HEMATOLOJİDE SEROLOJİK TESTLER, KAN GRUPLARI VE TAYİNİ Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2007

Seroloji, antijen-antikor reaksiyonlarının in vitro gösterilmesidir.

Hematolojide seroloji, kan gruplarının tanınması ve tayini açısından oldukça önemlidir.

Kan gruplarının en önemlisi, 1900’de Landsteiner tarafından keşfedilen AB0 sistemidir. 0 grubu kan eritrositlerinde antijen özelliği olmayan H maddesi bulunur. A grubu kan eritrositlerinde A antijeni bulunur. B grubu kan eritrositlerinde B antijeni bulunur. AB grubu kan eritrositlerinde hem A hem B antijeni bulunur.

A grubu kan serumunda B antijenine karşı antikor bulunur. B grubu kan serumunda A antijenine karşı antikor bulunur. AB grubu kan serumunda A veya B antijenlerine karşı antikor yoktur. 0 grubu kan serumunda hem A hem B antijenlerine karşı antikor bulunur.

Irklara göre değişmekle beraber, kan gruplarından 0 ve A grupları %40-45 arasında B grubu %10 ve AB grubu %3-5 arasında bulunur.

Kan serumundaki anti A ve anti B antikorları nedeniyle, kan transfüzyonunda alıcı ile vericinin kan grupları aynı olmalıdır. 0 grubu kişiler genel verici olarak kabul edilirler. Fakat bu kişilerin serumunda anti-A ve anti-B antikorları vardır. A veya B grubundan alıcılara 0 grubu kan acil durumlar dışında verilmemelidir.

Grubu belli olmayan eritrositlerdeki A veya B antijenlerinin varlığını, anti-A ve anti-B serumlarıyla karşılaştırıldığında meydana gelen aglütinasyon reaksiyonuyla tayin etmek mümkündür.

Kan grupları için 1939’da Levine ve Stetson tarafından Rh sistemi ileri sürülmüştür. Rhesus maymunlarının eritrositlerinin tavşanlara zerk edilmesiyle elde edilen antiserum, insanların büyük çoğunluğunun eritrositlerini aglütine eder. Böyle kişiler ve eritrositlere Rh pozitif denir. Rh pozitif kan eritrositlerinde D antijeni klinikte önemlidir. Rh negatif kişiye transfüzyonla Rh pozitif kan verildiğinde anti-D oluşumu nispeten çok yüksektir.

Kan grubu tayini için yöntem olarak hem lam yöntemi hem tüp yöntemi kabul edilebilir. Antiserum olarak titresi yüksek olan gerek İgG ve gerek doğal (İgM) antikorları birlikte içeren reaktifler sadece doğal antikor içerenlerden daha iyi sonuç vermektedir. Lam yöntemi ile Rh kan grubu tayininde kullanılan anti-serumlarda İgG yapısında antikorlar bulunur. Bu antikorların %0,9 NaCl çözeltisi ile sulandırılınca veya 37oC’den düşük ısılarda aglütinasyon vermeyeceğini bilmek gerekir.

Lam yöntemi ile AB0 kan grubu tayini: İki tane temiz lam hazırlanır. Birinci lam grup tayini için, ikinci lam ise kontrol içindir. -Birinci lamın A yazılan tarafına bir damla anti-A serumu, B yazılan tarafına bir damla anti-B serumu konur. A B K

Taze kan örneğinden %0,9’luk NaCl ile hazırlanan %10’luk eritrosit süspansiyonundan birer damla, birinci lamların yanındaki anti-A ve anti-B serumlarının yanına ve ikinci lama konur. Her damla için ayrı çubuk kullanılarak tahta çubuklarla anti-A ve anti-B serumların yanındaki kan damlaları karıştırılır. Sonra lamlar hafifçe öne ve arkaya doğru hareket ettirilerek sallanır. - Birkaç saniye içinde aglütinasyon oluşup oluşmadığına makroskopik ve mikroskopik olarak bakılır.

Eğer sadece anti-A ile aglütinasyon varsa, kan grubu A dır. Eğer sadece anti-B ile aglütinasyon varsa, kan grubu B dir. Eğer hem anti-A hem anti-B ile aglütinasyon varsa, kan grubu AB dir. Eğer gerek anti-A gerek anti-B ile aglütinasyon yoksa, kan grubu 0 dır.

Lam yöntemi ile Rh kan grubu tayini: Temiz bir lam üzerine bir damla anti-D serum konur. Anti-D serum üzerine iki damla eritrosit süspansiyonu veya tam kan eklenir. - Bir kürdan veya benzeri bir çubukla eritrosit süspansiyonu ile anti-D serum karıştırılır.

Lam özel ısı kutusu üzerine konur ve hafifçe sallanır. - İki dakika içinde reaksiyon okunur. Aglütinasyon varsa kan grubu Rh pozitifdir. Rh hastalığı olan yeni doğanlarda, yanlış olarak aglütinasyon görülmez. Bu durum, bebekteki bütün antijenik reseptör noktalarının annenin antikorlarıyla kaplanmasından ileri gelir.

Her kan naklinden önce yapılması gereken en önemli test, cross-match (çapraz karşılaştırma) dır. Çapraz karşılaştırma, büyük çapraz karşılaştırma ve küçük çapraz karşılaştırma olmak üzere iki şekilde olabilir.

Büyük çapraz karşılaştırma testinde, alıcının serumu vericinin eritrositleriyle karıştırılır ve arkasından Coombs antiserumu kullanılarak eritrositler üzerinde antikorlar bulunup bulunmadığı araştırılır. Ne yazık ki memleketimizde bu yöntem henüz yaygın kullanılmamaktadır. Küçük çapraz karşılaştırma testinde, bir lam üzerinde vericiyle alıcının kanlarından birer damla karıştırılır ve aglütinasyon olup olmadığına bakılır.

Küçük çapraz karşılaştırma testi, alıcı ve vericinin kanları aynı grupta olduğu zaman kullanılır. Test oda sıcaklığında yapıldığından ancak AB0 grubundaki antikorlar saptanabilir; Rh antikorları bu yöntemle saptanamaz. Test sonucunda aglütinasyon saptanırsa, alıcının ve vericinin kan grupları arasında bir uygunsuzluk var demektir; kan grupları tekrar tayin edilmelidir.

Eğer alıcının kan grubu A, B veya AB, vericinin kan grubu 0 ise küçük çapraz karşılaştırma testinde aglütinasyon görülür. Bunun nedeni, vericinin serumundaki antikorlardır. Ancak kan naklinde önemli olan, alıcının serumunda vericinin eritrositlerine karşı antikor olmamasıdır; vericinin antikorlarının alıcının eritrositleriyle birleşmesi önemli değildir.

Otoimmun hemolitik anemilerin tanısı için yararlı bir serolojik test Coombs testidir. Coombs testi, direkt ve indirekt olmak üzere iki şekilde yapılır.

Direkt coombs testinde, duyarlılaşmış eritrositlerin ortaya çıkarılmasına çalışılır: 2 cc okzalatlı veya sitratlı kan alınır. Bol fizyolojik serumla eritrositler üç defa yıkanır. Son yıkamadan sonra üst kısım atılır ve tüpün iç cidarı süzgeç kağıdı ile kurutulur. Kalan hücrelerin üzerine 2 damla coombs test serumu (ticari olarak bulunur) damlatılır. Tüp iyice çalkalanır ve 1000 rpm ile bir dakika santrifüj edilir. -Aglütinasyon görülürse sonuç pozitifdir.

İndirekt coombs testinde, hasta serumunda serbest antikorların bulunup bulunmadığı araştırılır. -Hastadan serum, okzalatlı veya sitratlı plazma alınır. -0 Rh (+) bir kandan fizyolojik serumla %2’lik süspansiyon hazırlanır. -Bir deney tüpüne 2 damla 0 Rh (+) eritrosit süspansiyonundan konur ve üzerine 2 damla hasta serumu eklenir. -37oC’de bir saat inkübe edilir.

-Tüp içeriği serum fizyolojikle üç defa yıkanır. -Tüpteki pellet üzerine 2 damla coombs test serumu eklenir ve hafifçe karıştırılır. -Oda sıcaklığında 15 dakika bekletilir. -2000 rpm ile bir dakika santrifüj edilir. -Aglütinasyon olursa test pozitifdir.