ARAÇ HAREKET İLETİM SİSTEMLERİ

1. Hareket Aktarma Organları DEBRİYAJ ŞANZIMAN ŞAFT VEYA TAHRİK MİLİ DİFRANSİYEL AKS

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri Genel Aktarma organlarıyla ilgili aşağıdaki sınıflandırmaları yapabiliriz: FF (Önden motorlu önden çekişli) FR (Önden motorlu arkadan itişli) Düz şanzımanlı Otomatik şanzımanlı Uyarı: FF ve FR tipi araçlara ilave olarak 4WD (Dört Çeker) ve MR (ortadan motorlu arkadan itişli) araçlarda mevcuttur. FF FR Aks mili Aks Lastik ve tekerlek Motor Trans aks Şanzıman Tahrik Şaftı Şaft (kardan mili) Diferansiyel

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri Güç Aktarımı FF (Önden motorlu önden çekişli düz şanzımanlı araç) 1. Motor

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 2.Debriyaj (Kavrama)

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 3.Düz Trans aks

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 4.Tahrik Şaftı

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 5.Aks 6.Lastikler & Tekerlekler

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri FF (Önden motorlu, önden çekişli Otomatik transakslı) 1.Motor 2.Tork Konvertör

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 3.Otomatik trans aks 4.Tahrik Şaftı

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 6.Lastikler & Tekerlekler 5.Aks

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri FR(Önden Motorlu Arkadan itişli) Düz Şanzımanlı Araç 1. Motor 2. Debriyaj (Kavrama)

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 3.Düz şanzıman 4.Şaft (Kardan Mili)

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 5.Diferansiyel 6.Arka aks

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 7.Lastikler & Tekerlekler FR(Önden Motorlu Arkadan İtişli) Otomatik Şanzımanlı Araç 1. Motor

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 2.Tork Konvertör 3.Otomatik şanzıman

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 4.Şaft (Kardan mili) 5.Diferansiyel

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 6.Aks Lastik & Tekerlekler

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri 4x4

1. Hareket Aktarma Organları 1.1. Hareket İletim Türleri

1. Hareket Aktarma Organları 1.2. Debriyaj Debriyaj pedalı İtme çubuğu Ana silindir Hortum Ayırma silindiri Debriyaj çatalı Baskı muhafazası GÖREVİ Dönen bir milin hareketini aynı doğrultuda, diğer bir mile iletmek veya hareketi kesmek için kullanılan bir mekanizmadır. Debriyajın parçaları Körük Debriyaj çatalı Klips Debriyaj bilyası Baskı muhafazası Debriyaj balatası (diski) Volan dişlisi Diyafram yay Baskı pleyti

1. Hareket Aktarma Organları 1.2. Debriyaj Debriyajın Çalışması Sistemde mekanik ve hidrolik çalışan bölümler mevcuttur. Mekanik çalışma Hidrolik çalışma Debriyaj pedalı İtme çubuğu Ana silindir Hortum Ayırma silindiri Debriyaj çatalı Debriyaj bilyası Diyafram yay Baskı plakası Debriyaj balatası (diski)

1. Hareket Aktarma Organları 1.2. Debriyaj 1.2.1. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar DEBRİYAJ Aracı muayene kanalına alırken, debriyaj balatasının kavraması ve debriyaj pedalının sıkılığı kontrol edilir. Hidrolik yağ deposunun yağ seviyesinin gözle kontrolü Hidrolik yağ borularının gözle kontrolü (kırılma, bükülme, delik, sabitlenme ve titreşim) Bağlantı rekorlarında gözle kaçak kontrolü Üst ve alt debriyaj merkezlerinin gözle kontrolü (Hidrolik yağ kaçağı ve toz lastiklerinin)

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.1. Görevi ARAÇ TORKUNU VE HIZINI DEĞİŞTİRİR. DÖNÜŞ YÖNÜNÜ DEĞİŞTİRİR. BOŞ DURMAYI SAĞLAR

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.2. Dişli Prensipleri Z ÇIKIŞ 10 Z GİRİŞ İKİ EŞİT DİŞLİ : Hareket yönü ters, Hız ve Tork eşittir. Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 10 / 10 = 1 r = 1

Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 30 / 10 = 3 1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.2. Dişli Prensipleri Z ÇIKIŞ 30 Z GİRİŞ 10 KÜÇÜK DİŞLİDEN BÜYÜK DİŞLİYE : Hareket yönü ters, Hız azalır, Tork artar. Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 30 / 10 = 3 r = 3

Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 15 / 20 = 0.75 1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.2. Dişli Prensipleri Z GİRİŞ 20 Z ÇIKIŞ 15 BÜYÜK DİŞLİDEN KÜÇÜK DİŞLİYE : Hareket yönü ters, Hız artar, Tork azalır. Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 15 / 20 = 0.75 r = 0.75

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.2. Dişli Prensipleri Z GİRİŞ 10 Z ÇIKIŞ 10 Z GİRİŞ 5 ARA DİŞLİ : Hareket yönü aynı olup, dişli oranına etkisi yoktur. Dişli Oranı (r) = Z ÇIKIŞ / Z GİRİŞ = 10 / 10 = 1 r = 1

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.3. Parçaları Şanzıman Şanzıman ve diferansiyelin entegre kullanıldığı Transaks FF ve MR araçlarda karşımıza çıkar. Diferansiyel Giriş mili Çıkış mili

1. Hareket Aktarma Organları 1. 3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1. 3. 3 1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.3. Parçaları Düz Şanzıman Motorun çıkış kuvvetini, hızını ve dönüş yönünü değiştirir. Motor Debriyaj Giriş mili Senkromeç kayıcısı Vites kolu Çıkış mili Diferansiyel Tahrik şaftı Tekerlekler

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.4. Çalışması Düz şanzımanın çalışması Boş Giriş mili Çıkış mili Diferansiyel Mavi ok: Güç aktarımı Kırmızı ok: Dönme yönü Kalın ok: Fazla torku ifade eder.

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.4. Çalışması 1. Vites 3. Vites

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Vites Kutusu (Şanzıman) 1.3.4. Çalışması Geri vites

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Elektronik Düz Vites Kutusu 1.3.1. Kesit Görünüşü

1. Hareket Aktarma Organları 1.3. Elektronik Düz Vites Kutusu 1.3.1. Parçaları ve Çalışması Elektronik Kontrollü Düz Şanzıman Vites değişimi esnasında ECU, gaz kelebeği, debriyaj ve vites çatallarına kumanda eder. Özellikler Debriyaj pedalı yoktur. Vites değişimi vites kolu (anahtarı) ile gerçekleşir. Vites kolu (anahtarı) Sensörler ECU Hidrolik pompa

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu Motor Yükü Ve Aracın Hızına Uygun Olarak En Uygun Zamanda, En Uygun Hıza Vites Düşürmek Veya Yükseltmek Otomotik Olarak Gerçekleşir.

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.1. Vites Kolu Konumları

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.1. Vites Kolu Konumları

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.1. Vites Kolu Konumları

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.2. İtme ve Çekme

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.2. İtme ve Çekme

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.3. Parçaları Tork konvertör Yağ pompası Planet dişli ünitesi Araç hız sensörü Ara mili tahrik pinyonu hız sensörü Türbin hız sensörü Sensörler Motor & ECT ECU’su Selenoid valfler Hidrolik kontrol ünitesi Vites kolu Otomatik Şanzıman Tork konvertör, planet dişli ünitesi ve hidrolik kontrol sisteminden oluşur.Vites değişimi için araç hızı, gaza basma miktarı ve vites kolunun konumu dikkate alınır. ECT (Elektronik kontrollü otomatik şanzıman) sisteminde sürüş şartlarına göre vites seçimini ECU yapar.

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.4. Tam Kontrollü Otomatik Şanzıman Tam hidrolik kontrollü otomatik şanzıman yapısı Bu şanzıman vites değişimine governör basıncına ve gaz kelebek basıncına bakarak karar verir. Tork konvertör Yağ pompası Planet dişli ünitesi Governör valf Gaz pedalı Motor Gaz teli Hidrolik kontrol ünitesi Vites kolu

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.5. Tork Konvertör ve Yağ Pompası Tork konvertör Yağ basıncı kullanarak motorun hareketini transaksa iletir. Pompa impelerin hareketi ile yağa verilen hareket türbine çarparak hareketi iletir. ÖNEMLİ Tork konvertörde bulunan lock up mekanizması ile türbin tork konvertör ön kapağına direkt bağlanır. Böylece güç kaybı olmaz. Pompa impeler (motordan) Türbin (transaksa) Statör Ön kapak Lockup kavraması Yağ Pompası otomatik transaksın çalışması için gerekli yağ basıncını sağlar. Tork konvertörden hareket alır Ön gövde Hareket alan dişli Hareket veren dişli

Kilitleme kavraması sürtünme yüzeyi Kilitleme kavraması balatası 1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.5. Tork Konvertörün Yapısı Kilitleme kavraması sürtünme yüzeyi Kilitleme kavraması balatası Türbin çarkı Rotor çarkı Pompa çarkı

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.5. Tork Konvertörün Hareket İletimi Tork konvertör şekildeki gibi bir pervanenin diğer pervane kanatlarına hava çarptırarak döndürmesi prensibi ile çalışır. Tek fark hava yerine yağ kullanılmasıdır.

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.5. Tork Konvertörün Hareket İletimi KİLİTLEME KAVRAMASI DEVRE DIŞI

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.5. Tork Konvertörün Hareket İletimi KİLİTLEME KAVRAMASI DEVREDE

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.5. Dişli Sistemi (Planet Dişli Sistemi)

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.5. Dişli Sistemi (Planet Dişli Sistemi) Planet dişli ünitesi Bu ünite ile değişik vitesler Elde edilir. Pinyon dişli, güneş dişli veya çevre dişliyi tutmak için hidrolik basınç kullanılır. Böylece yavaşlama,sürüş ve geri vites elde edilir. Ara mil Planet taşıyıcı Ön güneş dişli Arka güneş dişli Çevre dişli Pinyon dişli (kısa) Pinyon dişili (uzun) 1 2 3 4 5 6 7

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.6. Elektronik Kontrol Ünitesi Hidrolik kontrol ünitesi Bu ünite planet dişli ünitelerinin çalışması için gerekli hidrolik basıncı kontrol eder. Birinci basınç ayar valfi Hat basıncını sağlar Vites seçici valf Vites geçişi sağlar Vites konum valfi Vites kolunun konumuna göre hat basıncını yönlendirir. Selenoid valf ECU’dan gelen sinyalle hidrolik hatları açıp kapatır. Yağ pompası Motor & ECT ECU’su Vites kolu

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.6. Elektronik Kontrol Ünitesi Motor & ECT ECU’su Sensörlerden gelen bilgilere göre selenoid valflere kumanda ederek vites geçişlerini düzenler Sensörler Araç hızını, gaza basma miktarını hissederek ECU’ya bilgi gönderirler. Boşta çalıştırma anahtarı vites kolunun konumunu hisseder. Gaz kelebek konum sensörü Gaz kelebeğinin açıklığını hisseder. Hız sensörü Giriş mili hız sensörü

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.7. Multitronik Şanzımanlar

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.7. Multitronik Şanzımanlar 1.4.7.1. Temel Çalışma İlkesi

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.7. Multitronik Şanzımanlar 1.4.7.1. Temel Çalışma İlkesi

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.7. Multitronik Şanzımanlar 1.4.7.1. Temel Çalışma İlkesi

1. Hareket Aktarma Organları 1.4. Otomatik Vites Kutusu 1.4.8. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Hususlar ŞANZIMAN Aracı muayene kanalına alırken, vites kutusunun çalışma kontrolünü yapılır. (vites kolunun geçiş rahatlığı ve ses) Gözle Vites kutusu yağ seviyesi ve yağ kaçağı kontrolünü yapılır.

1. Hareket Aktarma Organları 1.5. Diferansiyeller Aşağıdaki fonksiyonlara sahiptir. Redüksiyon fonksiyonu Ayna mahruti farkından dolayı hız düşümü sağlar. Diferansiyel fonksiyonu Virajlarda tekerleklerin farklı hızda dönmesini sağlar. Hareketi 90° çevirir. Arkadan itişli araçlarda şaftın hareketi 90° çevrilip tekerleklere iletilir.

1. Hareket Aktarma Organları 1.5. Diferansiyeller Motor önde önden çekişli Motor önde arkadan itişli Şaft (Kardan mili) Tahrik pinyonu (mahruti dişli) Ayna dişli İstavroz dişli Aks dişlisi Tahrik şaftı LSD (Tahditli kaymalı diferansiyel) LSD’li bir aracın çekiş tekerlerinden biri çamur gibi kaygan bir yüzeyde olsa dahi araç bu durumdan kurtulabilir.

1. Hareket Aktarma Organları 1.5. Diferansiyeller Viskoz Kaplin Tip Disk ve pleytler arasında tork artırımı için viskoz silikon yağ kullanılmıştır. Sistem sağ ve sol tekerlekler arasında bir miktar kaçırmaya izin verir. Patinaj gibi yüksek devir farkına izin vermez. Sağ ve sol tekeri birbirine bağlar.

1. Hareket Aktarma Organları 1.5. Diferansiyeller Tork hissedicili tip Bu sistem sonsuz dişli ile ayar pulu arasındaki sürtünmeyi kullanarak patinaj yapan tekerleğin hareketini diğer tarafa aktarır. Ön yüklemeli tip Bu tipte diferansiyel kutusuyla aks dişlisi arasındaki sürtünme elemanı yay tarafından devreye sokulur. Böylece diferansiyel özelliği sınırlandırılır.

1. Hareket Aktarma Organları 1.5. Diferansiyeller 1.5.1. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar DİFRANSİYEL Yağ seviyesinin ve yağ kaçaklarının gözle kontrolü (keçelerin ve contaların) Gövde üzerinde darbe olup olmadığının gözle kontrolü Araç hareket halindeyken ses kontrolü

1. Hareket Aktarma Organları 1.6. Şaft (Kardan Mili) Değişik açılardaki yumuşak güç aktarımını sağlamak için Kardan Mafsalları kullanılmıştır. 3 mafsallı tip 2 mafsallı tip Kardan mafsalı Askı bilyası Kayıcı çatal Esnek kaplin

1. Hareket Aktarma Organları 1.6. Şaft (Kardan Mili) 1.6.1. Mafsallar Kardan mafsalı Çatal İstavroz zarfı İstavroz Tahrik şaftı Bağımsız süspansiyonlu araçlarlarda diferansiyelin hareketini tekerleklere iletir. ÖNEMLİ: Aks mili sabit akslı süspansiyonda kullanılır. Diferansiyel Aks milleri Aks kovanı

1. Hareket Aktarma Organları 1.7. Akslar Aks ve aks mili tekerleği ve tahrik şaftını destekler. A. Konik rulmanlı tip Konik rulman B. Açılı rulmanlı tip C. Aks kovanlı sabit süspansiyon tip

1. Hareket Aktarma Organları 1.7. Akslar 1.7.1. Araç Muayenesinde Dikkat Edilecek Noktalar AKS Ön ve arka aks bağlantılarının el ve gözle kontrolü Ön ve arka aks geometrilerinin ve yapılarının gözle -kontrolü(çarpıklık,kırılma,çatlama) Salıncak sacı-amortisör veya makas-viraj demirlerinin -bağlantılarının, yapılarının el ve gözle kontrolü Lastik boşluklarının kontrolü Bijon saplaması ve jantların kontrolü