MOTİVASYON TEMELLERİ 7. hafta

MOTİV (GÜDÜ) KAVRAMI Güdü veye motiv davranışı belli bir yöne doğru organize ettiği ve harekete geçirdiği kabul edilen iç şartları ifade etmektedir. Güdülerin 4 işlevi vardır: Davranışları başlatma (açlık gıda aramaya yöneltir) Davranışların şiddet ve enerji düzeyini tayin (açlık süresi ne kadar uzunsa gıda arama o kadar hızlıdır) Davranışlara yön verme (acıktığımızda oyun oynamak yerine gıdaya yöneliriz) Devamı sağlama (mevki sahibi olma yıllarca süren davranışa sebep olur)

MOTİV (GÜDÜ) TÜRLERİ VE ÖZELLİKLERİ İçgüdüler: kişileri doğal nitelik taşıyan ihtiyaçlara yönelten bilinçsiz ve öğrenilmiş davranışlardır. Örümceğin ağ, tırtılın koza yapması gibi. Dürtü ise temelde özel bir eğitim gerektirmeyen yeme içme, kaçma gibi hareket serilerini yapma eğilimini ifade eder. Fizyolojik motivler: insanın yaşamını devam ettirebilmesi için gerekli olan temel ihtiyaçların elde edilmesine yönelik güdülerdir. Herkes de vardır ama kişiden kişiye farklılık gösterir.

Sosyal motivler: Toplumsal yaşantı özlemi Sosyal motivler: Toplumsal yaşantı özlemi. Toplumun beğendiği davranışlar, kişinin ulaşmak istediği davranış biçimleri birer güdü oluşturur. Öğrenme, eğitim ve alışkanlıklar sonucu meydana gelen güçlerdir. Psikolojik motivler: düşünsel ve ruhsal ihtiyaçlardan kaynaklanabilir. Örneğin bir şeye ilgi duyma, birini sevme duygusal ihtiyaçtır.

MOTİVASYON NEDİR? Bir hedefe ulaşma doğrultusunda gayrete ilişkin yoğunluk, istikamet ve kararlılıktır. Yoğunluk bir kişinin ne kadar çabaladığı ile ilişkilidir. İstikamet gayretlerin belirlenen yönüdür. kararlılık ise kişinin gayretini ne kadar süre koruyabileceğidir.

MOTİVASYON TEORİLERİNİN GELİŞİMİ MOTİVASYON KAVRAMININ GELİŞİMİ ESKİ DÖNEMDE MOTİVASYON KLASİK DÖNEMDE MOTİVASYON NEO-KLASİK DÖNEMDE MOTİVASYON MOTİVASYON TEORİLERİ KAPSAM TEORİLERİ SÜREÇ TEORİLERİ

KAPSAM TEORİLERİ (İlk Motivasyon Teorileri) Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi Herzberg’in Çift faktör teorisi Alderfer’in varolma-ilişki-gelişim teorisi McClelland’ın İhtiyaçlar Teorisi McGregor’un X ve Y Teorisi

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi

MASLOW’ UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ... Fizyolojik İhtiyaçlar : Yeme, içme, barınma, hayatı devam ettirme Güvenlik İhtiyaçları : Hastalık, yaşlılık vb. gibi hallerde geleceği garantiye alma Ait Olma ve Sevgi İhtiyaçları: Kendi kendini anlama, şefkat...vb. Değer İhtiyaçları: Prestij, başarı, saygı görme...vb. Kendini Gerçekleştirme İhtiyaçları: Yapma tamamlama arzusu, kişisel tatmin, kişisel başarı, bilimsel buluşlar. 9 9

Herzberg’in Çift faktör teorisi Herzberg’in 200 muhasebeci ve mühendis üzerinde yeptığı araştırma sonucunda geliştirdiği teoridir. Hijyen faktörler işle doğrudan ilişkili olmayan daha çok çevreyle ilgili faktörlerdir. Kendi başına motive edici değildir. Motive edici faktörler ise hijyen faktörlerin olması koşuluyla çalışanları motive edecek faktörlerdir.

HERZBERG MODELİ... Herzberg iş ortamında motive edici ve durum koruyucu (hijyenik) etmenleri ayırmıştır. MOTİVATÖRLER (GÜDÜLEYİCİ ETMENLER) HİJYEN FAKTÖRLER (KORUYUCU ETMENLER) Başarı Tanınma Terfi etme İşin Kendisi Sorumluluk Gelişme VARLIĞI BİREYİ GÜDÜLER, YOKLUĞU DOYUM ÜZERİNDE ETKİ YARATMAZ İşletme Politikası Amirlerle ilişkiler Denetim Ücret iş Güvenliği Fiziksel Çalışma Koşulları VARLIĞI GÜDÜLEME ÜZERİNDE BİR ETKİ YARATMAZ, YOKLUĞU DOYUMSUZLUK YARATIR 11

Alderfer’in varolma-ilişki-gelişim teorisi Maslow’un teorisi Alderfer’in teorisi Herzberg’in teorisi Kendini gerçekleştirme Gelişim Motive edici faktörler Kendini gösterme Sosyal ihtiyaçlar ilişki Güvenlik ihtiyacı Varolma Hijyen faktörler Fiziksel ihtiyaçlar

McClelland’ın İhtiyaçlar Teorisi Bu teoriye ihtiyaçların yönlendirilmesi, başarma ihtiyacı, kazanılmış ihtiyaçlar ve öğrenilmiş ihtiyaçlar teorisi de denmektedir. Bu teori diğerlerinden farklı olarak ihtiyaçların doğuştan değil öğrenme sonucunda önem kazanmaya başladığını savunur.

Maslow’un tersine güdülerin öğrenilmeyle kazanılabileceğini savunan bir kuramdır. Bu kuramın öncüsü ise McClellanddır. Savunduğu güdüler ise başarı kazanma, bağlılık (ilişki kurma) ve güç kazanma ihtiyaçlarıdır. Başarı güdüsü (Başarma ihtiyacı); belirlenmiş bir takım standartlara ulaşmadır. Erk (güç kazanma ihtiyacı) güdüsü diğerlerini etkileyerek belirli bir yönde davranmalarını sağlamaktır. Bağlanma güdüsü (ilişki kurma ihtiyacı) ise başka insanlarla ilişki kurma, gruba girme ve sosyal ilişkileri geliştirmeyi ifade eder. 14 14

X ve Y TEORİSİ X ‘ e göre çalışanlar işten kaçarlar. Bu nedenle yönlendirilmeli hatta gerektiğinde zorlanmalıdır. Y’ye göre çalışanlar işi oyun oynamak ve dinlenmek kadar doğal algılarlar. Bu nedenle kişi sorumluluk almayı kabul eder.

SÜREÇ TEORİLER (MODERN MOTİVASYON TEORİLERİ) Öz kararlılık Teorisi Hedef Belirleme Teorisi Özyetkinlik Teorisi Davranışsal şartlandırma teorisi Vroom’un Beklenti Teorisi Porter ve Lawler’in beklenti teorisi Adams’ın Eşitlik Teorisi Amaç teorisi

Davranışsal şartlandırma teorisi ÖDÜL ORGANİZMA DAVRANIŞ KARŞILAŞILAN SONUÇ CEZA

DAVRANIŞ ŞARTLANDIRMASI YAKLAŞIMI... Davranış Şartlandırması Yaklaşımı (Sonuçsal Koşullama) Birey arzulanan sonuçlara yol açan davranışları yineleme, arzulanmayan sonuçlara yol açan davranışları yinelememe eğilimindedir. Pavlov’un Köpekler üzerinde yaptığı araştırmaya dayanır. 18 18

Olumlu davranışların gösterilmesi ve onları pekiştirerek alışkanlık haline getirecek yöntemler Olumlu - pekiştirme Olumsuz Pekiştirme Son Verme Cezalandırma 19 19

Arzulama Derecesi x Bekleyiş= Güdülenme BEKLENTİ MODELİ... Vroom tarafından geliştirilen bu modelde ortaya konulan güdülenme (motivasyon) kişinin aradığı değerlerle, belirli bir hareketin bu değerlere yol açma olasılığına ilişkin tahminin çarpımıdır. Arzulama Derecesi x Bekleyiş= Güdülenme Arzulama derecesi, bireyin çeşitli sonuçlar arasından belli bir sonucu seçme nedenini şiddetini yansıtır. Bireyin hedefe ulaşma isteğini ifade eder. Bekleyiş, bireyin belli bir davranışının belirli sonuçları olacağı hususundaki inancın gücünü ifade eder. Vroom'un beklenti kuramına göre bir insanın güdülenmesi, belli bir davranışın amaca ulaştıracağı beklentisiyle, o bireyin amaca verdiği önemin çarpımına eşittir 20 20

Arzulama Derecesi x Bekleyiş BEKLENTİ MODELİ... Arzulama Derecesi x Bekleyiş Güdüleme Eylem Sonuçlar Doyum 21

Porter ve Lawler’in beklenti teorisi Modelin ilk kısmı Vroom’un beklenti modeliyle aynıdır. Porter ve Lawler modele bilgi ve yetenek, algılanan rol ve eşit ödül unsurlarını da eklemişlerdir. Bu modelde ödülün değerine ve olasılığına göre motivasyonun ve gayretin derecesi dikkate alınmıştır.

Adams’ın Eşitlik Teorisi J. Stray Adams tarafından geliştirilen bu teoriye göre işgörenlerin iş ilişkilerinde eşit bir şekilde davranış görme arzusunda oldukları ve bu arzunun motivasyonu etkilediğidir. 23 23

AMAÇ TEORİSİ... Edwin Locke tarafından ortaya konan bu modelde kişilerin belirlediği amaçların onların motivasyon derecelerini belirleyeceği savunulmuştur. 24 24

ÇALIŞANLAR NASIL MOTİVE EDİLİR?

MOTİVASYON ARAÇLARI EKONOMİK ARAÇLAR Ücret artışı Primli ücret Ekonomik ve diğer maddi ödüller (araba, ikramiye Sosyal yardımlar ( ulaşım, yemek, kira, özel sağlık sigortası, özel emeklilik sistemleri) Kâra Katılma

PSİKOLOJİK VE SOSYAL ARAÇLAR Statü ve değer Bağımsız çalışabilme Birey – örgüt uyumu Psikolojik güvence Öneri sistemi Yükselme imkanları Sosyo- kültürel etkinlikler Başka kişilerden yardım alma Danışmanlık hizmeti Uygun çalışma koşulları

ÖRGÜTSEL VE YÖNETSEL ARAÇLAR Kararlara katılım Yetki devri Amaç birliği sağlama Eğitim ve yükselme olanakları İletişim İş güvencesi Katılımcı ve demokratik yönetim Etkin liderlik Sendikalaşma İş tasarımı