TOPRAK ANALİZİNE DAYALI GÜBRE KULLANIMININ ÖNEMİ VE GÜBRE TAVSİYESİ Meryem BAYRAKTUTAN Ziraat Yüksek Mühendisi Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü

GÜBRELEME NEDİR? VE NEDEN ÖNEMLİDİR? Bitkisel üretimde amaçlanan verim ve kaliteye ulaşmak için içerisinde bir veya birkaç çeşit bitki besin maddesi bulunan organik veya inorganik bileşiklerin toprağa veya doğrudan doğruya bitkiye verilmesine gübreleme denilmektedir. Bitki yetiştiriciliğinde en önemli husus toprakların verimlilik özelliklerinin korunması ve artırılması ile ilgili önlemleri almak ve toprağa üretkenlik kazandırmaktır. Toprağa üretkenlik kazandırmak için bilinçli bir gübreleme yapmak esastır. Bilinçli gübreleme yapabilmek için, bir besin deposu olan toprakta hangi bitki besin elementlerinin ne miktarda bulunduğunu önemlidir. Bunu bilmenin tek yolu da TOPRAK ANALİZİ yaptırmaktır.

Günümüze değin yapılan çalışmalar çiftçilerin büyük bir çoğunluğunun toprak analizi yaptırmaksızın rastgele gübreleme yaptığını ortaya koymaktadır. Oysa ki tarımsal girdilerin içinde gübrelerin payı oldukça yüksektir ve yoğun tarımın giderek yaygınlaşmasıyla gübre kullanımı da hızla artmaktadır. Analize dayalı olmadan dekara verilecek bir kilogramlık fazla gübrenin bile zamanla çok fazla ekonomik zararlara yol açacağı bilinmelidir. Çevreyi kirletmeden, birim alandan amaçlanan verimi azaltmadan ürün kalitesini bozmadan bitki ve ürün gelişimi sağlamak ancak dengeli bir gübreleme ile mümkündür. Bilinçli ve dengeli bir gübrelemenin ilk adımı ise toprak analizleri ile bitkinin beslenme düzeyinin belirlenmesi ve buna göre gübreleme programları hazırlanmasıdır. Toprak analizleri bilinçli gübrelemenin olmazsa olmazıdır.

TOPRAK ANALİZİ NEDEN ÖNEMLİDİR? Toprak analizi, belli bir tarla toprağının gübre ihtiyacını ortaya koyan bir metotdur. Belli bir tarlayı temsil eden toprak örneği, laboratuvarda analiz edilerek içerisindeki bitki besin maddelerinin miktarları bulunur. Toprak analizi ekilen bitkinin iyi mahsul vermesi için hangi besinlerin ne oranda ve ne zaman verileceğini ortaya koyar.

TOPRAK ANALİZİ YAPTIRMAK İÇİN TARLADAN TOPRAK ÖRNEĞİ NASIL ALINMALIDIR? Örnek alınmadan önce, alınacak sahanın toprak ve arazi karakteristikleri tespit edilmelidir. Çünkü bir yerin toprağı diğer bir yerin toprağına benzemediği gibi, aynı yer ve tarlalardaki topraklar bile birbirine benzememekte, değişik tip ve karakterde olabilmektedir. Bu nedenle, örnek alınacak arazi parçası veya tarla topoğrafya, toprak rengi, tekstürü, arazinin jeolojik yapısı, drenaj gibi özellikler bakımından benzer olmalıdır. Örnek alınacak arazi bu özellikler bakımından benzer ise 20–40 dekar veya 40-60 dekarlık sahadan bir adet örnek alınabilir.

TOPRAK ÖRNEĞİ NERELERDEN ALINMAMALIDIR? Arazi veya tarlanın, çukur veya tümsek kısımları, Daha önce kireç, ticari ve çiftlik gübresi konulmuş yerler, Harman yeri ve hayvan yatmış yerler, Ağaçlık yerler ve ağaç dipleri, Su biriken kısımlar, akarsu ve sel basmış yerler, Yol kenarları, Sap, kök ve yabani otların yığıldığı veya yakıldığı yerler, Tarla hudutları ve bunlara yakın yerler,

ARAZİDEN TOPRAK ÖRNEĞİ NASIL ALINIR? Örnek almak için birçok aletler kullanılabilir. En uygun olanı toprak burgusu ve sondasıdır. Bu aletlerin bulunmadığı durumlarda toprak örneği bahçe küreği ( Bel ) ile alınabilir. Toprak örneğinin alınacağı derinlik toprağı işleme derinliğine göre değişir. Gübreleme amacıyla alınan bu örneklerin derinliği 15-20 cm (bir karış) olmalıdır.

ETİKET İli : ……………………………………. ilçesi : ……………………………………. Köyü : ……………………………………. Mevkii : ……………………………………. Sulanıp sulanmadığı : ……………………………………. Adı-Soyadı : ……………………………………. Bu yıl ekilecek ürünün adı : ……………………………………. Geçen yıl ekilen ürünün adı : ……………………………………. Tarlada geçen yıl gübre kullanılıp kullanılmadığı cinsi, dönüme miktarı : ………………………………………… Alındığı derinlik : ………………………………………. Adres : …………………………………………

GÖNDERME ADRESİ TOPRAK VE SU KAYNAKLARI ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ 25700 ılıca / ERZURUM Tlf: 0 442 631 33 20 Fax : 0 442 631 37 28 E-Mail : bilgi @ erzurumtopraksu.govr.tr. URL: http//www.erzurumtopraksu.gov.tr

TOPRAK ANALİZİ YAPTIRMADAN GÜBRELEMENİN ZARARLARI NELERDİR? Toprakta besin dengeleri değişir. İstenmeyenler gereksiz yere artarken istenilenler azalır, hatta fazla besinler gereklilerin alınmasına engel olarak ürün verimi azalır. Toprak yapısı bozulur. Fizyolojik hastalıklar ortaya çıkar. Fazla gübre kullanmak gereksiz yere fazla para harcanmasına neden olur. İhtiyaçtan daha az gübre kullanırsak üründen beklenen verim alınamaz. Ürünün kalitesi düşer.

GÜBRELEMEDEN MAKSİMUM VERİM ALABİLMEK İÇİN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR KULLANILACAK GÜBRENİN ÇEŞİDİ VE ÖZELLİĞİ UYGULAMA ŞEKLİ, MİKTARI, BİÇİMİ İKLİM KOŞULLARI SULANMA DURUMU TOPRAK ÖZELLİKLERİ BİTKİ ÇEŞİDİ

GÜBRE ÇEŞİTLERİ ORGANİK GÜBRELER Ahır gübresi Yeşil gübre Kompostlar Kombina artıkları (kemik unu, kan unu vs.) MİNERAL GÜBRELER Azotlu gübreler Fosforlu gübreler Potasyumlu gübreler Kompoze gübreler

GÜBRELERİN VERİLME ŞEKLİ Gübreler  genellikle  EL  veya  MAKİNA  ile  toprağın  üstüne SERPİLEREK verilmekte ya da tohum veya bitkiden belirli uzaklıklarda olmak üzere çizgi halindeki bir BANDA veya bitki etrafındaki OCAĞA verilmektedir.

BÖLGEMİZDE GENELDE YETİŞTİRİLEN BİTKİ ÇEŞİTLERİ YONCA FİĞ KORUNGA HUHUBAT ŞEKERPANCARI PATATES AYÇİÇEĞİ MISIR BOSTAN MEYVE

BÖLGEMİZDE YETİŞTİRİLEN BAZI BİTKİLERE GÜBRELERİN VERİLME ŞEKLİ VE ZAMANI

YONCA Yonca topraktan fazla miktarda besin maddesi kaldırır. Fosfor, potasyum ve kalsiyum yönünden zengin topraklarda bol ürün verir. Bu nedenle yüksek verim alabilmek için toprağın bitki besin maddelerince zengin olması gerekir. Yonca ekilecek alanda tavsiye edilen fosforlu, azotlu ve gerekiyorsa potasyumlu gübre, 10-15 cm derinlikteki toprakla karıştırıldıktan sonra yonca mibzeri ile ekim yapılmalıdır.

KORUNGA Baklagil bitkisi olduğu için fosfora karşı talebi vardır. Fosforlu gübre ekimle birlikte uygulanmalıdır. Ertesi yıl bahar ayında bitkiye amonyum nitrat ve üre gibi üst gübreler verilmelidir.

FİĞ Fosforlu ve azotlu gübreler ekimle birlikte verilmelidir.

BUĞDAY Fosforlu gübrenin tamamı normal süperfosfat, triplesüperfosfat veya diamonyum fosfat (DAP) halinde azotlu gübrenin yarısı tercihen amonyum sülfat veya üre halinde ekimle birlikte uygulanmalıdır. Azotlu gübrenin ikinci yarısı ise kardeşlenmeden hemen önce verilmelidir. İki defa da verilmesine imkan bulunmadığı hallerde azotlu gübrenin tamamı ekimle birlikte uygulanmalıdır.

ARPA Arpa da gübreleme buğdaydaki gibidir. Fosforlu gübrenin tamamı ekim esnasında banda verilmelidir. Azotlu gübrenin yarısı ekimde diğer yarısı da kardeşlenmenin başlangıcında toprak yüzeyine serpilerek verilmelidir.

PATATES Fosforlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı ekimle birlikte, azotlu gübrenin diğer yarısı da sıralar arasına çapadan evvel verilmelidir.

MISIR Sıraya ekim yapılacaksa fosforlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı banda verilerek ekim yapılmalıdır. Azotun ikinci yarısı da bitkiler 40-50 cm boylandığında sıralar arasına verilmelidir. Sıraya ekimin yapılamadığı durumda ise, fosforlu gübrenin tamamı ekim esnasında pulluk altına verilmelidir. Azotlu gübre ise ekimden hemen sonra tarla sathına serpilip hafifçe toprakla karıştırılmalıdır.

ŞEKERPANCARI Fosforlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı ekimden hemen önce, tercihen ekim esnasında, diğer yarısı birinci çapadan önce uygulanmalıdır. Sulu pancarda azotun ikinci yarısı birinci sulamadan önce verilir.

AYÇİÇEĞİ Fosforlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı banda verilerek ekim yapılmalıdır. Azotun ikinci yarısı da ilk çapada sıralar arasına verilmelidir.

MEYVE AĞAÇLARININ GÜBRELENMESİ Meyve ağaçlarında genellikle 0-20, 20-40, 40-60 cm derinlikten örnek almakla birlikte gerekli görülürse 60-90 veya 90-120 cm derinliklerden de toprak örneği alınır. Tabi ki bu derinliklerden toprak örneklerinin alınmasında kürek yeterli değildir. Bu örnekler çeşitli tipte burgularla alınabileceği gibi tarlada bu derinliklere kadar bir çukur (boy çukuru) kazılarak bu çukurun düzgün bir kenarından örnekler alınabilir.

Meyve ağaçlarında gübre uygulama zamanı bölgenin iklimine göre değişmekle beraber ılıman iklimlerde Ocak, Şubat veya Mart aylarında, kışı şiddetli olan yerlerde ise Mart veya Nisan aylarında yapılmalıdır. Ağaç tacının altına (izdüşümüne) tacın büyüklüğüne göre gövdeden 1-3 m uzaklıkta açılacak daire şeklindeki 15-20 cm genişliğinde ve 15-20 cm derinliğindeki çukura fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı verilerek çukur kapatılır. Fosforlu ve potasyumlu gübreler bu şekilde verildikten sonra her ağaca verilecek azotlu gübrenin yarısı gövdeden 50-60 cm uzaktaki daire şeklindeki alan hariç olmak üzere, taç izdüşüm alanına serpilip tırmık veya çapa ile toprağa karıştırılır. Kalan azotlu gübre ise aynı şekilde bir veya iki defada olmak üzere yaklaşık iki ay ara ile sulamalardan hemen önce verilip hemen arkasından sulama yapılmalıdır.

ÇEŞİTLİ BİTKİLER İÇİN GÜBRE TAVSİYESİ NASIL YAPILIR?

ÖRNEK BİR GÜBRE TAVSİYESİ Bitki Çeşidi: Buğday Tarım Şekli : Sulu PH : 7,5 Organik madde içeriği : % 1,8 Fosfor içeriği : 3,5 ppm Dekara ne kadar azotlu ve fosforlu gübre atılmalıdır?

Azotlu gübre olarak; Amonyum Sülfat (% 21 N, %24.5 S)=4,8 K.Amonyum Nitrat (% 26 N)=3,8 Üre (%46 N)=2,2 Fosforlu gübre olarak; Triple Süper Fosfat (% 42- 44 P2O5) = 2,4 Normal Süper Fosfat (% 18 P2O5) = 5,5 DAP (%16 – 18 N ; %46 – 48 P2O5) = 2,1 Potasyumlu gübre olarak; Potasyum Sülfat (%48 – 52 K2O) = 2,0

Bitki Çeşidi Tarım Şekli Topraktaki Organik Madde Miktarları % 0-1.0   Şekli 0-1.0 1.1-2.0 2.1-3.0 3.1-4.0 Buğday sulu 16 15 14 12 kuru 9 8 6 5 Arpa 10 7 4 Ayçiçeği Mısır 17 Pamuk Patates Ş.Pancarı K.Fasulye 3 Yonca Fiğ Nohut Mercimek Korunga Meyve Sebze Bağ 13 Bostan Kanola Çayır 19 18

Bitki Çeşidi Tarım Bitkiye yarayışlı fosfor miktarı (Olsen Metodu ile) kg P2O5 /dekar   Şekli 0-1.0 1.1-2.0 2.1-3.0 3.1-4.0 4.1-5.0 5.1-6.0 6.1-7.0 7.1-8.0 8.1-9.0 9+ Buğday sulu 10 9 7 6 5 4 3 kuru 8 Arpa Ayçiçeği 12 11 mısır Pamuk Patates 13 Ş.Pancarı 14 K.Fasulye Yonca 18 16 Fiğ 2 Korunga Nohut Mercimek Meyve Sebze Bağ Bostan Çayır Kanola

GÜBRE TAVSİYESİ Amonyum sülfat (% 21 N, %24.5 S) Üre ( % 46 N ) TSP ( % 42-44 P2O5) NSP ( % 18 P2O5) DAP ( %16-18 N, %46-48 P2O5 ) 4,8 X 15 = 15 kg/da 2,2 X 15 =33 kg/da 2,4 X 6 = 14 kg/da 5,5 X 6 = 33 kg/da 2,1 X 6 = 13 kg/da BUĞDAY: Fosforlu gübrenin tamamı, triple süper fosfat veya normal süper fosfat halinde , azotlu gübrenin yarısı amonyum sülfat (7.5 kg) veya üre (16.5 kg) halinde ekimle birlikte tatbik edilmelidir. Azotlu gübrenin ikinci yarısı ise kardeşlenmeden hemen önce verilmelidir. İki defa da verilmesine imkan bulunmadığı hallerde azotlu gübrenin tamamı bir defada ekimle birlikte tatbik edilmelidir.

Çiftçi topraklarında gerekli analizlerin yapılması talebi, çiftçinin toprak analizlerinin gerekliliğine inandırılması ve özendirilmesi çok uzun yıllardan beri ilgili kuruluşlarca uğraşılmasına rağmen istenilen seviyeye gelemediği görülmektedir. Üreticilerimizin büyük çoğunluğunu küçük işletmelerin oluşturması, toprak analizinin tarımsal üretimdeki öneminin bilinmemesi, çiftçilerin sabit labaratuvarın bulunduğu yerlere topraklarını analize getirmelerindeki zorluklar, toprak analizlerinin yeterli sayıda yapılmasına engel teşkil etmektedir. Bu durumda mevcut laboratuvarlar verimli ve etkin olarak kullanılamamaktadır.

SONUÇ OLARAK Bozulan toprakları ve kirlenen suları eski haline döndürmenin çok pahalı ve bazı hallerde olanaksız olduğu düşünülürse, analize dayalı gübre kullanımının Ülke tarımına ve çiftçisine yapılabilecek en önemli stratejik yatırım ve eğitim hizmeti olduğu unutulmamalıdır.

TEŞEKKÜRLER