ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ

ÖZEL EĞİTİMİN TANIMI Özel eğitim nedir? Özel eğitim; özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim gereksinimlerini karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitimdir. Çeşitli nedenlerle, bireysel özellikleri ve eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey ise “özel eğitim gerektiren birey” olarak tanımlanmaktadır.

573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname

Ülkemizde özel eğitim hizmetleri, gruplarına göre oluşturulmuş özel eğitim okullarında yürütülmektedir. Ayrıca. özel eğitim gerektiren öğrencilerin normal okullarda akranlarıyla birlikte eğitim görmelerine de önem verilmektedir. “Kaynaştırma” olarak tanımlanan bu uygulamaların yaygınlaştırılmasına çalışılmaktadır.

Erken Çocukluk Dönemi Eğitimi Madde 6- Erken çocukluk dönemindeki özel eğitim hizmetleri ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi temeline tayalı olarak evlerde ve kurumlarda sürdürülür.

Okul Öncesi Eğitimi Madde 7- Tanısı konulmuş özel eğitim gerektiren çocuklar için okul öncesi eğitimi zorunludur. Bu eğitim özel eğitim okulları ile diğer okul öncesi eğitim kurumlarında verilir. Gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak, özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitim süreleri uzatılabilir.

İlköğretim Madde 8- Okul öncesi eğitimini tamamlayan veya zorunlu ilköğretim çağına gelmiş özel eğitim gerektiren çocuklar için hazırlık sınıfları açılabilir. Hazırlık sınıflarının amacı, öğrencilerin gelişim ve bireysel özellikleri ile gereksinimleri doğrultusunda onları örgün eğitimi izleyebilecekleri duruma getirmektir.

Özel eğitim gerektiren bireyler, ilköğretimlerini özel eğitim okulları ve/veya diğer ilköğretim okullarında sürdürürler. Zorunlu ilköğretim programlarının amaçlarını gerçekleştirecek durumda olmayan bireyler için gelişim alanlarındaki performans düzeyleri dikkate alınarak hazırlanmış eğitim programlarının uygulanacağı kurumlar açılır.

Orta Öğretim Madde 9- Özel eğitim gerektiren bireyler, orta öğretimlerini özel eğitim okullarında ve/veya diğer genel ve meslekî teknik orta öğretim okullarında sürdürürler.

Yüksek Öğretim Madde 10- Özel eğitim gerektiren bireylerin ilgi, istek, yetenek ve yeterlilikleri doğrultusunda ve ölçüsünde yüksek öğretim imkânlarından faydalanabilmeleri için gerekli özel tedbirler alınır.

Yaygın Eğitim Madde 11- Özel eğitimin temel ilkeleri doğrultusunda farklı konu ve sürelerde, özel eğitim gerektiren bireyler için temel yaşam becerilerini geliştirmek, öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak, işe ve mesleğe hazırlamak amacıyla yaygın eğitim programları düzenlenir. Özel eğitim gerektiren bireylerin aileleri ve yakın çevrelerinin bireyin gelişim sürecinde aktif rol almalarına ve onlarla birlikte yaşama becerilerini geliştirmelerine yönelik yaygın eğitim programlarına öncelik verilir.

Özel Eğitim Desteği Madde 14- Özel eğitim gerektiren bireylere, her tür ve kademedeki eğitim ortamlarında devam ettiği eğitim programlarının amaçlarını gerçekleştirmek üzere özel eğitim desteği verilir. Bu amaçla bireysel ve grupla eğitim imkanları sağlanır. Herhangi bir eğitim kurumuna devam edecek durumda olmayan zorunlu eğitim çağındaki özel eğitim gerektiren bireylere yetersizlikten etkilenme düzeyine bakılmaksızın temel yaşam becerilerini geliştirme ve öğrenme ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik eğitim programları uygulanır.

Eğitim Programları Madde 15- Özel eğitimde, eğitim programları bireylerin eğitsel performansları dikkate alınarak ve programın amaçları bireye uyarlanarak uygulanır. Özel eğitim okul ve sınıflarında normal okul programları uygulanır, ancak; öğrencilerin özellikleri ve öğrenme yeterlilikleri dikkate alınarak, söz konusu programlarda denkliği bozmayacak şekilde düzenlemeler yapılır. Özel eğitim okul ve sınıf programları, öğrencileri, eğitimlerini normal okullarda akranlarıyla birlikte sürdürecek yeterliliklere ulaştırmayı amaçlayan bir yaklaşımla hazırlanır.

Özel eğitim okul ve sınıflarında süreleri ve içerikleri öğrencilerin özelliklerine göre hazırlanmış özel eğitim programları da uygulanabilir. Bu programları tamamlayanlara verilecek diploma ve sertifikaların denkliği ile üst öğrenim kurumlarına devam gibi konular ve öğrenciye sağlayacağı haklar Bakanlıkça belirlenir. Özel eğitim gerektiren bireyleri ilgi, ihtiyaç ve yetenekleri doğrultusunda iş hayatında geçerliliği olan görevlere hazırlayıcı iş ve meslek eğitim programları; uygulama ağırlıklı ve bireyin o işi veya mesleği amaçlanan yeterlilikte yapmasını sağlayacak şekilde sürdürülür.

Değerlendirme Madde 16- Normal akranları ile birlikte eğitim gören özel eğitim gerektiren öğrencilerin hazırlanan eğitim planındaki amaçları gerçekleştirme düzeyleri, devam ettikleri okulun sınıf geçme ve sınav yönetmeliğine göre değerlendirilir. Ancak, özür ve özellikleri dikkate alınarak sınavlarda gerekli önlemler alınır ve düzenlemeler yapılır. Özel eğitim okul ve sınıflarında eğitim gören öğrencilerin değerlendirilmesinde, öncelikle bireyselleştirilmiş eğitim planlarında konulan amaçların gerçekleştirilmesi esas alınır.

Özel Eğitim, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Madde 17- Eğitim öğretim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri ile özel eğitim hizmetlerini düzenlemek, koordineli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, izlemek ve değerlendirmek üzere her ilde milli eğitim müdürlüğüne bağlı olarak il milli eğitim müdür yardımcısı veya şube müdürü başkanlığında özel eğitim rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri birimi kurulur. İllerde özel eğitim rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bu birim tarafından yürütülür.

Özel Eğitim Okulları Madde 18- Durumları ayrı bir okulda özel eğitim gerektiren bireyler için özür ve özelliklerine uygun gündüzlü veya yatılı özel eğitim okulları açılır. Birden fazla özürü bulunan öğrenciler için özel eğitim okullarında özel eğitim sınıfları açılabilir. Özel eğitim okullarında açılan yaygın eğitim programlarına katılan özel eğitim gerektiren bireyler ile söz konusu okulların aile eğitim programlarına katılanlardan öğrencilerin birinci derecede yakınlarının eğitimleri süresince iaşe ve ibateleri Bakanlıkça karşılanır.

Özel Eğitim Kurumları Madde 19- Özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim desteği sağlamak veya onları iş ve mesleğe hazırlamak veya örgün eğitim programlarından yararlanamayacak durumda olanların temel yaşam becerilerini geliştirmek ve öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak üzere gündüzlü özel eğitim kurumları açılabilir. Özel eğitim kurumlarında, özel eğitim gerektiren bireyleri iş hayatında geçerliliği olan görevlere hazırlamak amacıyla açılan iş ve meslek kurslarına devam edenler, 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu’nun çırak öğrencilere verdiği haklardan yararlanırlar.

Diğer Okul ve Kurumlarda Özel Eğitim Madde 20- Durumları normal akranlarıyla birlikte eğitim görmeye uygun olan özel eğitim gerektiren bireyler, eğitim ve öğretimlerini resmi ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okullarında sürdürürler. Bu okullarda özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim desteği sağlamak üzere yardımcı derslikler oluşturulur, özel araç-gereç ile eğitim materyalleri sağlanır ve diğer özel tedbirler alınır. Durumları ayrı bir sınıfta eğitilmeyi gerektiren öğrenciler için özür ve özelliklerine göre okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim kurumlarda özel eğitim sınıfları açılır. Çıraklık ve yaygın eğitim faaliyetlerinde de bu tür uygulamalara yer verilir.

ÖZEL EĞİTİM KURUMLARI 1. Görme Engelliler Özel eğitim okullarında, görme engellilere ve az görenlere; okul öncesi ve ilköğretim düzeyinde eğitim hizmetleri sunulmaktadır. İlköğretim düzeyindeki görme engelliler okullarının tümü yatılıdır.Gündüzlü devam imkanı da sağlanmaktadır. İlköğretimlerini tamamlayan görme engelli öğrenciler genel liselere parasız yatılı olarak yerleştirilmekle birlikte istekleri doğrultusunda gündüzlü olarak da uygun programlara devam edebilmektedirler.

2. İşitme Engelliler - İşitme Engelliler İlköğretim Okulları İşitme yetersizliği olan öğrencilere özel eğitim okullarında okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde yatılı ve gündüzlü hizmet verilmektedir. - İşitme Engelliler Meslek Liseleri 11 yatılı ve 3 gündüzlü İşitme Engelliler Meslek Liselerinde yatılı ve gündüzlü olarak eğitim verilmektedir.

a. Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları Ortopedik yetersizliği olanlara özel eğitim okullarında okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim düzeyinde eğitim hizmetleri verilmektedir. Ortopedik engellilere yönelik olarak dört ilköğretim okulunda yatılı-gündüzlü olarak eğitim verilmektedir.

b. Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri Ortopedik Engellilere yönelik 2 Ortopedik Engelliler Meslek Lisesinde toplam öğrenci sayısı 69 olup, 125 pansiyon kapasitesine sahip bu okullarımızda 69 öğrenci yatılı olarak eğitim görmektedir.

Eğitilebilir Zihin Engelliler İlköğretim Okulları ve Mesleki Eğitim Merkezleri Zihinsel öğrenme yetersizliği olanların eğitimleri, Eğitilebilir zihin engellilere yönelik eğitim veren ilköğretim okulu ve mesleki eğitim merkezlerinde sürdürülmektedir. Halen birlikte sayıları 55 adet olan bu okullarımızda okuyan öğrenci sayısı toplam 4022 dir. 4525 öğrenci kapasitesine karşılık 503 boş kapasite gözükmektedir.

b. Öğretilebilir Zihin Engelliler Okulları Ağır düzeyde (öğretilebilir) zihinsel yetersizliği olan, zorunlu öğrenim çağı içindeki çocukların eğitimleri; öz bakım ve temel yaşam becerilerinin kazandırılması, işlevsel akademik becerilerin geliştirilmesi ve topluma uyumlarının sağlanmasına yönelik programlarının uygulandığı “Eğitim Uygulama Okullarında” sürdürülmektedir. Zihinsel yetersizliği olan yetişkinler, gelişim özellikleri ve yeterliliklerine uygun bir iş ve mesleğin temel becerilerini kazandırmak amacıyla açılan “İş Eğitim Merkezlerine” devam etmektedirler. 98 Eğitim Uygulama Okulu ve İş Eğitim Merkezi, ve 4 Bağımsız İş Eğitim Merkezinde toplam 5700 öğrenci eğitime devam etmektedir.7355 kapasiteye sahip bu okullarımızın boş kapasitesi ise 1635’dir.

Öğretilebilir Zihin Engelliler Okulları Özel Eğitim alanında eğitime ihtiyacı olup hepsine cevap veremediğimiz grup zihin engellilerdir. Eğitilebilir zeka seviyesinde olan öğrenim çağına gelmiş çocuklarımız özel sınıflarda ve kaynaştırma eğitimi ile bir şekilde eğitim alma şansına sahiptirler. Ancak, öğretilebilir düzeyde çocuklarımız kaynaştırma eğitiminden faydalanamamaktadır. Bunlar için özel ortam, donanım ve özel olarak yetiştirilmiş öğretmenler gerekmektedir. Zihin engellilere yönelik eğitim hizmeti veren okullarımız gündüzlü okullarımızdır. Bu okulların en az her ilde, metropol illerin her ilçesinde ve nüfusu kalabalık olan taşra ilçelerinde bulunması gerekmektedir.

Bu gün itibarı ile öğretilebilir zihin engellilere eğitim hizmeti verilen okul sayımızın toplamı 98’dir. 19 il merkezinde (Ağrı, Antalya, Artvin, Bingöl, Çanakkale, Edirne, Elazığ, Hatay, Mardin, Siirt, Tekirdağ, Van, Bayburt, Batman, Şırnak, Ardahan, Iğdır, Kilis, Yalova) öğretilebilir zihin engelliler için eğitim uygulama okulu bulunmamaktadır. Bu illerimizden Antalya, Bingöl, Hatay, Van, Bayburt’da Temel Eğitim Projesi, Batman İlinde de Devlet Yatırım Programı kapsamında okul binası yaptırılması plânlanmıştır.

Ancak, gerek Temel Eğitim Projesi gerekse Devlet Yatırım Programına alınarak yapımı plânlanan okulların inşaatlarının tamamlanmasına kadar, Kurum Açma ve Kapatılmasına İlişkin Esasların Genel Müdürlüğümüz başlığı altında verilen kriterlere uygun geçici öğretim binaları tahsis edilip Bakanlığımıza teklifte bulunulması ve acilen okul açılmasının sağlanması, Bunun yanı sıra, özel eğitim okulu (eğitim uygulama okulu) bulunmayan ve yapım için arsa da gösteremeyen illerimizin ise mahalli imkânlarla geçici de olsa yukarıda belirtilen esaslar çerçevesinde yer tahsis etmeleri ve özel eğitime ihtiyacı olan bu çocuklarımıza bir an önce eğitim verilmesinin sağlanması önem arz etmektedir.

5. UYUM GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLAR Uyum güçlüğü olan çocuklar içinde ele alınan otistik çocukların eğitim ve öğretimleri Ülkemiz genelinde açılan 11 bağımsız, 16 bağımlı Otistik Çocuklar Eğitim Merkezinde sürdürülmektedir. 11 Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezinde toplam 316 öğrenci eğitim almaktadır. Dikkat ve aşırı hareketlilik problemi olan çocukların eğitim-öğretim etkinliklerinden en üst düzeyde yararlanması ve toplumda var olan sosyal norm ve değerlere uyum sağlayabilmesi amacıyla pilot proje çalışmasına başlanmıştır. Projedeki hedeflere ulaşmak amacıyla pilot olarak seçilmiş illerde proje tanıtım toplantıları yapılmış ve belirlenmiş okullardaki sınıf öğretmenlerine, okul ile rehberlik ve araştırma merkezindeki rehber öğretmenlere ve psikolojik danışmanlara “dikkat toplama” eğitimi verilmiştir.

Dikkat ve aşırı hareketlilik problemi olan çocukların akademik performans ve sosyal uyum düzeyine göre kaynaştırma uygulamalarının yöntem ve teknikleri ile eğitimine devamı uygun görülmektedir. Ancak; dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı almış öğrencilerin eğitiminde sınıf ortamlarının düzenlenmesi, eğitim-öğretim yöntem ve tekniklerinin yeniden yapılandırılması, öğretmen tutumlarının değişmesi gerekmektedir. Bu tür tedbirlerin alınabilmesi amacıyla da öğretmenlerin bu husus da yetiştirilmeleri gerekmektedir. Kaynaştırma uygulamalarından yararlandırılan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı olan öğrencilerin eğitiminde okullarında destek eğitim odası/kaynak odaya ihtiyaç vardır.

Otistik çocukların eğitimi ile ilgili olarak illerde ilköğretim okullarının bünyesinde Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi (OÇEM) açılmasına ve bağımsız OÇEM olarak özel eğitim kurumlarının açılmasına devam edilmektedir. Bu husus da İlköğretim Müfettişleri ile rehber öğretmenlerin müştereken öğretmenleri bilgilendirme toplantıları yapılmaları sağlanmalıdır.

6. UZUN SÜRE HASTA VE HASTANEDE YATAN ÇOCUKLAR Sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalıkları sebebiyle eğitime devam edemeyen çocuklara, hastane bünyesinde açılan okullarda eğitim verilmektedir. Toplam Hastane Okulu sayısı 44 olup öğrenci sayısı değişkenlik göstermektedir.

7. ÜSTÜN VE ÖZEL YETENEKLİLER Okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim çağındaki üstün veya özel yetenekli öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla; örgün eğitimleri dışındaki zamanlarında ilgi, yetenek ve istekleri doğrultusunda eğitim veren “Bilim ve Sanat Merkezleri” açılmaktadır. Toplam okul sayısı 25 olan bu merkezlerde 1410 öğrenci eğitim almaktadır.