Çocuklarda Sağlıklı Beslenme Davranışının Gelişmesi 2 yaşa kadar çocuklar beslenirken mutlaka gözlemlenmelidirler. Tek başlarına yeterli beslenemezler. 1-2 öğün iyi yerken diğer öğünlerde geçiştirirler. İştahlarıda sınırlı olduğu için ana öğünlerde yeterli miktarda yiyemeyebilirler. Bu nedenler ara öğün vermek gerekir.

Çocuklarda Sağlıklı Beslenme Davranışının Gelişmesi Yemek zamanları düzenli olmalı Yemek kapları ayrı olmalı (Yediği yemeği görmek için). Çocuk masada kendi beslenmeli ve ona uygun sandalyesinin olması gerekir Tam doyması sağlanmalı Abur-cubur besinler verilmemeli, verilecekse yemekten sonra verilmeli

Çocuklarda Sağlıklı Beslenme Davranışının Gelişmesi Yemek için acele edilmemeli, yeterli zaman verilmelidir. Çocuk uykulu iken beslenmemeli Çocuk zorla beslenmemeli Yemekten önce ve yemek esnasında su verilmemeli

1-3 yaş Arası Sık Görülen Sorunlar Çocuklar ilk 4-5 ay hızlı kilo alırken bundan sonra büyümesi yavaşlar. Aileler bunun normal bir süreç olduğunu anlayamayabilir. Çocuk büyüdükçe çok hareketli beslenmeyi red eden ve ayda 50 gr alan bir çocuk durumuna gelir. İştahsızlık: Çocuk iyi kilo alıyorsa, gelişimi iyi ise aile ikna edilmelidir. Kilo alma sorunu varsa psikososyal ve organik hastalık araştırılmalıdır.

1-3 yaş Arası Sık Görülen Sorunlar Bazı çocuklar günde 1-2 öğün yemesine rağmen toplam enerji alımları gereksinmelerini karşılayacak kadar olabilir, düzenli beslenme alışkanlığı kazandırılması dikkat edilmesi gereken en önemli noktadır.

1-3 Yaş Arası Sık Görülen Sorunlar Kilo almayan çocukların beslenme listesi istenir. Beslenme sorunu olan çocuklarda uyku sorunu yüksek( Geç yatıp geç kalkmak) Aburcubur yiyecekler iştahsız ve kilo almayan çocuklarda iyice kısıtlanmalı Az yiyen çocukların öğün enerji değeri arttırılabilir.

1-3 Yaş Arası Sık Görülen Sorunlar Çocuğun mide kapasitesi az olduğundan az miktarda ve sık aralıklarla beslenmelidir. İlk 3 yaş aspirasyon riskinden dolayı fındık fıstık, ay çiçeği çekirdeği gibi besinler 5 yaşından önce verilmemelidir.

Beslenme Alışkanlıkları Yanlış Beslenme alışkanlıkları İştahsızlık Obezite Dengesiz Beslenme Yetersiz Beslenmeye bağlı malnütrisyon Büyüme ve Gelişme Geriliği