5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat - 4 Mart 1923) Lozan'daki barış görüşmelerinin kesildiği bir sırada, İzmir'de Türkiye iktisat Kongresi toplandı. Atatürk, kongreyi açarken yaptığı konuşmada "Siyasi zaferler, ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik zaferle taçlandırılmazlarsa, kazanılacak başarılar yaşayamaz, az zamanda söner." şeklindeki sözleriyle gerçek kurtuluşun ekonomik bağımsızlığa bağlı olduğunu belirtmiştir.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Çiftçi, sanayici, tüccar ve işçi kesimlerinin temsilcilerinden 1135 kişinin katıldığı bu kongrede temel ilke olarak, ekonomik bağımsızlığın her kesim tarafından titizlikle korunması kararlaştırılmıştır Kongrede aynı zamanda Misak-ı İktisadi’de kabul edilmiştir.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Misak-ı İktisadi: “Ekonomi Andı” anlamına gelen bu kararda, Türk milletinin milli bağımsızlığından taviz vermeyeceği, ekonomik gelişmelerin ve kalkınmanın milli bağımsızlık doğrultusunda gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmiştir.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) İzmir iktisat Kongresi'nde ayrıca; - Hammaddesi yurt içinde yetişen veya yetiştirilebilen sanayi dallarının kurulması, - Küçük imalattan süratle fabrikaya geçilmesi, - Özel sektörce yapılamayan teşebbüslerin devletçe gerçekleştirilmesi, - Özel teşebbüse kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulması ve - İşçilerin durumunun düzeltilmesi şeklinde kararlar alınmıştır.

Milli Ekonominin Kurulması 5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Milli Ekonominin Kurulması a. Tarım 17 Şubat 1925'te çıkarılan bir kanunla aşar vergisi kaldırılarak yerine daha az miktardaki arazi vergisi konuldu. Böylece köylünün rahatlaması sağlanmıştır. Köylüye yardım etmek amacı ile tohum ıslah istasyonları, numune çiftlikleri kuruldu. Traktör kullanılması teşvik edilerek ucuz alet ve makine dağıtıldı.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Tarım Kredi Kooperatifleri kuruldu. Yüksek Ziraat Enstitüleri açılarak tarımla ilgili bilimsel araştırmalar yapılmasına imkan hazırlandı. Tarım faaliyetlerini geliştirmek ve çiftçilere kredi kolaylığı sağlamak amacıyla Ziraat Bankası geliştirilerek kredi imkanları artırıldı.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) b. Sanayi 28 Mayıs 1927tarihinde "Teşvik-i Sanayi Kanunu" çıkarıldı. Bu kanunla özel teşebbüse yatırım yapmada pek çok kolaylıklar sağlanmıştır. 1929 yılından itibaren gümrük tarifelerinin yükseltilmesi de, memleketimizdeki sanayi dış rekabette korumayı amaçlamıştır.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Bu dönemde devlet, temel tüketim ve ana mallar sağlamak gayesi ile üç beyaz ve üç siyah projesine ağırlık vermiştir. Un, şeker, pamuklu üç beyazı, kömür, demir ve akaryakıt ise üç siyahı oluşturuyordu. Bu temel malların üretilmesi ile döviz tasarrufu sağlanacağı gibi, bu maddeler için dışa bağımlılık da ortadan kalkacaktı.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Yeni devletin kuruluşundan 1933'e kadar geçen dönemde sanayileşme istenilen seviyede gerçekleşmemiştir. Bu durumun başlıca nedenleri arasında: -Gelir seviyesinin çok düşük olması, -Teknik bilginin yetersiz olması, -1929'a kadar sanayinin dışa karşı himaye edilememesi (Lozan’ın bazı maddeleri nedeniyle),

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) -Özel sektörün Teşvik-i Sanayi Kanunu'na rağmen yapabildiği yatırımların miktar ve çeşit itibariyle yeterli olmaması, -1929 yılında dünya da meydana gelen ekonomik bunalımın Türkiye'yi olumsuz etkilemesi sayılabilir.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Ülkemizde 1934 yılında ilk defa planlı ekonomiye geçildi. 1934 - 1939 yılları arasında "Birinci Beş Yıllık Planı" uygulandı. Hazırlanan bu plana göre, özel sektörün gerçekleştiremeyeceği yatırımlar devlet eliyle yapılmaya başlandı. Plan doğrultusunda dokuma, demir, kağıt, cam ve kimya alanlarında 1937'ye kadar on altı fabrika kuruldu.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) “İkinci Beş Yıllık Plan" ise ikinci Dünya Savaşı'ndan dolayı uygulanamadı. Bir daha da gündeme gelmedi. Fakat, 1945 yılına kadar süren savaş esnasında Türkiye, dışarıya muhtaç olmadan kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmiştir. Sümerbank'ın açılmasıyla elde edilen başarı, yeni kuruluşların açılmasını teşvik etmiş ve maden işleri ile uğraşacak Etibank ve Maden Tetkik Arama Enstitüsü kurulmuştur (1935).

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Böylece sanayide devletçilik ilkesi iyice yerleşmiştir. Kayseri, Ereğli, Nazilli ve Malatya'da pamuklu dokuma fabrikaları ve Bursa Merinos Fabrikası kuruldu. Böylece tekstil sanayi kurulmaya başladı.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Selüloz sanayi alanında İzmit'te kağıt, Gemlik‘te ipek fabrikası, İstanbul Paşabahçe'de şişe ve cam sanayi, Beykoz'da deri fabrikası kuruldu. Maden sanayi alanında ilk defa Karabük Demir-Çelik Fabrikası açıldı (1939). Bu arada özel sektör Uşak'ta ilk şeker fabrikasını kurmuştur.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) c. Ulaşım 1. Demiryolları: Yabancı şirketlerin elinde bulunan demiryollarının satın alınarak devletleştirilmesi ilk aşamayı oluşturmuştur. İkinci aşamada ise yeni demiryolları yapmak amaçlanmıştır. Cumhuriyetin ilanından 1938'e kadar herhangi bir dış yardım almadan 3360 km. demiryolu yapılmıştır.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) 2. Karayolları: Cumhuriyet Türkiye’sine Osmanlı İmparatorluğu'ndan 18335 km'lik karayolu kalmıştı. Fakat bu yolların büyük bir kısmı harap ve tamire muhtaçtı. Yaz ve kış ulaşıma açık kasaba şehir yollarının yapılması Cumhuriyet Dönemi'nde gerçekleşmiştir. 1948'de karayollarının uzunluğu 45.000 km'ye ulaşmıştır.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) 3. Denizyolları: 1 Temmuz 1926'da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk karasularında gemi işletme hakkı sadece Türklere bırakılmıştır.

Sahillerimizde yük ve yolcu taşınması devlet ve özel teşebbüs tarafından yapılırken, devlet bu alanı kamu hizmeti olarak değerlendirerek müdahale etmiştir.

5- CUMHURİYET DÖNEMİNDE EKONOMİ (1938’E KADAR) Böylece yolcu taşıma devlet tekeline bırakılırken, yük taşımada devlet ve özel teşebbüs birlikte faaliyette bulunmuşlardır.