VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

Canlıların Ortak Özellikleri Çevremizdeki varlıklar, canlı ve cansızlar olarak iki grupta incelenebilir. Bütün canlı varlıklarda bulunan özelliklere de canlıların ortak özellikleri denir. Bu özellikler 8  grupta incelenir: 1. Canlılar hücrelerden oluşur. 2. Canlılar beslenir. 3. Canlılar solunum yapar. 4. Canlılar boşaltım yapar. 5. Canlılar hareket eder. 6. Canlılar büyür ve gelişir. 7. Canlılar uyarıcılara tepki gösterir (irkilir). 8. Canlılar ürer. 

CANLILIK HÜCRE İLE BAŞLAR Hücrenin Yapısı ve Görevleri : Bir canlıyı oluşturan en küçük yapı birimine hücre denir. Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. Her canlıyı oluşturan hücrelerin sayısı ve büyüklüğü aynı değildir. Canlıyı oluşturan hücrelerin görevlerine göre şekli ve büyüklüğü farklı olabilir. Hücre gözle görülemeyip mikroskopla incelenir. Mikroskopla canlıları ilk inceleyen bilim adamı Lövenhuk’ tur. Lövenhuk incelediği göl suyunda tek hücreli canlıları görmüştür.

a) Hücre Sayısına Göre Canlı Çeşitleri : Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir hücreden, bazıları da çok sayıda hücreden oluşmuştur. Bu nedenle canlılar hücre sayısına göre tek hücreli canlılar ve çok hücreli canlılar olarak iki grupta toplanırlar. 1- Tek Hücreli Canlılar : Tek bir hücreden oluşan canlılara tek hücreli canlılar denir. Bakteriler, amip, öglena, terliksi hayvan (paramesyum) ve mavi – yeşil algler tek hücreli canlılardır. 2- Çok Hücreli Canlılar : Çok sayıda hücreden oluşan canlılara çok hücreli canlılar denir. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler çok hücreli canlılardır.

b) Hücre Çeşitleri : Hücreler gelişmişlik düzeyine göre prokaryot (ilkel) hücreler ve ökaryot (gelişmiş) hücreler olmak üzere ikiye ayrılır. 1- Prokaryot (İlkel) Hücreler : En basit yapılı hücrelerdir. Prokaryot hücrelerde çekirdek zarla çevrilmemiştir ve kalıtsal madde sitoplazma içinde dağınık haldedir. Prokaryot hücrelerde hücre zarı, sitoplâzma ve zarsız organel olan ribozom bulunur. Ribozom dışında organelleri bulunmaz. Bakterilerin ve mavi – yeşil alglerin hücreleri prokaryot hücredir. 2- Ökaryot (Gelişmiş) Hücreler : Çekirdeği ve organelleri zarla çevrilmiş olan hücrelere ökaryot (gelişmiş) hücreler denir. Ökaryot hücreler hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşurlar. Bazı tek hücreli canlıların, mantarların, bitkilerin, insanların ve hayvanların hücreleri ökaryot hücredir.

Prokaryot hücre Ökaryot hücre

Hücrenin yapısı ve görevleri Hücrenin Görevleri : Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yaptığı beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim, üreme, büyüme, gelişme, gibi faaliyetlere yaşamsal faaliyetler denir. Canlılarda gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin tamamı hücre tarafından yapılır. Yani hücrenin görevi, yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirmektir.  Hücrenin Yapısı : Hücre dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşur. 

Hücrenin Yapısı 1 Hücre Zarı Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir. Hücre Zarının Özellikleri : 1-Canlıdır. 2-Seçici ve geçirgendir. 3-Esnektir. 4-Saydamdır (Işığı geçirir). 5-Çift katlıdır. Hücre Zarının Görevleri : 1-Hücreyi dış ortamdan ayırır. 2-Hücreyi dış etkilere karşı korur. 3-Hücreye madde giriş çıkışını sağlar. 4-Hücreye şekil verir.

2- Sitoplâzma Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzma denir. Sitoplâzmanın yapısında % 90 oranında su bulunurken geriye kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ asidi, vitamin, madensel tuzlar, enzim, glikoz, salgı oluşturur. Ayrıca sitoplazmada hücredeki yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılar (organeller) bulunur. sitoplazmanın yapısı bozulduğunda hücre ölür. Sitoplâzmanın Özellikleri 1-Canlıdır. 2-Renksizdir. 3-Hücre zarından geçemez. 4- Yarı saydamdır.  Sitoplâzmanın Görevleri Sitoplâzma hücredeki bütün yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının) gerçekleştiği yerdir. Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel denir.

Sitoplâzma organelleri 1-Mitokondri : Bakteriler ve alyuvarlar denilen kan hücresi dışında bütün hücrelerde bulunur. Hücre içerisine alınan besin maddelerinin oksijen gazı ile parçalanarak enerji üretilmesini sağlar. (Yani hücre içerisinde solunum olayında görevlidir). Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerinde mitokondri sayısı diğer hücrelerdekinden daha fazladır.

2-Koful : Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır. Koful, hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını ve bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını sağlar. Bu nedenle hücre içerisinde depolamada ve boşaltımda görevlidir. Tek hücrelilerde: beslenme ve boşaltım Bitkilerde: boşaltım yapar.

3-Kloroplastlar: Hayvan hücrelerinde olmayıp sadece bitki hücrelerinde bulunur. Mitokondriye benzer. Fakat büyüktür. fotsentez yapan canlılarda bulunur.bitkiye yeşil renk veren güneş enerjisini soğurabilen Klorofil denen yapıyı bulundurur.Fotosentez ile besin ve oksijen üretir.

4- Endoplazmik Retikulum : Hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır (borulardır=kanalcık sistemidir). Hücre içerisinde madde taşınmasını (ve depolanmasını) sağlar.

5- Ribozom : Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunur. Hücre içerisinde protein üretiminde (sentezinde) görevlidir. (Karaciğer gibi protein sentezinin çokça yapıldığı hücrelerde ribozom sayısı normalden daha fazla olur). (Hayvan hücresinde daha çok bulunur.)

6- Golgi Aygıtı (Cisimciği) : Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük, gibi salgıları (sıvıları) üreterek bunları bir zarla çevirip paketler. (Bu salgıların hücre dışına çıkması için paketleme yapılır). Vücutta salgı üreten organların (süt bezi, ter bezi, yağ bezi, gözyaşı bezi, sümük bezi, tükürük bezi gibi) hücrelerinde golgi aygıtının sayısı normalden fazladır.

7- Lizozom : Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz. İnsanlarda akyuvarlar, karaciğer ve dalakta sayısı fazladır ama alyuvarlar hücrelerinde bulunmaz. Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin (moleküllerinin) parçalanmasını (sindirilmesini) sağlar. Ayrıca hücre içerisinde yaşlanan ve yıpranan organellerin de parçalanmasını sağlar. Lizozomun zar yapısı bozulursa hücre kendi kendini sindirir, parçalar. Bu olaya otoliz denir.

8- Sentrozom (Sentrioller) : Bitki hücrelerinde bulunmayıp sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Hücre bölünmesinde görevlidir. (Hücre bölünmesi sırasında homolog kromozomların ayrılmasını ve iğ ipliklerin oluşmasını sağlar).

3- Çekirdek : Hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri yöneten ve kontrol eden, canlının sahip olduğu kalıtsal özellikleri taşıyan ve organelleri yöneten kısımdır. Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz. Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur.

3- Çekirdek Hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri yöneten ve kontrol eden, canlının sahip olduğu kalıtsal özellikleri taşıyan ve organelleri yöneten kısımdır. Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz. Kırmızı kas hücresi ile karaciğer hücrelerinde birden fazla çekirdek varken bakteriler ve alyuvarlar hücrelerinde çekirdek bulunmaz. Bakteri, alyuvar ve mavi yeşil algler hariç, bütün hayvan ve bitki hücrelerinde bulunur.

A) ÇEKİRDEK ZARI Çift katlı bir zardır. Üzerindeki deliklere por denir.Bunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür. Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER ve golgi görevlidir. B) ÇEKİRDEK SIVISI Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda enerji, ribozom ve protein bulunur. C) ÇEKİRDEKÇİK Ribozom sentezi yapılır. Bakterilerde yoktur. D) KROMATİN İPLİK Hücrede en çok bulunan maddedir. Kromozomlar Kalıtsal karakterleri taşır. Üreme ve büyümeyi sağlar. Hücreyi yönetir.

BİTKİ VE HAYVAN HÜCRESİ ARASINDAKİ FARKLAR Bitki hücresi Hayvan hücresi 1.Şekli köşelidir. Dikdörtgeni andırır . 1.Şekli yuvarlağa yakındır. 2.Hücre çeperi (duvarı) vardır. 2.Hücre çeperi yoktur. 3.Kloroplast var. 3.Kloroplast yoktur. 4.Koful büyük ve az sayıda. 4.Koful küçük ve çok sayıda bulunur. 5.Sentrozom yoktur. 5.Sentrozom var. 7. lizozom bulunmaz. 7. lizozom bulunur.

Hücreden Organizmaya Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirirler. Tek hücreli canlılarda yaşamsal faaliyetler tek hücre içerisindeki organeller tarafından gerçekleştirilir. Çok hücreli canlılarda yaşamsal faaliyetler hücre toplulukları tarafından gerçekleştirilir. Çok hücreli canlıları oluşturan hücrelerin hepsi aynı yapıda ve görevde değildirler. Canlı vücudunu oluşturan hücreler görevlerine göre farklı özellikler kazanmışlardır. Çok hücreli canlılarda yapı ve görevleri aynı olan hücrelerin oluşturduğu hücre topluluklarına doku denir.

Bitki ve hayvanlarda bulunan dokular birbirlerinden farklıdır. Bitkilerin yapısında bulunan dokulara bitkisel dokular, hayvanların yapısında bulunan dokulara hayvansal dokular denir. Her dokuyu oluşturan hücrelerin şekli, görevi, yapısı, büyüklüğü ve dizilişi o dokuya özgüdür. Bir dokunun hücresi ile başka bir dokunun hücresinin şekli, görevi, yapısı, büyüklüğü ve dizilişi farklıdır. Çok hücreli canlılarda aynı yapı ve görevdeki hücreler birleşerek dokuları, dokular birleşerek organları, organlar birleşerek sistemler, sistemler de birleşerek canlıyı oluştururlar. HÜCRE → DOKU → ORGAN → SİSTEM → CANLI ORGANİZMA (CANLI VÜCUDU)