SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ Doç. Dr. Mustafa ÇEKER Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Tel: 0533 482 53 67 E-posta: mceker@cu.edu.tr

GENEL OLARAK Sermaye piyasası faaliyetleri, SP Kanununun V. Bölümünde düzenlenmiştir. SPK, bu faaliyetlerin hangi esaslar çerçevesinde yürütüleceğini çıkardığı tebliğler ile düzenlemektedir.

SERMAYE PİYASASI FAALİYETİNE GİRİŞ Sermaye piyasası faaliyetlerinde üç ayrı kurum ile karşılaşılır: Aracı kuruluşlar Yatırım ortaklıkları Yatırım fonları Sermaye piyasasında faaliyette bulunacak kurumların SPK’dan izin alması zorunludur. SPK, gerekli belgeleri tamamlayarak kuruldan faaliyet izni alan kurumlara “Yetki Belgesi” verir. Yetki belgesi olmaksızın sermaye piyasası faaliyetinde bulunulamaz. Sermaye piyasası kurumlarının dışında, bu kurumlarda çalışacak personelin de “mesleki yeterliliğe” sahip olması gerekir.

SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ Aracılık faaliyetleri Yatırım Danışmanlığı faaliyetleri Portföy Yöneticiliği faaliyetleri

ARACILIK FAALİYETLERİ Sermaye piyasasında aracılık, sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına veya kendi namına ve başkası hesabına olmak üzere ticari amaçla alım ve satımıdır. Aracılık faaliyetleri iki ayrı şekilde yapılır: Halka arza aracılık (birincil piyasa işlemleri) Alım satıma aracılık (ikincil piyasa işlemleri)

Halka Arza Aracılık Birinci el sermaye piyasası araçlarının ihraççı kuruluş tarafından doğrudan halka arzıdır. Sermaye piyasası aracı ihraç etmek isteyen şirketler, bu amaçla bir veya birden fazla aracı kurum ile anlaşarak (underwriting sözleşmesi) halka arz işlemi yapabilirler. Halka arza aracılık yapacak kuruluşların, bu konuda yetki belgesine sahip bir aracı kurum olması veya banka niteliği taşıması gerekmektedir.

Halka Arza Aracılık Türleri Halka arza aracılık iki ayrı şekilde yapılabilir: En iyi gayret aracılığı Aracılık Yüklenimi Aracılık yüklenim türleri Bakiyeyi yüklenim Tümünü yüklenim Kısmen bakiyeyi yüklenim Kısmen tümünü yüklenim

Halka Arza Aracılık İşlemleri Halka arza aracılık yapılırken, aracı kurum, ihraççı şirket veya ortakları ile birlikte ihraç fiyatı, miktarı ve halka arz süresi için çalışmalar yapar. Aracı kuruluş, izahnameyi ve SPK’ya kayıt başvurusu için gerekli belgeleri hazırlar. Satışların gerçekleştirilmesi için gişe hizmeti verir. Tanıtım faaliyetlerinde bulunarak talep toplar. Hisse senetlerinin halka arzının 3 ay içinde tamamlanması zorunludur. Aracı kuruluşlar, bu faaliyetlerinde en iyi gayreti göstermek ve halka arz fiyatının gerçek değeri yansıtması için azami özen göstermekle de yükümlüdürler.

Alım Satıma Aracılık Alım satıma aracılık, daha önceden ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacı ile alım ve satımıdır. Alım satıma aracılık, borsada ikincil piyasa işlemi olarak anılır. Ancak, borsa dışında da alım satıma aracılık yapılabilir. Alım satıma aracılık işlemlerine başlamadan önce müşteri ile yazılı şekilde bir sözleşme yapılması gereklidir.

Alım Satıma Aracılık Alım satıma aracılık işlemleri, müşteri ile yapılan sözleşme hükümlerine göre yapılır. Borsadaki işlemler için verilen emirler borsa kuralları içinde, borsa dışındaki işlemler ise sözleşme hükümlerine göre yerine getirilir. Aracı kuruluşlar, borsa dışında ikincil piyasada lot altı işlemleri ile faaliyet gösterebilirler. Borsadaki alım satım işlemi, seans içinde yapılır. Aracı kuruluşlar, alım satıma aracılık faaliyetinin yapılması sırasında müşterilerine, sermaye piyasası araçları, ihraççılar ve piyasa eğilimleri hakkında yönlendirici olmadan yazılı ve sözlü bilgi verebilirler.

YATIRIM DANIŞMANLIĞI Müşterilere, ücret karşılığında, sermaye piyasası araçları, bunları ihraç eden kuruluşlar, yatırım ve finansman konularında yönlendirici nitelikte yazılı veya sözlü önerilerde bulunulmasıdır. Yatırım danışmanlığı faaliyetini, yetki belgesi almak koşuluyla aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve mevduat kabul etmeyen bankalar yapabilir. Yatırım danışmanlığı faaliyetinde bulunacak kuruluşlar, yeterli sayıda yatırım danışmanı istihdam etmek zorundadırlar. Yatırım danışmanları, “ileri düzey lisans belgesi”ne sahip kişiler arasından seçilir.

YATIRIM DANIŞMANLIĞI İLKELERİ Müşterilere gerçek dışı, yanıltıcı veya abartılmış bilgilere dayalı olarak tavsiyelerde bulunamazlar. Yatırım önerilerini, güvenilir belge, rapor ve analizlere dayandırmak zorundadırlar. Müşterilerinin mali durumlarını, beklentilerini, amaçları ile risk tercihlerini dikkate alarak en uygun yatırım kararını almalarını sağlayacak şekilde tavsiyede bulunmalıdırlar. Müşterilere belirli bir bir gelir sağlanacağı yönünde garanti veremezler. Müşterileri ile bir çıkar çatışması olduğu takdirde, daima müşteri çıkarını gözetmekle yükümlüdürler. Araştırma sonuçlarını müşterilere duyurmadan önce kendileri veya üçüncü kişiler lehine kullanamazlar.

PORTFÖY YÖNETİCİLİĞİ Sermaye piyasası araçlarından oluşan portföylerin müşterilerle yapılacak bir sözleşme (portföy yönetim sözleşmesi) çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Portföy yönetimi faaliyetini, yetki belgesi almak koşuluyla aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve bankalar yapabilir. Portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunacak kuruluşlar, yeterli sayıda “portföy yöneticisi” istihdam etmek zorundadırlar. Portföy Yöneticileri, “ileri düzey lisans belgesi”ne sahip kişiler arasından seçilir.

İLKELERİ a) Yapılan bir alım satım işleminden dolayı herhangi bir ihraçcıdan veya aracı kurumdan lehlerine komisyon, iskonto ve benzeri menfaat sağlıyorlarsa, miktarı belirtmek zorunda olmaksızın durumu müşterilerine açıklamak zorundadırlar. b) Yatırımcının yazılı bir direktifi olmadan portföye, rayiç değerinin üstünde sermaye piyasası aracı satın alamazlar ve portföyden bu değerin altında sermaye piyasası aracı satamazlar. Rayiç bedel borsada işlem gören sermaye piyasası araçları için borsa fiyatı, borsada işlem görmeyen sermaye piyasası araçları için işlem gününde portföy lehine alımda en düşük satımda en yüksek fiyattır. c) Portföyde yer alan varlıklar üzerinde, kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamazlar. Yatırımcının yazılı bir talimatı olmadan portföyde yer alan varlıkları, portföy yönetimi amacı dışında bir başka şahsa devir veya teslim edemezler.

İLKELERİ d) Herhangi bir şekilde kendilerine çıkar sağlamak üzere yatırımcı portföylerinde bulunan sermaye piyasası araçlarının alım satımını yapamazlar. Yatırımcı hesabına verecekleri emirlerde gerekli özen ve basireti göstermek zorundadırlar. e) Basiretli bir tacir gibi davranmak ve yönettikleri müşteri portföyleriyle çıkar çatışmasına meydan vermemek koşuluyla, kendilerine ait nakdi portföy yönetimine konu olan araç ve işlemlerle değerlendirebilirler. f) Birden fazla portföy yönettiklerinde objektif iyi niyet kurallarına aykırı olarak portföylerden biri veya birden fazlası lehine, diğerleri aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamazlar, g) Portföyle ilgili yatırım kararlarını, güvenilir gerekçe veya belgelere dayandırmak, yatırımcıların mali durumunu dikkate almak ve sözleşme hükümlerine uygun davranmakla yükümlüdürler.

İLKELERİ h) Yatırımcılarına, portföyün önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair herhangi bir sözlü veya yazılı garanti veremez ve ilan ve reklamlarında bu anlama gelebilecek ifadeleri kullanamazlar. i) Yatırımcı menfaatleriyle kendi menfaatleri arasında çatışma olan durumlarda yatırımcı lehine davranmak zorundadırlar. j) Yatırımcıların risk-getiri tercihlerini belirlemek, bu belirlemelere yönelik yazılı belge düzenlemek, sözkonusu belgeleri sözleşmeyle birlikte saklamak ve bireysel portföyleri bunlara uygun oluşturmak zorundadırlar. k) Yönetilen portföylere ilişkin olarak portföy yöneticiliği dışında kalan faaliyetleri çağrıştıracak isim ve ifadeler kullanılamaz, belirli bir yönetim dönemi belirleyerek önceden toplanan paralarla ortak bir portföy oluşturulamaz ve yönetilemez veya tasarruf sahipleri oluşturulmuş bir portföye iştirak ettirilemez ve bu yönde ifadeler içeren ilan ve reklam yapılamaz.

İLKELERİ l) Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin, mutad yatırımcı-portföy yönetim şirketi ilişkisi dışında kurumun imkanlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar. m) Müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlamak amacıyla, müşterilerin gereksiz alım-satım yapmalarına ortam hazırlayamazlar ve bu fiilin üçüncü şahıslar tarafından gerçekleştirilmesine herhangi bir şekilde yardımcı olamazlar. n) Yazılı, basılı veya sözlü biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar.