DENGELİ Beslenme ve hijyen

İLKOKUL ÇOCUKLARINDA BESLENME Okul çocuklarında yapılan araştırmalar çocukların büyük çoğunluğunun kahvaltı etmeden okula gittiklerini göstermektedir. Çocuk zamanını; dinlenme, oyun oynama ve çalışma faaliyetlerine uygun şekilde ayarlama alışkanlığını kazanamadığında, sabahları zamanında kalkıp kahvaltı edememekte, ailenin özellikle annenin kahvaltı etme alışkanlığı olmadığında çocuk da bu alışkanlığı kazanamamaktadır.

İLKOKUL ÇOCUKLARINDA BESLENME Yeni bir günün başlangıcında, bütün gece aç kalan vücudun, çalışma gücüne alışması için sabah kahvaltısının önemi büyüktür. Uzun süren bir açlık sonucu kahvaltı edilmediğinde kişi kendini güçsüz hisseder, yeterli enerji oluşmadığı için zihinsel faaliyetlerde özellikle dikkat, çalışma ve öğrenme yeteneği azalır. Okulda ve işte başarı düşer.

ERGENLİK ÇAĞI ÇOCUKLARDA BESLENME Hızlı büyümeye ek olarak gencin sporla uğraşması enerji ve besin öğelerinde artışa neden olur. Bedensel hareketler arttırıldığı, yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat edildiği sürece kasların gücü artar ve şişmanlık önlenir, kemik mineral yoğunluğu artar. Ülkemiz genelinde ortalama okul çocuklarının % 20- 35’ i kansızdır. Diş çürükleri gençlerde önemli sağlık sorunlarındandır. Ülkemizde yapılan araştırmalara göre diş çürüklerinin görülme sıklığı % 55-70 arasındadır. Basit guatr besinler ve su ile iyodun yetersiz alınması sonucu çocuklarda ve gençlerde önemli bir sağlık sorunudur. Bu nedenle iyotlu tuz kullanılmalıdır.

ERGENLİK ÇAĞI ÇOCUKLARDA BESLENME Ergenlik çağı gençlerin yeterli ve dengeli beslenmeleri büyüme ve gelişme hızlandığı için daha da önemlidir. Ayak üstü beslenme (fast food) veya abur-cubur beslenme alışkanlığı çocuk ve gençler arasında yaygın olarak görülmektedir. Bu tür beslenme ile enerjinin % 40-50’ si yağdan gelmektedir. Bu yağın çoğunluğu doymuş yağlardan oluşmaktadır. Genellikle fast-food beslenmede A ve C vitaminleri, kalsiyum, posa tüketimi yetersizdir, yağ ve tuz tüketimi ise yüksektir. Bunun sonucunda kalp-damar hastalıkları oluşma oranı yüksektir.

FAST-FOOD ÜRÜNLERİN SIK VE FAZLA TÜKETİMİNİN SAĞLIK ÜZERİNE OLUMSUZ ETKİLERİ Fast-food endüstrisinde özellikle çocuklar ve gençler hedef alınmıştır. Fast-food ürünlerin özellikle çocuk ve gençler tarafından tercih edilmesi yetersiz ve dengesiz, sağlıksız beslenme sorununu akla getirmektedir. Fast-food beslenmeyi oluşturan bazı menüler beslenme yönünden yetersiz ve dengesizdir. Dengesiz fast food ürünlerinin çok sık tüketilmesi sağlığı olumsuz etkiler.

SAĞLIKLI BESLENME Vücudun büyümesi, dokuların yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan besin öğelerinin her birinin yeterli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması “YETERLİ VE DENGELİ BESLENME” dir. Besin öğeleri vücudun gereksinmeleri düzeyinde alınamazsa, yeterli enerji oluşmadığı ve vücut dokuları yapılamadığından “YETERSİZ BESLENME” durumu oluşur. Birey yeterince yemesine karşın, uygun seçim yapamadığı ya da yanlış pişirme yöntemi uyguladığı zaman bu besin öğelerinin bazılarını alamayabilir. Bu durumda, o besin öğesinin vücut çalışmasındaki işlevi yerine getirilemediğinden yine sağlık bozukluğu oluşur. Bu durum da “DENGESİZ BESLENME” dir.

SAĞLIKLI BESLENME BESİN ÖĞELERİ İnsanın gereksinmesi olan besin öğeleri kimyasal yapılarına ve vücut çalışmasındaki etkinliklerine göre 6 grupta toplanır. Bunlar; proteinler, yağlar, karbonhidratlar, madenler, Vitaminler ve sudur.

GÜNLÜK ALINMASI GEREKEN BESİNLER Yeterli ve dengeli beslenmek için değişik yaş, cinsiyet ve özel durumlardaki bireylerin enerji ve besin öğeleri gereksinmeleri farklıdır. Besinlerimiz, içerdikleri besin öğelerinin türleri ve miktarları yönünden farklıdır. Bu nedenle, besinlerimizi, besleyici değerleri yönünden 4 grup altında toplayabiliriz. Günlük beslenmemizde her gruptan besin bulunur ve bunların miktarları gereksinmemize uygun olursa, yeterli ve dengeli besleniriz. Grup 1: Süt ve sütten yapılan yiyecekler: Bu grup kalsiyum için en iyi kaynaktır. Süt, yoğurt, peynir, çökelek, süt ile yapılan tatlılar (muhallebi, sütlaç vs.) bu gruba girer. Grup 2: Et, tavuk, balık, yumurta, kuru nohut, fasulye, mercimek, ve bu besinlerden yapılan ürünler: Bu gruptaki besinler protein, B vitaminleri ve demirden zengindir. Grup 3: Taze sebze ve meyveler: C vitamini, birçok vitamin ve mineral gereksinmemizi bu gruptan karşılarız. Karnabahar, kereviz, patlıcan, enginar, pancar, kabak, domates, salatalık, biber, yeşil yapraklı sebze ve otlar, havuç, her türlü meyveler bu gruba girer. Grup 4: Tahıllar ve tahıllardan yapılan yiyecekler: Bu grup temel enerji kaynağımızı oluşturur. Ekmek, makarna, şehriye, pirinç, bulgur, kuskus, börekler, un ve irmikten yapılan tatlılar bu gruptandır.

SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM 1 Günlük tükettiğiniz besinlerin çok çeşitli olmasına özen gösterin. Bu besinlerin çoğunluğunu hayvansal gıdalar yerine bitkisel gıdalardan seçin. Besinlerden en iyi şekilde yararlanabilmeniz için, mevcut olan çeşitli besinleri bir arada tüketmeye özen gösterin. Günde sabah, öğle ve akşam olarak 3 öğün beslenin. Kahvaltı günün en önemli öğünüdür, öğün atlamayın ve düzenli beslenin.

SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM 2 Günlük beslenmenizde ekmek ve tahıl grubu besinlerin (bulgur, mısır, pirinç, makarna vb.) bulunmasına özen gösterin. Günlük enerji gereksiniminin en az % 55’i karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Yeterli miktarda karbonhidrat (kompleks karbonhidratlar) ve posa içeren besinler tüketin.

SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM 3 Her gün birkaç kez çeşitli taze sebze ve meyve yiyin (günde 5-7 porsiyon). Sebze ve meyveler; vitamin-mineral ve posa gereksiniminizi karşılamaktadır. Posa özellikle barsak hareketlerini düzenler, kan şekeri ve kolesterol düzeylerinin düşmesine yardımcı olur.

SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM 4 Yemeklerinizde hayvansal kaynaklı yağlar yerine, doymamış yağ asitlerinden zengin bitkisel sıvı yağları (zeytinyağı, ayçiçek, mısırözü vb. yağları) kullanınız. Yemeklerinizi pişirirken haşlama, ızgara ve fırında pişirme yöntemlerini kullanınız, kızartma ve kavurma yöntemlerinden kaçınınız.

SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM 5 Yağlı et ve et ürünleri (sucuk,salam,sosis vb.) yerine balık, tavuk, hindi eti veya kuru fasulye, nohut, mercimek gibi kurubaklagilleri tercih ediniz. Yağsız veya az yağlı süt ve süt ürünlerini (yoğurt, peynir, kefir v.b.) yiyiniz. Düzenli olarak süt veya yoğurt tüketilmesi kemik sağlığınız için de çok önemlidir.

SAĞLIKLI BESLENMEDE 6 ADIM Az şekerli besinleri tercih edin, çay şekeri gibi rafine şekerleri mümkün olduğunca tüketmeyin, tatlılar ve şekerli içeceklerin tüketimini sınırlandırınız. Günlük tuz alımınızı azaltınız (ortalama 1 çay kaşığı). Sofrada yemeklerinizin tadına bakmadan tuz ilave etmeyin.

ÇOCUKLUK ÇAĞINDAKİ OBEZİTENİN ÖNLENMESİNDE BAŞLICA ÖNERİLER * Bir yaşında, sofradaki yerini almalı * Aşırı yağlı, şekerli ve fast-food türü gıdalardan uzak durulmalı * Tüketilmesi istenilmeyen besinler evde bulundurulmamalı * Yemek hazırlama ve ev işleri sırasında yardımcı olması teşvik edilmeli * Başta kahvaltı olmak üzere, üç an öğünü alması sağlanmalı * Her öğünde dört ana temel besin gruplarından yeterince tüketmesi sağlanmalı * Besinler, ödül veya ceza aracı olarak kullanılmamalı * Mutlu bir aile ortamında beraberce yemek yenmeli * Televizyon ve bilgisayar başında geçirilen süre azaltılmalı * Arkadaşları veya aile ile beraber spor yapması desteklenmeli * Dengeli ve yeterli beslenme ile düzenli fiziksel aktiviteyi de içeren bir yaşam tarzı oluşturulmalı

Hijyen nedir? Sağlığın korunması için her türlü hastalık etmeninin ortamdan uzaklaştırılmasıdır. KİŞİSEL HİJYEN NEDİR? Kişisel hijyenin amacı, hastalık yapıcı mikropların vücuda bulaşmasını ve çevreye yayılmasını önlemektir. Kişisel temizliğimize gereken önemi verir ve dikkatli davranırsak bir çok mikrobun vücudumuza girmesine en­gel olabiliriz. Bakterilerin yaşamak için ihtiyaç duydukları her şey vücudu­ muzda vardır. Bu nedenle, bakteriler, insanları çok sever. Vücudumuza giren zararlı bir bakteri hızla çoğalır ve eğer yeterince sağlıklı ve güçlü değilsek bu savaşı bakteriler kazanır.

MİKROPLARDAN KORUNMAK İÇİN NE YAPMALIYIZ? Mikroplardan korunmak için öncelikle hijyen kurallarına dikkat etmeli­yiz. Hijyeni sağlamada, Kişisel hijyen ve Besin hijyeni ile ilgili kurallara uymaya özen göstermeliyiz. UNUTMAYIN! Derimizdeki ufak yara, kesik ve çatlaklarda, saç ve giysilerimizde, burun ve ağız salgılarımızda kirli ellerimizde çok sayıda bakteri vardır.

KİŞİSEL HİJYEN KURALLARI NELERDİR? Kişisel temizliğimizde, ellerimizin temizliği çok önemlidir. Çünkü eller, günlük yaşantımızda çevremiz ile her türlü bağlantımızı sağlayan, gün bo­yunca sürekli kirlenen ve bu nedenle de bol miktarda bakteri barındırabilen organımızdır. Ellerimizde milyonlarca mikrop bulunur. Bu mikropların bir çoğu za­rarsızdır. Ama bazıları ellerinizi yıkamadığınızda, nezle, grip veya ishal ol­manıza neden olabilir. Bazı bakteriler, ellerimizdeki gözenek, çizik, çatlak ve kıllara iyice yapışırlar, toz ve kirle karışarak hızla çoğalmak için uygun ortam bulurlar.

KİŞİSEL HİJYEN KURALLARI NELERDİR? Öksürüp, hapşırırken veya burnu­nuzu temizlerken mikroplar ellerinize bulaşır. Ellerinize bulaşan mikroplar do­kunduğunuz yiyecek ve içeceklerle veya doğrudan elleriniz ile ağzınıza gider ve sizi hasta edebilir. Dokunduğunuz eşya­lar yoluyla da bu mikroplar çevrenizdeki­lere bulaşır. Özellikle tuvaletten sonra iyi yıkan­mamış ellerinizde ve tırnaklarınızda kalan mikroplar, sarılık, tifo, dizanteri, kıl kurdu gibi pek çok dışkı kaynaklı has­ talığın yayılmasına neden olur.

Ellerimizi Ne Zaman ve Nasıl Yıkamalıyız? Ellerin yıkanması mikroplarla mücadelede en etkili silahımızdır. Elleri­mizi mutlaka uygun yöntemlerle sık sık yıkamalıyız. Yiyecek/yemek hazırlamadan önce, Yemek sofrasını hazırlamadan önce, Yemek yemeden önce, Küçük bebekleri sevmeden önce, Dişlerimizi fırçalamadan önce mutlaka ellerimizi yıkamamız gerekir. Dışarıdan eve gelince, Tuvaleti kullandıktan sonra, Oyundan sonra, Çiğ besinleri elledikten sonra, Burnumuzu sildikten sonra, Öksürüp, hapşırdıktan sonra, Hasta bir arkadaşımızla el sıkıştıktan sonra, Hayvanları elledikten sonra

Ellerimizi nasıl yıkamalıyız? Ellerimizi sadece suyun altına tutarak yıkamak yeterli olmaz! Çünkü, su sadece ellerimizdeki görünür kirin temizlenmesine neden olur. Oysa, hij­yeni sağlamak ve mikroplardan tamamıyla arınmak için, ellerimizi yıkarken su ile birlikte mutlaka sabun kullanmamız gerekir. Uygun El Yıkama Yöntemi Elinin dayanabildiği sıcaklıktaki suyu aç ve ellerini su ile ıslat. Sabunla ellerini bileklerine kadar sabunlayarak, parmak araları da dahil iyice ovala Ellerini akan su altında iyice durula. Mümkünse kağıt havlu ile ellerini kurula

Ağız ve Diş Sağlığı Neden Önemlidir? Kişisel hijyenin en önemli parçalarından biri de ağız ve diş sağlığıdır. Ne yazık ki dayanılmaz ağrılar başladığında aklımıza dişlerimiz gelir. Oysa, diş ağrısı oluştuktan sonra yapılacak teda­viler, diş çürüğünü önlemeye yardımcı basit uy­ gulamalara göre çok daha zordur. Bu nedenle, küçük yaşlardan itibaren diş sağlığını korumaya yönelik uygulamaları yerine getirmek çok önem­lidir. Dişlerimizi korumanın en etkili yolu düzenli olarak fırçalamaktır. Dilimizin yapısı oldukça pü­rüzlüdür ve bakterilerin yaşaması için elverişli bir ortamdır. Yemek sonrası ağzınızda ve dişinizde kalan artıklar milyonlarca mikrop için yeterli be­sin kaynağını oluşturur. Özellikle şekerli yiyecek artıkları asit oluşturarak dişlerin zarar görmesine neden olur. Eğer, dişlerinizi fırçalamazsanız dişler çürümeye başlar.

Dişlerimizi Ne Zaman ve Nasıl Fırçalamalıyız? Günde en az 2 kez, sabah kahvaltısı sonrası ve gece yatmadan önce, sadece üçer dakikalık etkili bir fırçalama işlemi ile dişlerinizin sağlığını koruma altına alabilirsiniz. Diş fırçalamada amaç; az macun, sık fırçalamadır. Genelde fırçaya ne kadar çok macun sürülürse o kadar çok temizlenir şeklinde yanlış düşü­nürüz. Diş fırçalamak için nohut büyüklüğünde macun yeterlidir. Diş fırça­sı size özel bir araçtır, asla kimseyle fırçanızı paylaşmayın. Mutlaka en geç altı ayda bir kez diş fırçanızı yenileyin.

Genel Vücut Temizliği Neden Önemlidir? Genel vücut temizliği kişisel hijyenin sağlanmasında önem­lidir. Saç dipleri mikropların ya­şaması için çok uygundur. Kafa derimizde 1 milyon adet /cm2 bakteri bulunur ve bu nedenle de saçlarımızın temizliğine ve bakı­mına dikkat etmeliyiz. Saçlarımızı düzenli olarak yıkamalı ve her gün sabah kalkınca ve akşam yatma­dan önce kendimize ait tarak ile mutlaka taramalıyız. Derimiz genel olarak mikroplar için iyi bir beslenme ve barınma kayna­ğıdır. Vücut temizliği bu yüzden çok önemlidir. Genel vücut temizliği için haftada en az 2 kez banyo yapılmalıdır.

Genel Vücut Temizliği Neden Önemlidir? Tırnaklar özellikle de uzun tırnaklar mikropların en sevdiği yerlerdir. Tır­naklarımızı düzenli olarak banyo öncesi veya sonrası kesmeliyiz. Tırnakla­rın alt kısımlarında kir ve yağ kolayca birikir. Ayrıca burada mikroplar ba­rınabilir, bağırsak parazitlerinin yumurtaları da bulunabilir. Tırnak yemek, bu nedenle sağlığa zararlı bir alışkanlıktır.

BESİN HİJYENİ NE DEMEKTİR? Hiç ekmek arası mikrop yediniz mi? Evet, evet, yanlış duymadınız... Mikropların yediğimiz besinlere bu­laştığını ve vücudumuza bu besin­lerle girerek hastalanmamıza neden olduğunu biliyor muydunuz? Ye­diğimiz besinlerin temiz ve güvenilir olması mikroplardan korunmak ve sağlığımızı korumak için çok önemlidir. Ev dışında, yemekhane, kantin, kafeterya gibi topluca yemek yenilen yerlerde yiyeceklere bakterilerin bulaşması ve bunların yayılması çok daha kolaydır. Zararlı bakteriler besinlerimize bulaştıktan sonra hızla üremeye başlar ve besinlerin bozulmasına neden olur. Böyle bir besini yersek bir süre sonra mide bulantısı, karın ağrısı, ishal, kusma ve bazen de ateş gibi şika­ yetlerimiz başlar ve hastalanırız.

Sorular?