AFETLERDE KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ ÇEVRE SAĞLIĞI HİZMETLERİ

Kriz yönetimi+Risk Yönetimi ÇAĞDAŞ AFET YÖNETİMİ Afetin zararlarını azaltmak Afete neden olabilecek riskleri belirlemek ve önlemek Kriz yönetimi+Risk Yönetimi

RİSK YÖNETİMİ Tehlikelerin belirlenmesi Ortaya çıkma olasılıklarının, bu tehlikenin risk altındaki toplumlara etkisinin tahmin edilmesi, Önceliklerin belirlenmesi, Riski azaltabilecek önlemlerin, önceliklerin belirlenmesi Tehlikeleri azaltacak adımların atılması

KRİZ YÖNETİMİ Etkilenen kişi ve kurumlara destek sağlanması Gereksinimlerin tahmin edilmesi,, acil yardım, uyarı ve kurtarma programlarının geliştirilmesi, Acil sağlık hizmetleri, Uzun dönemde iyileştirmeler için ekonomik yükün azaltılması etkinliklerini kapsar.

AFETİN DÖNEMLERİ Sessiz Dönem Alarm Dönemi İzolasyon Dönemi Dış yardım Dönemi Rehabilitasyon Dönemi Afet durumunda tüm dönemler için en iyi yanıtı sağlamak ancak sessiz dönemde gerçekleşecek hazırlıklarla mümkündür.

AFETLERDE KORUNMA Birincil Korunma Afetlerin önlenmesi Doğru fizik planlama Güvenceli binalar Risk değerlendirme çalışmaları Araştırma-Geliştirme çalışmaları Toplum eğitimi Afet planları Örneğin; toprak kayması olabilecek yerde yerleşimi önlemek, seli önlemek için baraj kurmak, binaları depreme dayanıklı hale getirmek

AFETLERDE KORUNMA İkincil Korunma Afet zararlarının azaltılması Erken tespit Hızlı harekete geçme Afet sonrası zarar ve hastalıklara karşı önlem alma Toplum eğitimi Eski düzene dönüşü sağlamak Önceden iyi bir afet planı hazırlanmış olması gereklidir

AFETLERDE KORUNMA Üçüncül Korunma Yerleşim yerlerinin yeniden yapılanması Eğitim olanaklarının sağlanması İş olanaklarının sağlanması Fiziksel-Ruhsal-Sosyal Rehabilitasyon

AFETİN SAĞLIK ETKİLERİ Hastalık ve Ölüm Nedenleri; Travma- Olayın direkt etkileri Psikolojik etkiler Bulaşıcı hastalıklar -Su -Gıda -Solunum yolu -Vektörler

AFETİN SAĞLIK ETKİLERİ 2-Çevre Sağlığı Etkileri 3-Sağlık hizmet sunumuna etkileri 4- Sağlıkla ilgili diğer alanlara olan etkileri (Beslenme, barınma, ulaşım, iletişim vb.)

AFETLERDE SAĞLIK HİZMETLERİ Olaya Bağlı Travmalara Acil Tıbbi Müdahaleler. Halk Sağlığı Hizmetleri (İkincil hastalık ve ölümlerin önlenmesi).

ACİL TIBBİ MÜDAHALELER Kurtarma sırasında bakım Triaj (kırmızı, yeşil, sarı, siyah) Yaşam idamesi Yaralıların bakımı Hasta sevki İkincil triaj Hastane hizmetleri

HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ Çevreye yönelik koruyucu hizmetler (Barındırma,su güvenliği, gıda güvenliği, vektör kontrolü, atık kontrolü vb) Kişiye yönelik koruyucu hizmetler (aşılar, kemoprofilaksi, sağlık eğitimi vb) Olağan sağlık hizmetlerine dönüş Sağlık alt yapısının yeniden inşaası

KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ Tehlikeleri ortadan kaldırma (yangın, gaz sızıntısı vb.) Devam etme riski varsa toplumu güvenlik altına alma Koruyucu ve rutin bakım sağlama Sağlıklı su, yiyecek, barınak sağlama İnsan atıklarını yok etme Vektörlerle yayılan hastalıkları önleme Katı atıkları zararsızlaştırma Tıbbi atık yönetimi Enfeksiyon kontrolü için surveyans Durum ve deneyimleri kayıt , raporlama ve iletişim Materyallerin depolanma ve dağıtımı Ölülerle ilgili hizmetler

RİSK GRUPLARI 0-5 yaş grubu çocuklar Gebeler Lohusalar Yaşlılar Kronik hastalığı olanlar Engelliler Akut hastalık geçirenler

AFET ve ÇEVRE Çevre olayları afet yaratabilir. Hava kirliliği dalgası, atıklara bağlı kirlilikler, endüstriyel kazalar, savaşlar… Afetler çevreyi etkileyebilir. Çevrede (biyolojik, fizik ve sosyal) bozulma, nüfus hareketi, çevre sağlığı ve sağlık hizmetlerinin kesintiye uğraması, çevrede özel kirliliklerin oluşması… İkincil afet riski vardır!

AFETLERDE BAŞLICA ÇEVRE SAĞLIĞI HİZMETLERİ GEÇİCİ YERLEŞİMLER SU VE GIDA HİJYENİ İNSAN ATIKLARININ KONTROLÜ EVSEL ATIKLARIN KONTROLÜ KONUT SAĞLIĞI VEKTÖRLER ve DİĞER HAYVANLARIN KONTROLÜ ÖZEL KİRLİLİKLERİN KONTROLÜ ENKAZ VE MOLOZLARIN KALDIRILMASI

GEÇİCİ YERLEŞİMLER Zamanında-gecikmeyen, Mal güvenliği, Malına mülküne sahip çıkabilme, İşine gücüne devam edebilme Komşu akraba-sosyal ilişkilere devam Organize olma-katkı ve katılımını alma

AFETTE YERLEŞİM TÜRLERİ Sabit yapılar: Okul, kamp, otel gibi yerlere geçici yerleştirme Çadır kentler:Kısa erimli yerleştirme Prefabrik konutlar: Orta erimli yerleştirme Kalıcı yerleştirme: Yeni konutlar-yeni yerleşim yerleri

SABİT YAPILAR SULU ALANLAR HİJYENİ TOPLU BESLEME ÇAMAŞIRHANE KALABALIK FAKTÖRÜ GRUBUN ÖRGÜTLENMESİ GRUP FAALİYETLERİ

ÇADIR KENTLER1 Yer seçimi Uygun çadırlar Araziye yerleşme Toplumun örgütlenmesi

ÇADIRKENTLER2 Önceden hazırlanmış, alt yapısı inşa edilmiş alanlar Önceden planlanmış, uygun araziler

ÇADIR KENTLER3 Yer Seçimi 1000 kişiye 3-4 hektar alan, Su, elektrik, ulaşım sağlanabilen Eğimli, su drenajına uygun, zemin çamuru, çimen ve ot olmayan arazi Su basma, toprak kayma, çığ, kaya düşme olasılığı yok Çöplük, hava kirliliği, kokusu ve jitlerinden uzak Gürültü ve yoğun trafikten uzak Hava akımı olmayan, güneye bakan Eski yerleşime yürüme mesafesinde

ÇADIR KENTLER4 Uygun Çadırlar Çadırlar aile tipi olmalı Kişi başına en az 3-3,5 m2 alan 10 m3 hacim sağlamalı Soğuk, rüzgar ve yağmurdan koruyan, mevsime uygun Doğal havalandırmaya uygun Gereğinde ısıtmaya uygun. Doğal hava değişimi 30 m3/saat Yatak odalarında ranza yeğlenmeli Ranza olmaması halinde baş ayak pozisyonunda yatış sağlanmalı

ÇADIRLARI YERLEŞTİRMEK YAN YANA DİZMEK DEĞİLDİR

ÇADIR KENTLER5 Araziye yerleşme 10 metrelik, kaplanmış yollar Çadırlar bu yola iki metre mesafede Çadırlar arasında sekiz metre aralık Çadır dizileri uygun drenajlarla korunmalı Sokaklar ve çadırlar aydınlatılmalı

ÇADIR KENTLER6 sosyal tesisler Mutfak- yemekhane Tuvaletler Banyolar Çamaşırhaneler Yönetim (İdare, sağlık istasyonu, haberleşme, güvenlik) Lokal (toplanma, eğleme) Okul çadırları Spor alanları

ÇADIR KENTLER7 Her 10 kişiye bir tuvalet her 50 kişiye bir duş sağlanmalıdır. Açık çukurlu hela için her 50 kişiye 3 metre çukur kazılır 10 kişiye bir yıkanma musluğu 100 kişiye bir banyo 50 kişiye bir duş yazın duş sayısı 30 kişiye bir olacak şekilde ayarlanmalıdır. Merkezi çamaşırhane ve yeterli çamaşır makinesi olmalıdır.

PREFABRİK KONUTLAR Yer seçimi ilkelerine uygun Su, kanalizasyon, elektrik merkezi Uygun büyüklükte konutlar (sulu alanların içinde olduğu) Konutların araziye yerleştirilmesi (cadde ve sokak sistemi) Yönetim (İdare, sağlık istasyonu, haberleşme, güvenlik) Okul Kantin-Lokal- toplantı yeri Spor alanları

KALICI YERLEŞİMLER OLAĞAN KENT,ÇEVRE, KONUT, İNŞAAT ve SAĞLIK KURALLARI

Çözümlenmesi gereken en acil ve önemli sorundur VAR OLAN ŞEBEKE SUYU 1 Sistem ve şebeke hızla kontrol edilmeli-bozukluk, arıza ve riskler derhal giderilmeli Kirlenme olasılığı dikkate alınmalı, giderilmeli Başlangıç ve rutin analizler Başlangıç, süper ve olağan klorlama Şebeke çalışıncaya dek seyyar su sağlama ve bunlarda su güvenliği Çözümlenmesi gereken en acil ve önemli sorundur

SU SAĞLAMA YÖNTEMLERİ2 AMBALAJLI SULAR TANKERLERLE TAŞIMA MOBİL ARITMA DÜZENEKLERİ ŞEBEKE BAĞLAMA

OLAYDAN HEMEN SONRA SU3 Durumun belirsiz olduğu ilk saatlerde ambalajlı sular dışında kullanılmamalı Geçici su şebekesi çekilebiliyor ise kurulmalı Mobil hastane kurulacaksa kişi başına 40- 50 lt/kişi/gün su verilmeli Çadır yerleşimlerde kişi başına en az 40- 50 lt/kişi/gün litre su sağlanmalı Suyu alma yeri her bir çadıra en fazla 100 m uzakta olmalıdır.

AMBALAJLI SU4 RUHSATLI MARKALI ORJİNAL ŞİLLİNG KAPAKLI KULLANIM SÜRESİ GEÇMEMİŞ UYGUN TAŞIMA-SAKLAMA

SU TANKERİ5 Su taşımaya uygun, Dolum ve başaltım sistemleri kirlenmeye yol açamayacak tipte, Su aldığı yer uygun ve denetlenmiş, Dolumdan sonra klorlama, Yerleşim girişlerinde klor kontrolü, Personel eğitimli.

TAŞINABİLİR SU DÜZENEKLERİ6 İçme suyu düzenekleri Atık su arıtma düzenekleri Su analiz laboratuvarları İÇME SUYU DÜZENEKLERİ KAYNAĞA UYGUN KAPASİTESİ YETERLİ DEZENFEKTE EDEBİLEN PAKETLEYEBİLEN

SU HİJYENİ7 Afet durumunda şebekelere -su şebekesinde bozukluk olmasa bile- süperklorlama (1 ppm) yapılmalıdır Günde iki kez serbest kalıcı klor düzeyi denetlenmelidir. Bakteriyolojik muayeneler rutinden daha sık aralıklarla yapılmalıdır Kuşkulu kaynaklardan elde edilen suyun dezenfeksiyonu için birinci seçenek klorlamadır

BESLENME1 Afetlerde gıda kirliliği olasılığı diğer zamanlardan daha yüksektir Gıda stokları değerlendirilmeli, Kontamine gıdalar imha edilmeli Uygun saklama, hazırlama pişirme,dağıtım koşulları sağlanmalı Önce saklanması güç besinler tüketilmeli Gıda temini için plan yapılmalı Kirlenme olasılığı olan yerler; üretim, hasat, taşıma, işleme, depolama, dağıtım, kullanım Özellikle kimyasal üretim, taşıma ve depoları Biyolojik kirlilik (geleneksel gıda hijyeni önlemleri)

BESLENME2 İZOLASYON EVRESİ KISA ERİMLİ UZUN ERİMLİ

BESLENME3 Örgütsüzlük ve olanaksızlıklar nedeniyle ilk günler, yiyecekler korunamaz kuru ve paketlenmiş yiyecekler tercih edilmeli Örgütlü, sistemli ve dayanışma duygusunu pekiştiren dağıtım yapılmalı. En kısa sürede seyyar mutfak kurulmalı Orta ve uzun erimli yerleşime dek beslenme merkezi olmalı

BESLENME4 hijyen Gıdalar uygun koşullarda saklanmalı Vektörler mutfak ve gıdaya ulaşamamalı Mutfak temiz olmalı Tezgahlar hem yemek hazırlamadan önce hem de sonra temizlenmelidir Kaplar olağandan daha özenle temizlenmeli

BESLENME5 hijyen El, araç gereç ve tezgah kurulamada kağıt havlu kullanılmalı Mutfak bezleri amacına göre sınıflanmalı karıştırılmamalı Bezler günlük değiştirilemiyor ise kullanmadan önce klorlu suya yatırılmalıdır. Fırça ve paspas benzeri araçlar mutfağa özgü olmalı diğer alanların araçları kesinlikle mutfağa sokulmamalıdır.

BESLENME6 Çalışmaya uygunluk-Portörlük muayenesi ÇALIŞANLAR Çalışanların beden, giysi temizliği El bakımı ve kontrolü El yıkama ve eldiven kullanma Bone kullanma Sıvı sabun-Kağıt havlu kullanma EĞİTİM

DAĞTIMDA HAKKANİYET VE DÜZEN, DAYANIŞMA DUYGUSU

MERKEZİ VE TOPLU BESLENME DAHA HİJYENİKTİR

YETERLİ DENGELİ BESLENME Gıda hijyeni uygulamaları yapılırken yeterli dengeli beslenme ilkeleri de unutulmamalıdır.

ENKAZLAR MOLOZLAR Enkaza ve molozlara dezenfektan, ensektisit sıkmaya gerek yoktur Doğal kaynaklar, sit alanları, organik atık çöplüğü, dere yatağına, denize,sarp vadilere dökülmemeli Tekrar almaya uygun ve olabildiğince tasnif edilmiş depolama, geri dönüşlülerin kazanılması Toprağı ve diğer atıkları kirletecek (radyoaktif,kimyasal, parlayıcı patlayıcı,biyolojik) atıkları özel toplama ve uzaklaştırma

Özel kirlilik riski taşıyan yapıların hızlı ve doğru biçimde değerlendirilmesi ve zararsızlaştırılması gerekir.

DEFİN Cesetlerin kontamine (biyolojik/kimyasal) olabileceği unutulmamalı, kirli olanlar dekontamine edilmeli Kontamine olmayan ölülere sönmemiş kireç, dezenfektan vb uygulamasına gerek yoktur. Uygun koşullarda -soğukta bekletilmesi yeterlidir. Cesetler için yeteri sayıda torba bulunmalı/temin edilmeli Yakınları alana dek morgda bekletilmelidir- Çok sayıda ve geçici morga gereksinim vardır. 72 saatten fazla tutulmamalıdır. Defin işlemleri hızla yapılmalıdır. Kayıt ve kimlik tespiti çok önemlidir. Belirlenen yerler dışına gömme yapılmamalıdır.

TUVALET–BANYO-ÇAMAŞIRHANE Her 10 kişiye bir tuvalet her 50 kişiye bir duş sağlanmalıdır. Açık çukurlu hela için her 50 kişiye 3 metre çukur kazılır ve 10 kişiye bir yıkanma musluğu 100 kişiye bir banyo 50 kişiye bir duş yazın duş sayısı 30 kişiye bir olacak şekilde ayarlanmalıdır. Merkezi çamaşırhane ve yeterli çamaşır makinesi Deşarj noktaları belirlenmeli Yerel koşullara uygun arıtım önlemleri alınmalı

KANALİZASYON ATIKLARI Şebekenin zarar görüp görmediği derhal araştırılmalı. Zarar görmüşse onarıma gidilmelidir. Sıvı sabun, su, kağıt temizlik maddeleri sağlanmalıdır. VAR OLAN YAPILAR HASARANMIŞ İSE Açık çukurlu tuvaletler Seyyar tuvaletler kullanılabilir. Atık suların kontrollü uzaklaştırılması sağlanmalıdır. Yeni tuvaletler yapılıp, kanalizasyona bağlanmalıdır.

KANALİZASYON ATIKLARI Küçük boyutlu afetlerde seyyar helalar Büyük boyutlularda, geçici yerleşim sağlanıncaya dek açık çukurlu hela Geçici yerleşimde kapalı çukurlu hela ya da kanalizasyona bağlanma (her on kişiye bir kabin) Hela kabini ve hijyeninin sağlanması

ÇÖP-VEKTÖRLER Kapalı kaplar yerleştirinceye dek çöpleri çukurlara biriktirme ve toprakla örtme Atıklar poşetlere ve kapalı kaplarda toplanmalı Her 4-8 çadıra (25-50 kişi) 50-100 litrelik kapaklı çöp kabı yerleştirilmeli Her gün ve düzenli alınmalı. Uygun yerlerde biriktirilmeli ve biriktirme alanlarında çevre gözetilmeli Eğitim yapılmalı

ÇÖP-VEKTÖRLER Afetlerden sonra vektör insan teması artar Uygun alanlar seçilmiş ise vektörler sorun olmaz Jit yok etme ve kimyasal mücadele yapılmalı Yapay jit yaratmamak (çöpler, tuvaletler, atık su, gıda hazırlama depolama) Erişkin mücadelesi için ensektisidler kullanmak gerekebilir (duyarlılık, maliyet, elde edilebilirlik, zararasız kullanım) Şüpheli hayvan ölüleri yetkili kişilerce kaldırılmalı ve temas ettiği yerlerle ilgili önlemler alınmalı, gerekirse veterinerlik önlemleri devreye sokulmalıdır. Akrep ve yılan olmayan yerler seçilmeli

ÖZEL ATIKLAR1 PETROL ÜRÜNLERİ TOKSİK KİMYASAL KİRLİLİK ATIK BARAJ VE DEPOLERI RADYOAKTİF KİRLİLİK BİYOLOJİK KİRLİLİK PATLAYICI ve PARLAYICILAR Hastanelerde tıbbi, tehlikeli, radyoaktif ve evsel atıklar birbirine karıştırılmamalı Tıbbi atıklar için; Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli atıklar için; Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Radyoaktif atıklar için TAEK düzenlemeleri UYGULANMALIDIR

Petrol ve ürünleri Afetlerden sonra, petrol ve petrol ürünlerinin borular, tanklar ya da rafinerilerden çevreye sızması sık rastlanan olaylardandır. Petrolün yayıldığı yere göre (yüzeysel su, toprak) gerekli önlemlerin alınarak petrolün ortamdan uzaklaştırılması ve çevreye zararsız hale getirilmesi gerekir. Ayrıca bu yapılar yangın riski de taşırlar. Petrol yangınları, yangının doğrudan yaptığı hasar yanında ağır bir hava kirliliğine de yol açarlar. Büyük hacimli petrol yangınlarında, hava kirliliği nedeniyle, toplumun etkilenen bölgenin dışına tahliye edilmesi gerekebilir.

Atık Baraj ve Depoları Çevre ve yaşama zararlı atık çıkaran bazı tesisler, bu belli bir yerde depolarlar. Bu depolar afetlerden sonra hasarlanarak, toksik madde içeren atıklar çevreye yayılabilir ve yaşam için tehlike oluşturabilir. Bu gibi yerlere afet planlarında dikkat çekilmeli, afetten sonra derhal kontrolleri yapılarak, şayet çevreye zararlı atık sızması var ise, derhal halk bilgilendirilmeli ve gerekli önlemlerin alınması için uzman kuruluşlar devreye sokulmalıdır

Radyoaktif Kirlenmeler 1. KAZANIN BOYUTU ve ÖZELLİĞİ 2. BOŞALTILACAK NÜFUS SAYI ve DURUMU 3. BOŞALTMA OLANAK ve ZAMANI 4. BOŞALTMA YERİ KAPASİTE ve ÖZELLİKLERİ 5. METEOROLOJİK KOŞULLAR

Nükleer Kirlenmelerde Önlemler 1. Bölgeye giriş- çıkışlar kontrol altına alınır 2. Topluma duyurulur ve kişisel önlemler anlatılır 3. Dengeli iyot tabletleri dağıtılır ve uygulanır 4. Bölgedeki nüfus boşaltılır 5. Nüfusa yeniden yerleştirme yapılır 6. Kişilere, bireysel dekontaminasyon uygulanır 7. Yiyecek ve su kontrol altına alınır 8. Bölge ve eşyalar dekontamine edilir

TIBBİ ATIKLAR Tıbbi Atık Yönetimi ilkeleri, afette de aynen uygulanmalıdır. Sorumlu kişiler belirlenmeli İlgili personel eğitimden geçmeli Atık miktarı kayıt altına alınmalıdır Kaynağında en aza indirilmeli Kaynağında ayrı, toplanıp, taşınmalı, biriktirilmeli

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ1 En sık ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar Tifo Kolera Kızamık İnfluenza Besin zehirlenmesi Hepatit A,B,C Kuduz Polio Sıtma Meningokoksik menenjit Tüberküloz Parazitozlar Skabies Tetanoz

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ2 Laboratuvarın kesintisiz çalışması Gerekirse mobil laboratuvarlar kurulması İşbirliği sağlanabilecek laboratuvarların belirlenmesi Çevreye ve kişilere ait örneklerin alınabileceği kapasitenin sağlanması Bulaşıcı hastalık kontrol ekipleri oluşturulması İshal ile başvuran hastalardan gaita örnekleri alınması,

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ3 Bulaşıcı Hastalık Çıkmaması İçin Önlemler Yeterli ve temiz su sağlama Gıda hijyeni sağlama Vektörlerle mücadele Veteriner Müdürlüğü ile işbirliği Çevrenin olumsuzluklarını etkisiz kılma Sağlık eğitimi Hastalık semptomlarını izleme Portör muayeneleri Laboratuvar olanakları sağlama

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ4 Bulaşıcı Hastalık Çıktıktan Sonra Alınacak Önlemler Kaynak Olgu ve taşıyıcı tanıma Olgu ve taşıyıcı tedavisi İzolasyon Filyasyon Bildirim Sağlık eğitimi Bulaş Yolu Su hijyeni Gıda hijyeni Kişisel temizlik Vektör kontrolü Atık kontrolü Sağlam Kişi Bağışıklama Kemoprofilaksi Beslenme Kişisel bariyerler

BAĞIŞIKLAMA Yaralılarda ve kurtarma çalışmalarına katılanlarda tetanoz aşısı Ceset ve yaralılarla yakın teması olanlara Hepatit B aşısı On beş yaş altı için ek bir doz kızamık aşısı Kolera ve tifo aşıları önerilmez. Tetanoz serumu, kuduz aşısı ve serumu, yılan ve akrep serumu bulundurulmalıdır. Rutin bağışıklama hizmetlerinin kaldığı yerden devamı sağlanmalıdır.

Veri Toplama ve Kayıt Düzenli günlük semptomlara dayalı veri toplama, kayıt, sonuçların izlenmesi ve bildirim mutlaka yapılmalı İlgili bölgedeki endemik bulaşıcı hastalıklara karşı surveyans planı hazırlanmalı Sorunlar, nedenleri, etkilenenler, müdahaleler, gereksinimler ayrıntılı rapor edilmeli, Sürekli izleme, değerlendirme yapılmalıdır.

Toplumun Eğitimi Toplumun afetlere hazırlıklı olması sağlanmalıdır. Afet bilinci oluşturmak Paniğe kapılmamak İşleri kolaylaştırmak Kendi rollerinin önemini kavratmak Afet sonrası ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını ve bunlardan korunmayı öğretmek açısından önemlidir

Ruh Sağlığı Hizmetleri Duygusal zorlanma akut, süresi sınırlı bir duygu bozukluğu yaşatır. Ortaya çıkan tepkiler doğaldır, ortaya çıkan yeni duruma uyum sağlamaya çalışmanın sonucudur. Akut stres tepkisi, travma sonrası stres bozukluğu başta olmak üzere çeşitli ruh sağlığı sorunları sıklıkla görülmektedir. Yaralılar, hasta yakınları, personel için gereklidir. Bu konu ile ilgilenen bir birim kurulmalı ve görevlendirmeler yapılmalıdır

Ruh Sağlığı Hizmetleri Doğal ve yapay afetler Fiziksel ya da cinsel saldırı Trafik kazası Yaşamı tehdit eden hastalık tanısı başa çıkma yeteneğini aşan ruhsal açıdan travmatik olaylardır.

Afetlerde görülen ruhsal belirti ve sendromlar İlk bir yılda %30-40 psikolojik morbidite görülür. İkinci yılda azalır. En sık görülen ruhsal belirti ve sendromlar şunlardır: 1-Akut stres tepkisi 2-Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) 3-Travmatik yas 4-Depresyon 5-Uyum bozukluğu 6-Anksiyete bozuklukları 7-Psikolojik bozukluklar 8-Alkol ve madde kullanım bozuklukları 9-Somatoform bozuklukları 10-Disosiyatif bozukluklar

Akut Stres Tepkisi Travmadan sonraki bir ay içinde ortaya çıkan dalgınlık, şaşkınlık, tepkisizlik, şaşkınlık, derealizasyon, depersonalizasyon, travma ile ilgili uyaranlardan kaçınma, artmış, uyarılmışlık, belirgin anksiyete gibi belirtilerdir. Kısa sürede geçer.

Travma sonrası stres bozukluğu Aşırı travmatik bir olay sonrası yaşayan, tanık olan, işiten kişilerde ortaya çıkan belirtiler kümesidir. Korku, dehşet, çaresizlik duygu ve düşünceleri gözlenir. Travma ile ilgili uyaranlardan kaçınma, artmış uyarılmışlık, genel tepkisizlik görülür. Yaşam boyu prevalans %1-4, doğal afet sonrası %50’lere çıkar.

Travmatik yas Bir kayıp sonrası yaşanan inkar, öfke, pazarlık, depresyon, kabullenme dönemlerinde yaşanan belirtiler normal yas sürecidir ve yaşanmasına izin verilmelidir. İki aydan uzun sürmesi ve yoğun yaşanması durumunda travmatik yas düşünülür.

Depresyon TSSB vakalarının %50’sinde görülür. Majör depresyon -En az iki hafta süren depresif duygu durum ve Şu belirdilerden en az dördü: -Kilo kaybı-alımı -Uykusuzluk-aşırı uyku -Psikomotor huzursuzluk -Yorgunluk -Değersizlik düşünceleri -Düşünmede azalma -Tekrarlayan intihar düşünceleri

Afetlerde ruh sağlığı hizmetleri 1- Afet öncesi, eğitim ve ruh sağlığı hizmetlerinin yaygın, nitelikli olması 2-Afet planlarında ruh sağlığı hizmetlerinin ayrıntılandırılması 3-Afet sonrası sağlık istasyonu, morg, barınak gibi yerlerde bir ruh sağlığı görevlisi olmalıdır. Fiziksel bakım, psikolojik ve sosyal işlevin onarılması amaçlanır.

Afetlerde ruh sağlığı hizmetleri Kriz danışmanlığı: -Kişilerin içinde bulunduğu durum ve reaksiyonlarını anlamalarını sağlamak, -Seçenekleri gözden geçirmelerine yardımcı olmak, -Emosyonel destek sağlamak, -Kişiye destek olabilecek kişi ve organizasyonlarla temas sağlamalarına yardımcı olmaktır.

Kriz Danışmanlığı -Kısa sürelidir. -Küçük gruplar halinde yapılır -Kriz nedeni sorun ele alınır. -Kurbanın tükenmişliği ele alınır. -Harekete geçilerek çözüm için destek sağlanır

Uzun Dönemli Aktiviteler Hayatın normale dönmesi amaçlanır. -Yerinde ruh sağlığı hizmetleri -Konsultasyon ve eğitim -Kişi ve grup danışmanlıkları -Destek gruplar -Sevk hizmetleri

Ruh sağlığı hizmetleri 1. Evre: Kurtarma, ilk günler, tıbbi bakım önceliklidir. 2. Evre: İki hafta kadar sürer. Toplumda kenetlenme, kişide rahatsız edici ruhsal ve fiziksel belirtiler görülür. 3. Evre: 3-9 ay sürer yardımlar azalır, terkedilmişlik duygusu ağır basar, bireysel sorunlar öne çıkar, yaşananların ağırlığı kavranır. Bilgilendirme, gevşeme, stresle başa çıkma teknikleri ve sıkıntıları birbiiyle paylaşma yararlı olur. 4.Evre: İyileşme dönemidir, toparlanma çalışmalarıdır. Olayın yeniden değerlendirilmesi, çözümlenmessi, anlamlandırılması gerekir. Bu dönemde ciddi ruhsal sorunlar da ortaya çıkabilir.

Ruh sağlığı hizmetleri konusunda şunlar bilinmelidir: Afetten herkes etkilenir. Kişisel ve kolektif olmak üzere iki tür afet travması vardır Afetin erken döneminde işbirliği ve iyimserlik yerini yas ve yorgunluğa bırakır. Afete normal ruhsal tepkiler beklenir. Afetten kurtulanların emosyonel problemleri yaşıyor olmanın getirdiği sorunlardır. Yardımlarla ilgili güven kaybı yaşanır. Ruh sağlığı hizmetlerine gereksinim göz ardı edilir. Yardım kabul etmeyenler olabilir. Psikolojik yardımdan ziyade uygulamaya dönük somut yardımlar yapılmalıdır. Toplumun ihtiyaçları referans alınmalıdır. Etiketlemekten kaçınılmalıdır. Aktif ilgi gerekir. Afet evresine uygun müdahale gerekir. Destek sistemler önemli rol oynar.

Ruh sağlığı hizmeti sunanların görevleri Toplumun eğitimi Hizmetin halka gitmesi Toplum ile irtibat kurmak Kriz danışmanlığı

Afetlerde ruh sağlığı hizmeti sunanların eğitilmesi Afette insan davranışları Özel gruplara etkili müdahaleler Afet yanıtında organizasyonel safhalar Ruh sağlığı hizmetlerinin afetlerde içerik ve esasları Kriz danışmanlığı Stresle başa çıkma Toplum eğitimi, toplum organizasyonu, basının kullanılması

Üreme Sağlığı 1994 Uluslar arası Nüfus ve Kalkınma Konferansı sonrasında üreme sağlığı hizmetleri sürekliliği olan bütüncül bir yaklaşım içinde ele alınmaktadır. Üreme sağlığı; üreme sistemi ve işlevleri ile ilgili sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, sosyal ve mental yönden tam bir iyilik halinin olmasıdır.

Üreme Sağlığı Hizmetleri Doğum öncesi bakım Sağlık personeli yardımlı ve sağlıklı koşullarda doğum Doğum sonrası bakım Aile planlaması hizmetleri-danışmanlık Bu hizmetlerin aksamadan yürütülmesi için gerekli mekan, malzeme, personel gereksinimi karşılanmalıdır.

Öncelikli Üreme Sağlığı Hizmeti Doğumların temiz koşullarda ve sağlık personeli tarafından yaptırılması Obstetrik acil vakalara hemen müdahale için uygun yerlere sevkinin sağlanması Yenidoğan ve anne mortalite ve morbidite artışının engellenmesi

Üreme Sağlığı Güvenli ve mutlu cinsel yaşam Üreme yeteneği Üreme yeteneklerini kullanmada karar özgürlüğü Kadın sağlığına gösterilen önem intrauterin dönemden hatta daha öncesinden başlamalıdır

Üreme Sağlığı Yaşa göre sorunlar farklıdır Cinsiyete göre farklıdır Doğurganlık özelliği asıl gereksinim kaynağıdır. Normal koşullarda dahi yaşamsal riskler nedeniyle özel bir hizmete gereksinim duyan kadınlara farklı yaklaşılmalıdır.

Üreme Sağlığı Hizmetler Sorunlar Cinsel eğitim Sağlıksız cinsellik, ergen gebelik HIV / CYBH Cinsel şiddet Paralı cinsellik Doğurganlığın düzenlenmesi Anne ve yenidoğan ölüm ve hastalıkları Hizmetler Cinsel eğitim Tanı, tedavi, eğitim Güçlendirme Bilgilendirme Doğum kontrolü Doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası bakım, AP, bebek bakımı

Üreme Sağlığı Sorunlar İnfertilite Beslenme yetersizliği, anemi Üreme yolları kanserleri Osteoporoz Hizmetler Eğitim, danışmanlık, tedavi Eğitim, ek beslenme, emzirme Erken tanı, tedavi Bilgilendirme, tedavi

Afette Üreme Sağlığı Hizmetleri (öncelikle) Doğum öncesi bakım Sağlıklı koşullarda doğum Doğum sonrası bakım Aile planlaması danışmanlığı Aile planlaması hizmet sunumu

Doğum öncesi bakım Anne ve bebeğin gebelik boyunca düzenli aralıklarla, gerekli muayene, kontrollerin yapılarak, önerilerde bulunularak sağlık personeli tarafından izlenmesidir. Gebelik ayına bakmaksızın ayda bir kontrolden geçirilmelidir. DÖB rehberlerine uyulmalıdır.

Sağlıklı Koşullarda Doğum Sağlıklı doğum üniteleri Sevk zinciri Mutlaka sağlık personeli yardımlı doğum Gebe tespiti Gebelerin eğitimi ve halkın yeni yapılanma hakkında eğitimi

Doğum sonrası bakım hizmetleri Doğumdan sonra plasentanın atılmasından gebelik dolayısıyla değişen üreme organlarının normale dönmesine kadar geçen 6 haftalık süre lohusalık dönemidir Annenin ve yenidoğanın özenle bakımı gerekir Anne ve bebek ölümlerinin en çok görüldüğü dönemdir. Doğum sonrası bakım rehberlerine uyulmalıdır.

Aile Planlaması Danışmanlığı Danışmanlık belli bir konuda karar vermeye çözüm seçeneklerinin sunularak yardımcı olunmasıdır. İkna aracı değildir. Danışmanlığın Önemi: Yöntem kabulü artar Kişiye uygun yöntem sağlanır. Yöntemin etkili kullanımı sağlanır. Yöntem daha uzun süre kullanılır. Sağlık personelinin zamanı etkili ve verimli kullanılmış olur. Memnuniyet artar.

İyi bir danışmanlığın ilkeleri Hizmet alanlara iyi davranma Etkili iletişim Hizmet alanın gereksinimine uygun bilgi verme Gereğinden fazla bilgi vermekten kaçınma Hizmet alanın seçtiği yöntemi sağlama Hizmet alanın anlamasına, hatırlamasına yardım etme

Afetlerde AP Hizmetleri Kondom Hormonal yöntemler Rahim içi araçlar Acil kontrasepsiyon

GENEL İLKEMİZ OLMALI AFETLERİN YOK EDİLMESİ GEÇİCİ YERLEŞİME GEREKSİNİM OLMAMASI YERLEŞİM, BARINMA VE BESLENME HİZMETLERİNİN TÜM AYRINTILARININ ÖNCEDEN PLANLANMIŞ OLMASI