TÜRKİYE’DE SİYASAL DURUM ARAŞTIRMASI “Ordu’nun Demokrasi ve Hukuk ile İmtihanı” ARAŞTIRMA GRUBU Prof. Dr. Ö zer SENCAR Dr. Sıtkı YILDIZ Dr. Ü nal BİLİR OCAK MetroPOLL Strat ejik ve S o syal Araştırmalar Merkezi Cinnah Caddesi 67/ 18 Çankaya- ANKARA Tel: Fax: e-posta:

2MetroPOLL Araştırma Amaç Bu araştırmanın amacı, son zamanlarda sıkça eleştirilerin ve çeşitli iddiaların odağındaki kurum olan Türk Silahlı Kuvvetleri ile ilgili söz konusu bu eleştirilere ve iddialara Türk halkının yaklaşımının tespit edilmesidir.

3MetroPOLL Araştırma Yöntem   Araştırma, kantitatif araştırma tekniklerinden “CATI yöntemi“ (telefonla görüşme) kullanılarak uygulanmıştır.   Örneklemde belirlenen illerin il merkezleri, ilçeleri ve köylerine ilişkin var olan bütün telefon numaraları ayrı ayrı havuzlarda toplanmış ve bu havuzlardan örneklem sayısı kadar telefon numarası tesadüfi olarak bilgisayar programı yardımıyla çekilmiştir. Hazırlanan anket formundaki sorular, deneklerle bilgisayar destekli, online veri toplama mimarisi ile telefonla bire bir görüşülerek doldurulduktan sonra, döküm ve kodlama işlemleri tamamlanmış, bulgular bilgisayar analizine tabi tutulmuştur. Bilgisayar analizinden sonra elde edilen veriler tablolaştırılmış ve tabloların yorumunu içeren bir sonuç raporu hazırlanmıştır.

4MetroPOLL Araştırma Araştırma; Adana, Ağrı, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Mersin, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Muğla, Ordu, Samsun, Trabzon, Van, Zonguldak ve Osmaniye’yi içeren 31 ilin merkez ilçe/ilçeleri, diğer ilçeler ve köylerinde 3-8 Ocak 2010 tarihleri arasında toplam 1614 kişi yapılmıştır. Araştırma cinsiyet, yaş, il ve illerdeki merkez ilçe/ilçeler, taşra ilçeleri ve köy kotaları uygulanarak, 0,95 güven sınırları içinde +/- 2,5 hata payı ile gerçekleştirilmiştir. Örneklem

5MetroPOLL Araştırma Örneklem İlleri SayıYüzde SayıYüzde Adana613,8Kastamonu251,5 Ağrı211,3Kayseri563,5 Ankara1016,3Kocaeli694,3 Antalya563,5Konya452,8 Balıkesir462,9Malatya342,1 Bursa714,4Manisa654,0 Denizli332,0Mardin311,9 Diyarbakır493,0Muğla311,9 Edirne362,2Ordu281,7 Erzurum211,3Samsun593,7 Eskişehir251,5Trabzon382,4 Gaziantep422,6Van301,9 Hatay573,5Zonguldak241,5 Mersin412,5Kırıkkale392,4 İstanbul26916,7Osmaniye261,6 İzmir855,3TOPLAM

6MetroPOLL Araştırma Örneklem Görüşülen Kişinin İkamet Ettiği Yerleşim Yeri SayıYüzde Kent-Kır Oranı (%) Merkez (Kent)91556,7 83,9 İlçe (Kent)43927,2 Köy (Kır)26016,1 TOPLAM

7MetroPOLL Araştırma Türkiye’nin Gidişatı Genel Olarak Düşündüğünüzde Türkiye İyiye mi Gidiyor Kötüye mi Gidiyor?

8MetroPOLL Araştırma Genel Olarak Düşündüğünüzde Türkiye İyiye mi Gidiyor Kötüye mi Gidiyor? (2008 ve 2010 yıllarında yapılan 9 ayrı araştırma sonuçları, %) Ekim 2008 Kası m 2008 Ocak 2009 Mayıs 2009 Haz Tem Ağu Kası m 2009 Ocak 2010 İyiye Gidiyor 24,925,927,533,132,632,237,6 31,229,9 Kötüye Gidiyor 70,265,164,759,960,561,955,8 63,265,8 Fikrim Yok 4,99,17,86,9 5,96,5 5,64,3 Türkiye’nin Gidişatı

9MetroPOLL Araştırma Ocak 2010 tarihi itibariyle, elinizdeki araştırmaya katılan vatandaşların yaklaşık %30'u Türkiye’nin genel gidişatına ilişkin olarak iyimser bir kanaate sahip olduğunu belirtirken, katılımcıların %66'sı Türkiye’nin kötüye gittiğini düşünmektedir. Kasım 2009 tarihli araştırmamızda da bu konuda benzer sonuçlar elde edilmişti. Toplumdaki bu kötümser algının Ocak 2010 araştırmamızda daha yüksek çıkmasının en önemli nedenlerinden biri siyasal ve ekonomik temelli sorunların derinleşerek devam etmesidir. Özellikle demokratik açılım sürecinde yaşanan siyasal ve toplumsal gerilimler ile buna bağlı kutuplaşmaların, devletin kurumları arsındaki gerginlik görüntüsünün ve işsizliğin bu kötümser algıyı tetiklediği kanaatindeyiz. CHP’li seçmenlerin %90’larda, MHP’li seçmenlerin %80’lerde, DTP/BDP’li seçmenlerin %55’lerde ve AK Partili seçmenlerin ise %40’larda ülkenin gidişatını kötümser olarak algılamaları dikkate değer siyasal ve toplumsal bir bunalımın işaretleri olarak görülmelidir. Ayrıca, kadınlarda, gençlerde ve düşük gelirli kesimlerde bu kötümser algı diğer kesimlere göre daha yüksek oranlarda seyretmektedir. Türkiye iyiye mi kötüye mi gidiyor?

10MetroPOLL Araştırma ORDU Türkiye’de bir derin devletin olduğunu düşünüyor musunuz?

11MetroPOLL Araştırma ORDU Türkiye’de bir derin devletin olduğunu düşünüyor musunuz? (Şubat 2007 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Şubat 2007Ocak 2010 Evet, derin devlet vardır57,166,2 Hayır derin devlet yoktur18,023,0 Fikrim yok24,810,8

12MetroPOLL Araştırma Ergenekon soruşturmaları ve davaları ile gündemdeki yerini koruyan derin devlet tartışmaları bir müddet daha Türkiye'nin siyasal gündemini meşgul edecek gibi görünmektedir. Araştırmaya katılan vatandaşların sadece %23’ü Türkiye’de derin bir devletin varlığına inanmazken; %66,2 gibi büyük bir kesim Türkiye’de derin devletin var olduğuna inanmaktadır. Ergenekon, Gladio, JİTEM gibi resmi veya gayr-i resmi oluşumların varlığı-yokluğu tartışıla dursun; halkın üçte ikisi -adı ne olursa olsun devlet içerisinde derin ve görünmez bir yapılanmanın var olduğunu düşünmektedir. Yaklaşık 3 yıl önce, Ergenekon soruşturmaları henüz gündemde değilken yaptığımız Şubat 2007 araştırmasında derin devletin var olduğunu düşünenlerin oranı %57 civarında çıkmıştı. Aradan geçen üç yıl zarfında Türkiye’de derin bir devletin var olduğunu düşünenlerin oranında 9 puanlık bir artış gözlenmiştir. Ergenekon soruşturmaları ve davaları ile gündemdeki yerini koruyan derin devlet tartışmaları bir müddet daha Türkiye'nin siyasal gündemini meşgul edecek gibi görünmektedir. Araştırmaya katılan vatandaşların sadece %23’ü Türkiye’de derin bir devletin varlığına inanmazken; %66,2 gibi büyük bir kesim Türkiye’de derin devletin var olduğuna inanmaktadır. Ergenekon, Gladio, JİTEM gibi resmi veya gayr-i resmi oluşumların varlığı-yokluğu tartışıla dursun; halkın üçte ikisi -adı ne olursa olsun devlet içerisinde derin ve görünmez bir yapılanmanın var olduğunu düşünmektedir. Yaklaşık 3 yıl önce, Ergenekon soruşturmaları henüz gündemde değilken yaptığımız Şubat 2007 araştırmasında derin devletin var olduğunu düşünenlerin oranı %57 civarında çıkmıştı. Aradan geçen üç yıl zarfında Türkiye’de derin bir devletin var olduğunu düşünenlerin oranında 9 puanlık bir artış gözlenmiştir. Türkiye’de derin devlet var mı?

13MetroPOLL Araştırma ORDU Ordu içerisinde darbe yapmak isteyenlerin olduğunu düşünüyor musunuz?

14MetroPOLL Araştırma ORDU Ordu içerisinde darbe yapmak isteyenlerin olduğunu düşünüyor musunuz? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Temmuz 2009Ocak 2010 Evet, var olduğunu düşünüyorum48,355,1 Hayır, olduğunu düşünmüyorum39,236,0 CY/FY12,58,9

15MetroPOLL Araştırma Darbe günlükleri, Ergenekon, Kafes Eylem Planı ve Islak İmzalı Belge derken, Genel Kurmay'a bağlı Kozmik Oda'da yapılan aramalarla yeniden gündeme gelen askeri-sivil yargı çatışması ve darbe tartışmaları yakın bir gelecekte sonlanacak gibi gözükmezken, halkın %55,1'i son dönemde eleştirilerin hadefi haline gelen ordu içerisinde darbe yapmak isteyen oluşumların hala mevcut olduğuna inanmaktadır. Orduda darbe heveslisi personelin olmadığını veya olamayacağını düşünenlerin oranı ise %36’dır. TSK adının -gerçekleştirdiği veya gerçekleştirmeyi planladığı iddia edilen- darbelerle anılmaya devam etmesi, kuşkusuz hem TSK hem de Türk demokrasisi için son derece talihsiz bir durumdur. 6 ay önce (Temmuz 2009) gerçekleştirdiğimiz araştırmada halkın %48,3'ü ordu içinde darbe yapmak isteyen bir grubun var olduğunu düşünürken; bugün bu oran %55 civarındadır. Bu durum, TSK’nın halk nazarındaki imajı açısından oldukça düşündürücüdür. Darbe günlükleri, Ergenekon, Kafes Eylem Planı ve Islak İmzalı Belge derken, Genel Kurmay'a bağlı Kozmik Oda'da yapılan aramalarla yeniden gündeme gelen askeri-sivil yargı çatışması ve darbe tartışmaları yakın bir gelecekte sonlanacak gibi gözükmezken, halkın %55,1'i son dönemde eleştirilerin hadefi haline gelen ordu içerisinde darbe yapmak isteyen oluşumların hala mevcut olduğuna inanmaktadır. Orduda darbe heveslisi personelin olmadığını veya olamayacağını düşünenlerin oranı ise %36’dır. TSK adının -gerçekleştirdiği veya gerçekleştirmeyi planladığı iddia edilen- darbelerle anılmaya devam etmesi, kuşkusuz hem TSK hem de Türk demokrasisi için son derece talihsiz bir durumdur. 6 ay önce (Temmuz 2009) gerçekleştirdiğimiz araştırmada halkın %48,3'ü ordu içinde darbe yapmak isteyen bir grubun var olduğunu düşünürken; bugün bu oran %55 civarındadır. Bu durum, TSK’nın halk nazarındaki imajı açısından oldukça düşündürücüdür.. Orduda darbe heveslileri var mı?

16MetroPOLL Araştırma ORDU Ordunun, darbe yapmak isteyen bu güçlere karşı kendi içinde yeterince mücadele ettiğini düşünüyor musunuz?

17MetroPOLL Araştırma ORDU Ordunun, darbe yapmak isteyen bu güçlere karşı kendi içinde yeterince mücadele ettiğini düşünüyor musunuz? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Temmuz 2009Ocak 2010 Evet, düşünüyorum45,646,5 Hayır, düşünmüyorum47,447,2 CY/FY7,06,3

18MetroPOLL Araştırma Ordunun kendi içerisindeki darbe heveslileri ile yerince mücadele ettiğine inananların oranı (%46,5) ile bu kesimlerle yeterli mücadelenin yapılmadığına inananların oranı (%47,2) birbirine çok yakındır. Genelkurmay Başkanı’nın “ordu demokrasiye ve hukuka bağlıdır” sözünü defalarca dillendirmesine rağmen katılımcıların bu söze yeterince güveni olmadığı anlaşılmaktadır. Bu konuda 6 ay önceki araştırma sonucu ile bugünkü araştırma sonucu birbirine çok yakındır. Dolayısıyla, TSK’nın darbe heveslileri ile yeterince mücadele etmediğine olan inanç aradan geçen 6 aylık sürede bir değişim göstermemiştir. Ordu darbe heveslilerine karşı yeterli mücadele ediyor mu?

19MetroPOLL Araştırma Sizce Türk Silahlı Kuvvetleri’nin bundan sonra askeri bir darbe yapma ihtimali var mıdır? ORDU

20MetroPOLL Araştırma ORDU Temmuz 2009Ocak 2010 Evet, vardır 23,426,9 Hayır, yoktur 63,362,2 CY/FY 13,310,9 Sizce Türk Silahlı Kuvvetleri’nin bundan sonra askeri bir darbe yapma ihtimali var mıdır? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %)

21MetroPOLL Araştırma Son 50 yılda askeri darbelerin ve muhtıraların türlüsünün görüldüğü, yakın geçmişte “Ordu göreve” pankartları taşıyan sivillere bile şahit olunan bir ülkede demokrasi ve hukuk çıtasını yükseltmek için verilen kavga elbette kolay değildir. Araştırma bulgularına göre; her ne kadar da TSK içerisinde darbe yapmak isteyen kimi personelin hala mevcut olduğuna inananların oranı %55 civarında olsa da, ordunun darbe yapma ihtimali olduğuna inanların oranı (%26,9) düşüktür. Buna karşılık, Türkiye’de bundan böyle askeri bir darbenin olamayacağına inananların oranı ise %62,2’dir. Ordu’nun darbe yapma ihtimali var mı?

22MetroPOLL Araştırma Genel Kurmay'a bağlı Özel Harp Dairesi olarak da bilinen Ankara Seferberlik Bölge Başkanlığı'ndaki Kozmik Odada sivil savcı ve hakimler tarafından yapılan arama ve incelemelerle ilgili düşünceniz nedir? ORDU

23MetroPOLL Araştırma Bülent Arınç’a suikast iddiası ile gündeme oturan ve devletin sırlarının saklandığı ifade edilen Kozmik Oda’nın bir sivil hakim tarafından aranmasını onaylayanların ve bu aramaların hukuki olduğunu düşünenlerin oranı (%50,1) aramaları onaylamayanların oranından (%39,8) daha yüksektir. Siyasi literatürümüze yeni Kozmik Oda tabiri ve bununla ilişkili olarak ortaya çıkması muhtemel kritik konular yakın gelecekte Türkiye’nin yeni gündem maddelerini oluşturacağa benziyor. Kozmik Oda

24MetroPOLL Araştırma Son zamanlarda Genel Kurmay Başkanlığı’nın orduyla ilgili iddialara yönelik açıklamalarını samimi ve inandırıcı buluyor musunuz? ORDU

25MetroPOLL Araştırma Son zamanlarda TSK hakkında sınırlar zorlanarak yapılan eleştiriler oldukça artmıştır. Bu eleştiriler sadece ordunun demokrasi ve hukuk sınırları içerisinde kalmasını arzu eden liberal-değişim yanlısı kesimler tarafından değil aynı zamanda CHP gibi mevcut rejimin değişmemesi için çaba gösteren devletçi kesimler tarafında da yapılmaktadır. Devletçi ve değişime karşı olan bu kesimler de, devleti dönüştürmeye çalışan güçlere karşı TSK’nın pasif kaldığı ve yeterince mücadele vermediği düşüncesi ile eleştiri yapmaktadır. Bu durumda TSK’nın savunuculuğunu yapacak sivil bir cepheden söz edilemez hale gelmiştir. Her kesimden gelen bu eleştiri ve kimi zaman akıl almaz iddialara karşı Genelkurmay Başkanı medya aracılığıyla başında olduğu kurumu savunma ve iddiaları yalanlama zorunda kalmıştır. Genelkurmay Başkanı’nın Ordu ile ilgili iddialara karşılık yaptığı açıklamaları samimi ve inandırıcı bulanların oranı %42,4 iken, tam tersi düşünenlerin oranı %45’tir. Genelkurmay Başkanlığı’nın açıklamaları inandırıcı mı?

26MetroPOLL Araştırma Son dönemlerde yaşanan çeşitli olaylar, Genelkurmay Başkanı’na ve Ordu’ya olan güveninizi nasıl etkiledi? ORDU

27MetroPOLL Araştırma ORDU Son dönemlerde yaşanan çeşitli olaylar, Genelkurmay Başkanı’na ve Ordu’ya olan güveninizi nasıl etkiledi? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Temmuz 2009Ocak 2010 Olumsuz etkiledi33,729,7 Olumlu etkiledi9,010,0 Güvenim değişmedi42,956,9 CY/FY14,43,4

28MetroPOLL Araştırma Son zamanlarda yaşanan Ordu ile ilgili olayların bu kurum ve Genelkurmay Başkanı’na duyulan güveni %30 civarında olumsuz etkilediği, %10 civarında da olumlu etkilediği gözlenmiştir. Bu türden olayların TSK’ya duyduğu güvende bir değişiklik oluşturmadığını belirtenlerin oranı ise %57 civarındadır. Genelkurmay Başkanı’na ve TSK’ya güven

29MetroPOLL Araştırma 2009 yılında yaşanan gelişmeleri düşündüğünüzde sizce Türk demokrasi nasıl bir değişim göstermiştir? ORDU

30MetroPOLL Araştırma Geride bıraktığımız 2009 yılı genel olarak değerlendirildiğinde; katılımcıların %24,5’i Türk demokrasisinin güçlendiğini, buna karşılık %37,9’luk bir kesim ise demokrasinin zayıfladığını düşünmektedir. Demokrasi kalitesinde herhangi bir değişiklik olmadığını ifade edenlerin oranı ise %37,6’dır yılının demokratik açılım, Ergenekon, eylem planları ve diğer olaylarla birlikte düşünüldüğünde ne kadar zor bir yıl olduğu araştırma bulguları tarafından da desteklenmektedir yılının demokrasi karnesi

31MetroPOLL Araştırma Örneklemin Demografik Özellikleri I SayıYüzde Cinsiyet Kadın80549,9 Erkek80950,1 Yaş , , , , ,2 Eğitim Durumu Okuryazar değil251,5 Sadece okur/yazar301,9 İlkokul mezunu53132,9 Ortaokul mezunu20312,6 Lise mezunu51632,0 Üniversite/yüksek okul mezunu30919,1

32MetroPOLL Araştırma Örneklemin Demografik Özellikleri II SayıYüzde Meslek İşçi28817,8 Memur1459,0 Emekli18611,5 Ev hanımı51431,8 Serbest meslek (Avukat, muhasebeci vb)1006,2 Öğrenci613,8 İşsiz805,0 Küçük ve orta ölçekli ticaret18511,5 Sanayi ve büyük ölçekli ticaret40,2 Çiftçi513,2 Gelir 0 – 500 TL17110, TL60137, – 1500 TL31419, TL17811, – 2500 TL684, TL ve üstü19412,0 Geliri yok402,5 Bilmiyor/CY483,0 TOPLAM