Yrd. Doç. Dr. Hanife Apaydın Özkan MÜHENDİSLİK ETİĞİ Yrd. Doç. Dr. Hanife Apaydın Özkan

«İnsanları yasa ve ceza ile yönetirseniz, onlar bir daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve utanma duygularına da sahip olmayacaklardır. İnsanları erdemle ve ahlak kuralları ile yönetirseniz, o zaman onlar hem şeref ve utanma duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu yapmaya çalışacaklardır.» Konfüçyus

«Bir ülkenin medeniyeti, nüfusunun fazlalığı, şehirlerinin büyüklüğü veya ekinlerinin bolluğu ile değil, o ülke halkının ahlaki değerleri ile ölçülür.» R.W.Emerson

Etik Etik sözcüğü Yunanca “karakter” anlamına gelen “ethos” sözcüğünden türetilmiştir. Etik; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları ve kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açılardan araştıran bir felsefe disiplinidir. Etik; daha geniş bir bakış açısı ile, bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konması, neyin yapılacağının; neyin istendiği ya da istenmeyeceğinin; neye sahip olunacağı ya da olunmayacağının bilinmesidir. Etik, her insanın farklı görüşüne bırakılmayacak kadar ciddi bir iştir.

Etik neden gereklidir? Etik, din, dil, ırk, her türlü inanç, cinsiyet farklılığı, coğrafi ayrım gözetmeden çok kültürlü bir yapının korunması, kültürel zenginliğin geliştirilmesinin ön koşuludur. İnsana bir toplulukta kuralsız olunamayacağını, buyruklar, yasaklar, normlar v.b. kuralların bulunduğunu, bu kuralların sosyal toplumun tüm üyeleri kapsayan en fazla özgürlükten yararlanabilmesini garanti eden unsurlar olduğunun anlaşılmasına yardım eder. Demokratik bir toplum oluşturulmasının temel koşullarındandır

Etiğin hedef ve amaçları Günlük yaşamda, özellikle alışkanlıklarından hareket ederek, insan eyleminin ahlaki açıdan iyi olarak görüldüğü koşulları araştırır ve ahlaki eylemi diğer olası eylemlere (ahlakdışı, ahlaki olmayan) karşı sınama öngörüsü oluşturmak. İyi ile kötüyü birbirinden ayırt etmeyi öğrenerek ahlaki yargı verme yeteneği kazandırmaya çalışmak. Ahlaki yargılar verme ile birlikte, ahlaki yetkinlik ile toplumsal sorumluluk arasındaki temel ilkesel ilişkinin önemini ve anlamını kavratmak. Yani, ahlaki yetkinlik geliştirmek. Kişilere eleştirel-pratik yargılama gücü kazandırmak.

Etik Etik Kaynakları Töreler Gelenek ve görenekler Toplumsal norm ve değerler İnanç değerleri Ülkelerin yazılı olan kaynakları (kanun, yasa vb.)

Ahlak Bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kurallarını saptayan ve inceleyen bilim İyi nitelikler, güzel huylar.

Ahlak-Etik Ahlâk, bir toplumun en üst genel standartlarını içerir. Bireylerin meslekî ve kurumsal rollerinden bağımsız, toplumun tümü için geçerlidir. Ahlâk, yaşadığımız toplumda her zaman ve mekânda 24 saatimizi kuşatır. Ancak toplumdan topluma farklılık gösterir. Etik ise genel davranış standartları değil, toplumdaki belirli bir mesleğin, işin, kurumun veya grubun standartlarıdır. Etik, mesleğe ve alana özgüdür, ancak o meslek ve alan için evrensel kurallar ortaya koyar.

Ahlak-Etik Etik; ahlâk üzerinde düşünebilme etkinliğidir. Etik, bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, iyi-kötü, doğru-yanlış gibi durumları ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe dalıdır ve çoğu zaman Ahlak Felsefesi olarak adlandırılır.

Neden etik dışı davranırız? Benlik güç gösterisi Arkadaşlık İdeolojik inanç ve adanma Kişisel ya da ailevi kazanç, açgözlülük Ekonomik sorunlar ve baskılar Acil gereksinmeler , bilgisizlik İşi yapan kişinin profesyonel düşünmemesi Bireylerin birbirlerine karşı güvensizlikleri

Neden etik dışı davranırız? Çalışma şartlarının yetersizliği, Öğretim kurumlarında konuya yeterince önem verilmemesi, İşini kaybetme endişesi, Daha fazla tüketme isteği (kanaatsizlik), Yapanın yanına kâr kalır düşüncesi (denetimsizlik), Sivil toplum örgütlerinin yetersiz olması, Dini duyguların zayıflaması, Medyanın etkisi.

Meslek Etiği Meslek Etiği; doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir. Yani, belirli bir meslek grubunun, mesleğine ait oluşturup koruduğu, meslek üyelerine emreden, uyulması gereken davranışlar silsilesidir. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri, dünyanın her yerinde aynı meslekte çalışanların bu davranış kurallarına uygun davranmaları gerektiğidir.

Meslek Etiği Meslekleri veya görevleri olan insanlara uygulanan davranış standartlarıdır. Çünkü, iş ve çalışma etiğini sağlam temellere oturtmak yaşamsal önem taşır. Hipokrat yemininden: Gerek sanatımın icrası sırasında, gerek sanatımın dışında insanlarla münasebette iken etrafımda olup bitenleri, görüp işittiklerimi bir sır olarak saklayacağım ve kimseye açmayacağım.

Meslek Etiği Amaç: Amaç hataların yapılmasını önlemektir. Mesleğin insanlara daha iyi hizmet vermesi için, mesleğe bir kılavuz hazırlamaktır. Bir mesleğin uygulamasında; topluma, müşteriye, mesleğe ve meslektaşa, doğaya ve çevreye karşı ahlaki, adil ve doğru davranış modeli geliştirmektir. Bir meslek alanında insan ilişkilerine ait kuralların geliştirilmesi, işlevsel hale getirilmesini ve kural dışı davranışları sınırlandırmaktır.

Meslek etiğinin ilkeleri •Temel İlke: Genel Ahlaka uygunluk Bilimsel yada mesleki etik genel ahlaki standartlara aykırı olamaz! •İkinci İlke: Örnek olma rolü Bir meslek sahibinin, yanında çalıştığı arkadaşlarına, astlarına, meslektaşına ve hatta bütün topluma örnek olma sorumluluğu vardır.

Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanlığı Ülkemizde çeşitli meslek alanlarında çalışanların davranış ve çalışma ilişkilerinde bazı ortak kurallara uymalarını sağlamak amacıyla mesleki etik ilkelerinin geliştirilmesi çalışmaları ve bu ilkelerin yürütülmesini denetleyen birim «Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanlığı» dır. Temel görevi; kamu kurum ve kuruluşları ile kamu niteliğindeki meslek kuruluşlarında etik komisyonları oluşturulmasını sağlamak.

Meslek etiği İş yaşamında etik dışı durumlar İş kalitesini önemsememe Rüşvet isteme ya da verme Kurum varlıklarının kötü biçimde kullanımı İşyerinde ayrımcılık yapma Özel yaşama müdahale etme Çevre kirliliğine duyarsız kalma İşyerinde hırsızlık yapma Kurumun olanaklarını kişisel amaçlar için kullanma Kayıt ve raporlar üzerinde tahrifat yapma

Meslek etiği İş yaşamında etik dışı durumlar Hediye alma ve ağırlama Yanlış bilgilendirme ya da bilgi saklama Yerel yetkililerle etik dışı ilişkiler kurma Çıkar çatışmalarına girme Ticari ya da mesleki sırları sızdırma Rakiplerle ilgili bilgilerini toplanmasında etik dışı yöntemler kullanma Ürün sorumluluğunu ve güvenliğini önemsememe Çalışanlara eşit davranmama

Meslek etiği İş yaşamında etik dışı durumlar Ast-üst ya da çalışma arkadaşlarını sömürme İşyerinde arkadaşlarını yıldırma – korkutma Görevini ihmal etme İşyerinde bencil davranma Çalışanlara işkence – eziyet etme İş ilişkilerine politik düşünceler katma İşyerinde yaranma ve dalkavukluk yapma

Meslek etiği İş yaşamında etik dışı durumlar Cinsel tacizde bulunma Hakaret ya da küfür etme, argo bir dil kullanma Yetkisini kötüye kullanma Alkol ve uyuşturucu kullanma Çalışma arkadaşları ile ilgili söylentiler çıkarma ve dedikodu yapma Farklılıklara hoşgörülü davranmama Zimmet ve görevin suiistimali

Meslek etiği Etik sorgulama İkilemi tanımla ve açıklığa kavuştur. Tüm olası gerçekleri öğrenmeye çalış. Bütün tercihleri – seçenekleri sırala. Her tercihi test et: Doğru mu? Yasal mı? Yararlı mı? Kararını ver, ancak hala emin değilsen şunları yap; Eğer yanlış olduğunu biliyorsan yapma. Emin değilsen, sor. Bir yanıt alıncaya kadar sormaya devam et. İki soru daha sorarak kararını yeniden gözden geçir. Vereceğim karar basında yayınlanmış olsaydı, kendimi nasıl hissederdim? Ailem bunu öğrenseydi kendimi nasıl hissederdim? Uygula.

Meslek etiği Etik sorgulama sonunda Genelde bireyler etik bir sorun karşısında, etik ilke ve değerlere uygun olarak verdikleri karardan ötürü iki zıt duygu yaşarlar. Olumlu duygular Verdiği karardan ötürü kendini iyi hissetme Huzurlu ve iyi bir iş yapmanın verdiği mutluluk Vicdanen rahat ve huzurlu hissetme Adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda verdiği karardan dolayı duyduğu iç huzur. Olumsuz duygular Korku Tedirginlik Yorgunluk ve bitkinlik Kendini baskı altında hissetme Gergin ve endişe Sıkıntılı ve kaygı

Meslek etiği Etik dışı davranışların bireysel sonuçları: İşini kaybetme Saygınlığını kaybetme Toplumsal soyutlanma Kişisel benliğin zarar görmesi Mesleksel ve örgütsel bağlılığın zayıflaması Çalışma arkadaşlarıyla ilişkilerin bozulması Kişisel imajın bozulması

Meslek etiği Etik dışı davranışların kurumsal sonuçları: Saygınlığını kaybetme Müşterisini kaybetme İmajın zedelenmsi İşbirliğinin zayıflaması Verim düşüklüğü Kurumsal imaj kaybı Çalışma arkadaşlarıyla ilişkilerin bozulması Kurum içi iletişimin zarar görmesi

Meslek etiği Etik dışı davranışların toplumsal sonuçları: Yozlaşmanın kurumsallaşması Etik değerlerin önemini yitirmesi Güvensizlik Bireyselcilik Verim düşüklüğü Sürekli meslek ve iş değiştirme

Mühendislik Etiği Mühendislik hizmetleri toplumsal yaşamın her alanında belirleyici bir yer tutmaktadır. Toplum mühendislerden kaliteli ve akılcı üretim yapmasını, aynı zamanda mühendislerin etik kurallara uyarak meslek ahlaklarını korumalarını istemektedir. Mühendislik ürünleri genellikle aynı anda birçok kişiye hizmet verebildiği gibi, bu ürünlerde veya hizmetlerde olabilecek herhangi bir mühendislik hatasının topluma veya çevreye büyük zararlar vermesi de mümkündür.

Mühendislik Etiği ABET: Mühendislik, matematiksel ve doğal bilimlerden, ders çalışma, deneyim ve uygulama yolları ile kazanılmış bilgileri akıllıca kullanarak, doğanın madde ve kuvvetlerini insanoğlu yararına sunmak üzere ekonomik yöntemler geliştiren bir meslektir.

Mühendislik Etiği ABET Mühendislik ölçütleri: Mühendislik programlarından mezun olanların, profesyonel ve etiksel sorumluluğu benimsemiş olduklarını kanıtlamaları gerekir. Öğrencilerin kazandıkları tasarım deneyimleri içinde, ekonomik, çevresel, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etiksel, güvenlilik, sosyal ve politik hususları da benimsediklerini kanıtlamaları gerekir.

Mühendislik Etiği Temel ilke: Mühendisler, mühendislik mesleğinin, doğruluğunu, onurunu ve değerini, insanların rahat yaşaması için bilgi ve becerilerini kullanarak, dürüst ve tarafsız olarak halka ve kendi işlerine sadakatla hizmet ederek, mühendislik mesleğinin niteliğini ve prestijini arttırarak, kendi disiplinlerinin mesleki ve teknik prestijini arttırmaya çalışarak yüceltir ve geliştirirler.

Mühendislik Etiği İlkeleri Mühendisler, mesleki görevlerini yerine getirirken, toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını önde tutacaklardır. Mühendisler toplum yaşamının güvenliğini, sağlığını ve refahını; yapıları ve makinaları vs. mühendislik kurallarına, kararlarına uygun tasarlamak zorunda olduklarını bilmelidir ve tasarılarını belirlenmiş standartlara uygun olacak şekilde yapmalıdırlar. Mühendisler sorumlu oldukları sistemlerin kullanış biçimlerini halkın anlayacağı dilde açıklamalıdır. Halkın sağlığını tehdit edebilecek bulguları tespit ettiklerinde bağlı bulundukları şirketi bilgilendirmeli ve halkın tarafında olmalıdır.

Mühendislik Etiği İlkeleri Mühendisler, diğer kişilere veya firmalara tasarım güvenilirliği ilkelerinin her hangi bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini veya nedenlerini bilgilendirmek zorundadır. Mühendisler üretim veya üretim sistemlerinin kontrolü yapılmamış veya güvenilirliği sağlanmamış, ise veya tasarım onu kullanan halka zarar verecek ise bu durumu yetkiliye bildirmek zorundadır. Mühendisler, üretim veya sistemin güvenliğini ve performansını etkileyecek değişimlerin veya düzenlemelerin onayını vermeyecektir. Mühendisler, topluma ilişkin olaylarda yapıcı hizmet olanaklarını arayacaklar veya düzenlemelerin onayını vermeyecektir.

Mühendislik Etiği İlkeleri Mühendisler her işlerinde toplumun güvenliğini ve esenliğini düşünerek tasarım yapacaklardır. Mühendisler, yaşamın kalitesini arttırmak için çevreyi iyileştirmelidir. Mühendisler, sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidir. Mühendisler, mühendisliği içeren bir özel teknik alanda eğitim veya deneyle kazanmış oldukları mühendislik etkinliklerini yerine getirmeyi üstleneceklerdir. Mühendisler, kendi ihtisas alanlarının dışında eğitim ve deneyim gerektiren bir etkinliği kabul edebilirler fakat projenin kendi uzmanlık sınırına kadar çalışmalıdırlar. Projenin aşamalarında uzmanlarla işbirliği, onlara danışma veya onlardan yararlanma sağlanmalıdır.

Mühendislik Etiği İlkeleri Mühendisler, kendi uzmanlık alanları dışında veya doğrudan kendilerinin kontrolü altında hazırlanmamış herhangi bir mühendislik planı, projesi veya belgeyi imzalamayacaklarıdır. Mühendisler, yalnızca objektif gerçek ve resmi raporlar yayınlayacaklarıdır. Mühendisler resmi bilgilerini yaymaya ve Mühendislik başarılarının yanlış anlaşılmasını önlemeye gayret edeceklerdir. Mühendisler tüm mesleki raporlarda, beyanatlarda ve şahitliklerde tamamen objektif ve gerçekçi olacaklardır. Mühendisler herhangi bir mahkeme veya komisyonda teknik şahitlik yapıyorlarsa; görüşlerini kendilerini ilgilendiren yeterli doğru tam ve teknik bilgileri oldukları konularda yapmalıdırlar.

Mühendislik Etiği İlkeleri Mühendisler, herhangi bir gruba veya gruplara ödeme veya uyumlarını söz konusu olduğu Mühendislik konularında, kesin kanaate varmadıkları sürece grup veya gruplara ait kişilerin kimliklerini açıklayarak beyanat veya tartışma yapamazlar. Mühendisler, kendi değerlerini arttırmak için mesleğinin onurunu ve dürüstlüğünün tehlikeye atacak her adımdan uzak durmalıdırlar. Mühendisler, mesleki konularda çatışmalardan kaçınacaklardır. Mühendisler, bir inşaatın kontrolünü yaparken tarafsız olarak gerçeği savunacaklardır.

Siz olsanız… İlgili kamu kurumu mühendislik şirketinizi yeni kurulacak bir termik santralın fizibilite çalışmasını yapmak için görevlendirdi. Göreviniz belirlenmiş iki yer alternatifi üzerinde çalışarak hangisinin daha fizibl olacağını belirlemek. Bunlardan birinde sahibi bir yazlık ev yapmak istiyor. Diğeri üzerinde ise kullanılmakta olan binalar var. İkinci parsel şirketinizin genel müdürüne ait. Bu konuyu yetkililere bildirdiniz ve uyardınız. Önemli olmadığını söylediler. Sonuçta raporunuzu hazırladınız ve birinci yerin daha uygun olacağına karar verdiniz, çünkü; mühendislik açısından bu parsel daha uygun, ikinci parseldeki binaların kamulaştırma giderleri olacağı için yapılaşmamış bir parselin kullanımı daha ucuz…

Siz olsanız… Kamu ihalelerinde görevlisiniz. Şartnamenizi hazırlarken, müşteriniz X firmasında bir mühendisin geliştirdiği ve patent aldığı bir yöntemden çok etkilendiğini, bu yeni prosesin kullanılmasından yana olduğunu söylüyor. Siz de bu görüşe katılmakla beraber, diğer firmaları uyararak bu şekilde prosesler geliştirmelerini istiyorsunuz. Bu amaçla patentli olmasına karşılık ilk prosesin teknik verilerini kendilerine iletiyorsunuz. Hazırladığınız şartnamede bu yeni prosesin teknik özellikleri esas alınmakta ise de sözlü olarak geliştirecekleri yeni proseslerin teknik verilerini gelecekteki yeni ihalelerde esas alacağınızı söylüyorsunuz.

Sonuç olarak Etik kuralları mutlaka bilimsel temellere oturtulmalıdır. Her mühendislik disiplini genel mühendislik etik kurallarını benimsemeli ve bu kurallara ters düşmemek kaydıyla, kendi disiplinine öz kurallar üretebilmelidir. Etik kurallarının uygulayıcısı, yasal olarak diğer ülkelerde olduğu gibi mühendis odaları olmalıdır. Mühendisin yalnız bugünkü değil, gelecekteki toplumun da sağlık, güvenlik ve refahını sağlamak üzere, doğal ve ekonomik kaynakların sürdürülebilir şekilde kullanımını gözetmesi şarttır.

Sonuç olarak Mühendisler insanlığın ekonomik kalkınması ve sorumlu insan ilişkileri geliştirmek üzere ne kadar özen göstermek mecburiyetinde iseler, aynı şekilde doğal sistemlerin kalitesini yükseltmek, özgün ve ender rastlanan doğal sistemleri ve yerleri korumak, bu gibi değerlerin bozulacağını hissettiklerinde direnmek zorundadırlar.