Boru Hatları Risk Analizi Dr. İzzet KARABAY ikarabay@igdas.com.tr

Risk Nedir? Tehlike Sebep Kaza Vaka Etki Normal Şartlarda Gaz işletmeciliğinde gaz özelliklerinden dolayı tehlike taşır. Boru hattındaki bir kaza, hesap hatası, kaplama problemi, mekanik darbe, görülmeyen faktörler vs Gaz çıkışı, sızıntısı, insanları ve çevreyi rahatsız etmesi, küçük veya büyük hasar, etki bırakması 1.İnsana, çevreye karşı zarar vermesi, 2. Maddi kayıplar oluşması.

GENEL TANIM ve YAKLAŞIM 2. RİSK YÖNETİMİ GELİŞTİRME

GENEL TANIM ve YAKLAŞIM

Yapısal özellikler-işletmecilik + Risk Analizi İçeriği Yapısal özellikler-işletmecilik + Kaçak etki faktörü

Risk faktörü bileşenleri Dizayn İndeksi Yayılım İndeksi İşletmecilik İndeksi YÖR Kaçak Etki Faktörü Korozyon İndeksi Kimyasal Zarar Risk Büyüklüğü Değeri Üçüncül Etkiler İndeksi

Dizayn İndeksi Boru emniyet faktörü: Sistem Emniyet faktörü: Tasarım Faktörü: Yorulma: Yer Altı Hareketliliği-Durumu: Toprak yapısı Lokal yüzeysel durum Geniş bölge jeolojik durumu Alt yapı tesislerinin yoğunluğu Diğer altyapı sistemlerinin özellikleri ve durumu

İşletme İndeksi Dizayn: İmalat: İşletme İnsan hata faktörü Tehlike tanımlaması Güvenlik sistemleri Malzeme seçimleri Kontroller İmalat: Denetim Malzeme Kaynak Kazı Yerleştirme Kapatma İşletme Prosedürler SCADA/İletişim Uyanıklık durumu - amadelik Güvenlik programları Yüzey ve yüzeyaltı taramaları Eğitim Mekanik aygıtlar Bakım-Onarım: Kontrollerinde uygulanacak prodesürler, bakım-zaman programları ve arşiv önemli bir yer tutar.

Korozyon İndeksi 1. Atmosferik Krozyon 2. İç Korozyon: 3.Noktasal Metal Boru Korozyonu:

Üçüncül Etkiler İndeksi Kaplama, Hareketlilik, Yerüstü yapıları, Çağrı sistemi, Halk eğitimi, Hat dolaşımı, Güzergah şartları gibi faktörlerdir.

Kaçak Azaltma İşlemleri Kaçak Etki Faktörü Kaçak Etki Faktörü Tehlikeli Madde Yayılma Faktörü Kronik Atık Miktar Çevre İnsan Yoğunluğu Çevre Hassasiyeti Önemli Alanlar Kaçak Azaltma İşlemleri

Hesaplama Örneği Risk = YÖR + KEF Kaçak etki faktörü Yapısal özellik riski

Yapısal özellik riski YÖR için Dİ+İİ+Üİ+Kİ’nin Maksimum değeri 250 olarak belirlenmiştir. 100’e bölündüğünde YÖR değeri elde edilmektedir. YÖR’ün alabileceği en büyük değer 2,5’dur. Minimum değerin 0 olması imkansızdır. Bu işletmenin anlamlandırılabilmesi ve tanımlanması ile ilişkilidir.

Dİ:Dizayn İndeksi 43 Kİ:Korozyon İndeksi 53 İİ:İşletme İndeksi 100 a. Boru emniyet faktörü 11 b. Sistem güvenlik faktörü 4 c. Yorulma 9 d. Dalgalanma potansiyeli 2 e. Sistem testi f. Yer hareketleri 15 Kİ:Korozyon İndeksi 53 a.       Atmosferik Krozyon 7 1.      Korozyona yatkınlık 3 2.      Atmosfer 2 3.      Kaplama kontrolü b. İç Korozyon 9   1. Korozyon Üretimi 8 2. İç Koruma 1 c. Noktasal Krozyon 37 C1. Noktasal Metal boru Korozyonu 31 1. Katodik koruma 10 2. Kaplama durumu 3. Toprak korozivitesi 5 4. Sistemin yaşı 5. Diğer metaller 6. Alternatif akımın neden olduğu kaçak 7. Mekanik korozyon 8. Test başlıkları 4 9. Kapalı iç tarama (pig) C2. Metalik Olmayan Noktasal Korozyon 6 1. Malzeme etkilenebilirliliği 2. Korumalar-kılıflar 3. Toprak korozyonu 4. Mekanik korozyon İİ:İşletme İndeksi 100 A Dizayn 33   1. Tehlike tanımlaması 5 2. Maksimum işletme basıncı 10 3. Güvenlik sistemleri 4. Malzeme seçimi 8 5. Kontroller B. İmalat 28 1. Denetim 2. Malzeme 4 3. Bağlantı 4. Dolgu 2 5.Yerleştirme 6. Kaplama C. İşletme 27 a. Prosedürler b. SCADA c. Güvenlik programları d. Taramalar e. Eğitim f. Mekanik hata önleyiciler D. Bakım Onarım 12 1. Dökümantasyon 2. Program 3 3. Prosedürler Üİ:Üçüncül Etkiler 54   Kaplama 5 Harekletlilik 10 Yerüstü yapıları 13 Çağrı sistemi 8 Halk eğitimi Hat dolaşımı Güzergah şartları

Kaçak etki faktörü Çok uzak etkileri (sera etkisi vs) dikkate almadan tehlike faktörü olarak doğalgaz için 1 değeri alınabilir. Bu değer doğalgazın patlayıcı olması ve çevreye çok kalıcı bir etki bırakmamasında dolayı makuldür. İkinci olarak miktara bağlı riskin artması söz konusuduır. Bu durumda artan miktar ile doğrusal olmadan ziyade üstel olarak arttığı kabul edilen bir risk vardır. Gaz tahliye, kaçak veya sızıntı miktarı arttıkça artar. KEF değeri için bir aralık olarak 0-2,5 aralığı verilebilir. Doğalgaz çıktısının olmadığı durumlarda bu risk sıfırdır; arttıkça 2,5 değerine kadar yükselmektedir.

2. RİSK YÖNETİMİ GELİŞTİRME

Uygulama ve Geliştirme Program Bileşenleri Süreç Bileşenleri Risk Değerlendirme Risk değerlendirme yaklaşımı nedir? Olabilecek ters olaylar neler Bu olaylar hangi sıklıkta oluyor Olayların ciddi etkileri neler? Yönetim Görevler & Sorumluluklar Personel Nitelikleri Yönetim Değişimi İletişim Dökümantasyon Program Değerlendirme ve Gelişme Risk Kontrolü ve Karar Verme Risklerin kontrolü nasıl yapılır Risk kontrol seçenekleri görece mi, genel mi? Risk yönetim amaçlarını en iyi belirleyecek aktiviteler nelerdir Geri Besleme Performans Takibi ve Geri Beslem Risk kontrol kararlarındaki sonuçlardan beklenen gelişmeler (iyileştirmeler) nelerdir? Bu beklenen çıktıları en iyi ifade edecek ölçümler nelerdir? Seçilen kontrol parametreleri istenen sonuca uygun mu? Tam risk yönetim programı iyileştirildi mi?

Sıklık (Tekrar) Analizi Risk yönetimi şeması Risk Yönetimi Potansiyel Etkilerin Sonuçları ve Sıklık Analizi Tanım ve Tarama Analizi Yönetimin fiziksel ve analitik sınırlarını tanımlamak Vaka Tanımlaması Boru hattında hataya ve istenmeyen olaylara sebep olan olayların tanımlanması Sıklık (Tekrar) Analizi Olayların hangi sıklıkta oluştuğunu hesaplamak Risk Kontrolü & Karar Desteği Risk azaltmak için yapılacak işlemleri belirlemek ya da daha yüksek verimlilik ve güvenirlilik sağlamak için işlemler üretmek. Sonuç Analizi Vakaların olumsuz etkilerini hesaplamak Risk Hesaplaması Hesaplanan izafi risk değerlerine bağlı olarak sıklığın ve sonuçların birleştirilmesi Performansı Kont. & Geri Besleme Beklenilen sonuçların elde edilip edilmemesi

Sonuç ve Öneriler Bütünü görmek mümkün olur, Yapılabilecek iyileştirmeler ortaya çıkar, İşletmecilikte verilen bir çok karar içinde önemli bir unsur olarak kullanılabilir, Yeni tekniklerin değerlendirilmesinde sağlanacak katkıya ilişkin ipuçları verir, Güvenirliliği sağlamada iyi bir argüman olarak kullanılabilir, Gelişen Gaz sektöründe zaman içinde oluşacak farklılıkların toparlanmasında önemli bir yönetim ve karar verme aygıtı olarak kullanılabilir

Teşekkürler… ikarabay@igdas.com.tr