TIP ETİĞİ İLKELERİ VE HEKİMLER ARASI İLİŞKİLER Prof. Dr. Tamer Akça Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi A. D.

etik insanın toplumsal ölçekte gerçekleştirdiği ve başkalarını etkileyen sonuçları olan davranışları/eylemleri/yapıp-etmeleri ve bunları biçimlendiren düşünme süreçleri ile ilgilidir  Felsefenin bir ana alanı olarak etik; davranışlar bağlamında iyi nedir? neler iyidir? ideal davranışların formülü nedir?  Genel ahlak olarak etik; insan ilişkilerinde yapılması/kaçınması gereken kurallar kümesi  Meslek etikleri; belli bir alanda etkinlik gösteren kişilerin uymaları gereken kuralların ve davranışlar

etik - ahlak ayrımı etik ahlak insan davranışlarını irdeleyen düşünsel soyut bir etkinlik ahlak insan davranışlarını belirleyen toplumsal somut bir düzenek etik doğru ve yanlış davranışın ‘teorisi’, ahlak ise onun ‘pratiği’

sağlık profesyonellerinin görevlerini belirleyen kurallar tıp deontolojisi sağlık profesyonellerinin görevlerini belirleyen kurallar resmi gayrı resmi; sivil tıp etiği kodu halinde yazıya dökülmüş sözlü gelenek ETİK>DEONTOLOJİ

tıp etiği meslek etikleri grubundan ve öncülerinden sağlık profesyonellerinin iyi davranmak adına neleri yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiği soyut düşünme akıl yürütme konulmuş kurallara uyma etkinlikleri pratikte; kurallar, kurallara uyma ya da ihlal etme akademik çevrelerde; ilkelerine, öğretilerine, ikilemlerine yönelik irdelemeler, eleştiriler, düzenlemeler, tartışmalar

tıp etiği temel ilkeleri dört ilkeli şema yaşama saygı duyma aydınlatma ve onam alma sır saklama mahremiyete saygı gösterme dürüstlük ayrımcılıktan kaçınma ihtisasa saygı duyma dayanışma zarar vermeme yarar sağlama adil olma  özerk olma ve başkalarının özerkliğine saygı gösterme

Principles of Biomedical Ethics Teolog James F. Childress Felsefeci Tom L. Beauchamp 1st ed. 1979 6th. ed. Nisan 2008 Oxford University Press.

zarar vermeme genel bir ahlak ilkesi öldürme çalma zarar vermeme ödevi çok güçlü görevlerimizden ve her tür ilişkimizden bağımsız zarar vereyim mi-vermeyeyim mi ? primum nil nocere

zarar vermeme fiziki nitelikte zarar hastada ağrıya neden olmak “zarar”ın ne olduğu “zarar” kimin için fiziki nitelikte zarar hastada ağrıya neden olmak sakat bırakmak zamansız ölümüne yol açmak başka hastalıklara (iyatrojenik) sebep olmak psikolojik zararlar vermek hasta haklarını ihlal etmek özgürlüğünden veya bir fırsattan mahrum etmek adaletsizlik sır ve mahremiyet hakkını çiğnemek bir takım nimetlerden mahrum kalmasına neden olmak ününe veya malına zarar vermek

“olası en az zararın verilmesi” zarar vermeme günümüzde tanı ve tedavi amacıyla uygulanan kimi yöntemlerin, ilaçların ya da girişimlerin bazı komplikasyonları/yan etkileri dikkate alındığında bu ilkenin, “olası en az zararın verilmesi” biçiminde yorumlanması olanaklı

yararlı olma hastaya zarar vermemek etik olduğu kadar yasalarca da yükümlülük olarak bildirilir yararlı olma ilkesi, yararlı bir fiilin ödev olmasını gerektirmez çok kere tam bir yükümlülüğü ve tarafsız bir itaati gerektirmez yararlı olma ilkesine uymamak nadiren cezalandırılmaya yol açar yararlı olmak günlük yaşamda çok kere insanın arzusuna bağlı

Doç. Dr. Selim Kadıoğlu; ÇÜ TF Tıp Tarihi ve Etik A. D.

yararlı olma yarar sağlama ilkesi söz konusu olduğunda hastanın mutlak bir önceliği var “mutlaka hastaya yarar sağlamak gerekir” “bir yarar söz konusu ise bu, öncelikle hastanın yararı olmalıdır”

yararlı olma yarar sağlama ilkesi ile zarar vermeme ilkesi birlikte ele alındığında “risk / yarar değerlendirmesi” risklerin büyüklüğü, umulan yararı aşıyorsa, hastanın özerk seçimi göz önüne alındıktan sonra karar vermek gerek

adalet insanların eşit oldukları, bir başka deyişle "toplumun kendilerine bağışladığı hakların tamamına sahip olmaları gerektiği" düşüncesine dayanılmakta hekimliğin eşitlik anlayışı Hipokrat'tan günümüze bütün insanları ırk, dil, din, cinsiyet, sosyal sınıf... gibi farklı açılardan eşit görmekte

adalet bir etik yargıya ulaşırken söz konusu insanların eşit oldukları, “toplumun kendilerine verdiği hakların tamamına sahip olmaları gerektiği” düşünülmeli

adalet uygulamadaki sorun sağlık hizmetlerindeki sınırlı kaynakların nasıl paylaştırılacağı adilce paylaştırabilmek için uygun ve kesin ölçütler olup olmadığı

H

E Y. Doç. Dr. Selim Kadıoğlu; ÇÜ TF Tıp Tarihi ve Etik A. D.

özerkliğe saygı özerklik karar verme sürecinde gereklilikler bireylerin bağımsız bir biçimde kendileri hakkında karar vermeleri karar verme sürecinde gereklilikler bireyin özerk olması seçimini özerk biçimde yapabilmesi sergilediği eylemini de bilinçli ve istekli olarak gerçekleştirmesi

özerkliğe saygı hekimin yükümlülüğü karar verme ve değerleri doğrultusunda davranabilme hakları da içinde olmak üzere; hastanın bireysel haklarına saygı göstermek ve onun tıbbi kararda söz sahibi olmasını sağlamak

özerkliğe saygı ilkesinin başta gelen öğelerinden biri tedaviye/müdahaleye onam vermek ya da reddetmek, özerkliğe saygı ilkesinin başta gelen öğelerinden biri

Özerkliğe Saygı Yarar Sağlama Zarar Vermeme Adil Olma Y. Doç. Dr. Selim Kadıoğlu; ÇÜ TF Tıp Tarihi ve Etik A. D.

İLKECİLİK (PRİNCİPİALİSM) eleştiri içeriksiz ve şematik etik akıl yürütme sürecini mekanik matematiksel işleme dönüştürür tam bir etik kuram oluşturmazlar çok zaman kendi aralarında çatışır etik karar verme sürecinde yeterince yol gösterici değil

MESLEKTAŞLAR ARASI İLİŞKİLER

olgu çalışması Bir şehir hastanesinde yeni işe başlayan anestezist Dr.C, yaşlıca bir cerrahın ameliyathanedeki uygulamalarından rahatsız olmuştur. Cerrah artık eskimiş teknikler kullanmakta, bu teknikler ameliyatın uzamasına, ameliyat sonrası ağrının ve iyileşme süresinin uzamasına neden olmaktadır. Dahası, hekim hastalar hakkında kaba şakalar yapmakta, bu da ekipteki hemşireleri açıkça rahatsız etmektedir. Daha genç bir ekip üyesi olan Dr.C cerrahı kişisel olarak eleştirmeye ya da durumu üst yetkililere bildirmeye çekinir. Ancak durumu düzeltmek için birşeyler yapması gerektiğini de hissetmektedir.

meslektaşlar, öğretmenler ve öğrencilerle ilişkiler geleneksel olarak tıp mesleğinin üyeleri olan hekimler bir ailenin üyeleridir DHB Cenevre Bildirgesi’nde “Meslektaşlarımı kardeşlerim sayacağım” sözü verilir meslektaşından tedavi karşılığında ücret almaması vb.

sınırlamalar hastanın yönlendirilmesi sonucunda herhangi bir biçimde kazanç sağlamak meslektaşların hastalarını çalmak meslektaşların meslek ahlakına aykırı ya da hatalı davranışlarını bildirmek

hatalı veya meslek ahlakına aykırı uygulamaların bildirimi geleneksel olarak, kendisini denetleyen bir meslek toplumun sağladığı ayrıcalıklar ve hastaların hekimlere duyduğu güvene karşılık tıp mesleği, üyeleri için yüksek davranış standartları ve hekimlikle ilgili suçlamaları soruşturmak gerektiğinde hekimi cezalandırmak için disiplin süreçleri oluşturmuştur yürüyor mu?

DHB Uluslararası Tıp Etiği Kuralları: “Hekim, yeterliğinde eksiklik bulunan ya da sahtecilik ya da dolandırıcılığa karışan hekimlerin açığa çıkması için çaba gösterecektir uygulama? kıskançlık gibi kişisel nedenlerle bir meslektaşına saldırmak kendisine yöneltildiğini düşündüğü bir saldırıya karşılık vermek arkadaşlık ya da acıma duygusu suçlananın ve büyük olasılıkla diğer meslektaşların düşmanlığını kazanmak

mesleğin toplum saygınlığını korumak yanlış bir uygulamayı ayırt edebilecek tek kişi meslektaşları disiplin mekanizmalarına bildirmek başvurulacak son çare

diğer seçenekler meslektaş ile iletişim kurmak ve davranışının hatalı ya da meslek ahlakına aykırı olduğunu düşündüğünüzü söylemek sonraki adım, konuyu sizin ya da söz konusu hekimin amiriyle tartışmak ve kararı ona bırakmaktır bu yöntem uygulanamıyorsa ya da başarısız olursa, ancak o zaman hekimi yetkililere bildirmek uygun olacaktır

hasta adına çatışma mümkün olduğunca resmi olmayan yolla (görüş ayrılığı bulunan kişilerin doğrudan görüşmesi ile) çözülmeli, resmi süreçler ancak bu yöntem işe yaramadığında işlemeli tüm tarafların görüşleri ortaya çıkarılmalı ve değerlendirilmeli hastanın/karar vermeye yetkili birinin aydınlatılmış seçimi, anlaşmazlıkların çözümünde öncelikle dikkate alınmalı anlaşmazlık hastaya hangi seçeneklerin sunulacağına ilişkinse, daha geniş olan seçenek dizisi genellikle daha uygun

hasta adına çatışma seçilen tedavi sınırlı kaynaklar nedeniyle sağlanamıyorsa, buna ilişkin olarak hasta bilgilendirilmeli eğer yeterli ve uygun bir çaba sonrasında karşılıklı görüşme yoluyla anlaşma veya uzlaşma sağlanamıyorsa, karar verme hakkı ya da sorumluluğu olan kişinin kararı kabul edilmeli kimin karar verme hakkı ya da sorumluluğuna sahip olduğu açık değilse ya da tartışmalı ise, arabuluculuk ya da hakemlik aranmalı

Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi LOKMAN HEKİM Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi Bilimsel Hakemli Süreli Dergi Online Ücretsiz Tam Metin Ulaşımı http://lokmanhekim.mersin.edu.tr editorlokman@gmail.com