TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI YILDIRIM VE AŞIRI GERİLİMLERDEN KORUNMA , TOPRAKLAMA TESİSATLARI İLE İLGİLİ STANDARTLAR VE YÖNETMELİKLER Sabri GÜNAYDIN

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI Uluslararası Standart Hazırlama Kuruluşları International Organization for Standardization Uluslararası Standart Organizasyonu International Electrotechnical Commission Uluslararası Elektroteknik Komisyonu International Telecommunication Union Uluslararası Telekomünikasyon Birliği

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI AB Standard Hazırlama Kuruluşları European Committee for Standardization Avrupa Standardizasyon Komitesi European Committee for Electrotechnical Standardization Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi European Telecommunications Standards Institute Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI Türk Standartları Enstitüsü, Uluslararası (ISO ve IEC) ve Avrupa Birliği Standartlar Teşkilatları (CEN ve CENELEC)’nın üyesi ve ülkemizdeki tek temsilcisidir. Türk Standartları Enstitümüz tarafından ülkemizdeki TSE standartlarının tercümesi ve uyarlanması güncel EN, HD IEC, ISO standartlarına paralel olarak sürekli güncellenmektedir.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI Binalardaki elektrik tesisatları ile ilgili temel standartlar IEC tarafından yayınlanan IEC 60364 serisi standartlar, CENELEC tarafından yayınlanan HD 384 serisi, HD 60364 serisi standartlardır. Bu standartlar ile ilgili CENELEC CLC TC 64 ve IEC TC 64 çalışma grupları genel olarak paralel çalışmaktadır.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI CENELEC STANDARDLARI

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI HD 60364-1:2008 Alçak gerilim elektrik tesisatları- Bölüm 1: Ana prensipler, genel karakteristiklerin değerlendirilmesi ve tarifler HD 60364-4-41:2007 Alçak gerilim elektrik tesisatları - Bölüm 4: Güvenlik için koruma Grup 41 - Elektrik çarpmasına karşı koruma HD 60364-4-443:2006 Alçak gerilim elektrik tesisatları – Bölüm 4-44: Güvenlik için koruma – Gerilim bozunumları ve elektromanyetik bozunumlara karşı koruma – Madde 443: Atmosfer kaynaklı ve anahtarlamadan kaynaklanan aşırı gerilimlere karşı koruma

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI STANDARDLARA UYGUN BİR UYGULAMA…!?

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI HD 60364-4-444:2010 Alçak gerilim elektrik tesisatları – Bölüm 4 - 44: Güvenlik için koruma – Gerilim bozulması ve elektromanyetik bozulmalara karşı koruma HD 60364-5-51:2009 Alçak gerilim elektrik tesisatları - Bölüm 5 - 51: Elektriksel teçhizatın seçilmesi ve montajı - Ortak kurallar HD 60364-5-534:2008 Alçak gerilim elektrik tesisatları – Bölüm 5 - 53: Elektriksel teçhizatın seçilmesi ve montajı – Ayırma, anahtarlama ve kontrol – Kısım 534:Aşırı gerilimlere karşı koruma düzenleri

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI HD 60364-5-54:2011 Alçak gerilim elektrik tesisatları – Bölüm 5-54: Elektriksel teçhizatın seçilmesi ve montajı – Topraklama düzenlemeleri, koruma iletkenleri ve eş potansiyel dengeleme iletkenleri HD 60364-6:2007 Alçak gerilim elektrik tesisatları – Bölüm 6: Doğrulama EN 50522 1 kV a.a'yı aşan güç tesislerin topraklaması ( HD 637 S1 :1999 standardı yerine geçmiştir.)

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI   SONUÇ

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI EN 61643-11:2002+A11:2007   Alçak Gerilim Aşırı Gerilim Koruma ( surge protective) Cihazları-Bölüm 11:-Kurallar ve Deneyler EN 61643-21:2001+A1:2009  Alçak Gerilim Aşırı Gerilim Koruma( surge protective) Cihazları-Bölüm Bölüm 21: Haberleşme ve İşaretleşme Şebekelerine Bağlı Aşırı Gerilim Koruma Cihazları - Özellikler ve Deney Metotları EN 61643-311:2001   Alçak Gerilim Şok Koruma Cihazlarıyla İlgili Bileşenler-Bölüm 311:Gaz Boşalmalı Tüpler İçin Özellikler

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI EN 61643-321:2002 Alçak Gerilim Aşırı Gerilim Koruma Cihazları İçin Bileşenler- Bölüm 21 : Çığ Etkisiyle Kırılma Diyotları İçin Özellikler (ABD) EN 61643-331:2002   Alçak Gerilim Aşırı Gerilim Koruma Cihazları İçin Bileşenler - Bölüm 331: Metal oksit varistörler (MOV) için özellikler EN 61643-341:2001 Alçak Gerilim Aşırı Gerilim Koruma Cihazları İçin Bileşenler - Bölüm 341:Tristör İle Darbe Bastırma Özellikleri

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI CLC/TS 61643-12:2009 Alçak Gerilim Aşırı Gerilim Koruma Cihazları-Bölüm 12-: Alçak Gerilim Güç Dağıtım Sistemlerine Bağlanan Aşırı Gerilime Karşı Koruma Cihazları : Uygulama ve seçim prensipleri ( IEC 61643-12:2008) CLC/TS 61643-22:2009 Alçak Gerilim Aşırı Gerilim Koruma Cihazları-Bölüm 12-:Haberleşme ve İşaretleşme Sistemlerine Bağlı Aşırı Gerilim Karşı Koruma Cihazları :Uygulama ve seçim prensipleri EN 50310 :2010 Eş Potansiyel Kuşaklama ve Topraklama Uygulaması- Bilgi Teknolojisi Donanımı ( cihazları) Bulunan Binalarda

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI EN 62305-1 :2011 Yıldırımdan korunma - Bölüm 1: Genel kurallar EN 62305-2 :2006 Yıldırımdan korunma - Bölüm 2: Risk yönetimi EN 62305-3:2011 Yıldırımdan korunma – Bölüm 3: Yapılarda fiziksel hasar ve hayati tehlike EN 62305-4:2011 Yıldırımdan korunma – Bölüm 4: Yapılarda bulunan elektrik ve elektronik sistemler

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI CENELEC İLGİLİ ÇALIŞMA GRUPLARININ TASLAK STANDARDLARINA ORNEKLER

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI FprHD 60364-4-442:2011 Alçak gerilim elektrik tesisatları Bölüm 4: Güvenlik için koruma 44: Aşırı gerilimlere karşı korunma -Alçak gerilim tesisatının yüksek gerilim sistemleri ile toprak arasındaki arızalara karşı korunması Fpr EN 62305-2:2011 Yıldırımdan korunma - Bölüm 2: Risk yönetimi Fpr EN 62561-1:2011 Yıldırımdan korunma sistemi bileşenleri :Bölüm1:Bağlantı bileşenleri için gereksinimler

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI Fpr EN 62561-2:2011 Yıldırımdan korunma sistemi bileşenleri -Bölüm2: Topraklama elektrodları ve iletkenler için gereksinimler Fpr EN 62561-3:2011 Yıldırımdan korunma sistemi bileşenleri -Bölüm3: Isolating spark gaps ‘ler için gereksinimler Fpr EN 62561-7:2011 Yıldırımdan korunma sistemi bileşenleri -Bölüm2: Geliştirilmiş topraklama bileşenleri için gereksinimler

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI IEC, CENELEC TC 64 grup çalışmaları genel olarak paralel olmakla birlikte bazı farklılıklar da bulunabilmektedir. IEC standartları çalışmaları tümüyle paralel çalışmalar dışında genel olarak daha önce yayınlanarak yürürlüğe sokulmaktadır. TSE STANDARDLARI Ülkemizde TSE tarafından bazı farklılıklar dışında IEC, EN, HD standartları yayınlanmıştır.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI   YILDIRIM VE AŞIRI GERİLİMLERDEN KORUNMA , TOPRAKLAMA TESİSATLARI İLE İLGİLİ YÖNETMELİKLER

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ (1984) Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği 1984 yılında yayınlanmıştır. 1986, 1995, 1996, 1998, 200, 2004 yıllarında yapılan tüm değişikliklere rağmen; ilgili , ilişkili güncel standartlar ile güncel HD 384 , HD 60364 ve IEC 60364 serisi standartlarını yansıtmamakta olup güncel standartların , teknolojik gelişmelerin çok gerisinde kalmıştır. EMO tarafından güncel EN, HD, IEC standartları doğrultusunda hazırlanarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na 21.05.2005 tarihinde gönderilen yönetmelik taslağı maalesef bugüne kadar bakanlık tarafından yayınlanmamıştır.Çok doğal olarak ta aradan geçen 6 yıllık süreçte ilgili, ilişkili standartların önemli bir bölümü de güncellenmiştir. Can ve mal güvenliği açısından güncel ilgili ve ilişkili standartlara uygun Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği” mümkün olabilecek en kısa zamanda yayınlanmalıdır.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ (2000) Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği 2000 yılında yayınlanmış ve yayınlandığı tarihte güncel teknolojik gelişmeler doğrultusunda güncel bir yönetmelikti. Ancak aradan geçen 11 yıl boyunca güncel teknolojik gelişmeler, güncel standartlar doğrultusunda, güncel standartlar atıf edilerek yenilenmelidir. ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ (2001) Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği 2001 yılında çok uzun süren çalışmalar sonucunda yayınlanmıştır. . Ancak aradan geçen 10 yıl boyunca güncel teknolojik gelişmeler, güncel standartlar doğrultusunda, güncel standartlar atıf edilerek yenilenmelidir.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI BİNALARIN YANGINDAN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK (2002) Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik 2002 yılında çok uzun süren, çok detaylı çalışmalar sonucunda (2002) yılında yayınlanmıştır. 2007 ve 2009 yılında da yönetmelikte değişiklik ve güncelleme çalışmaları yapılmıştır. Güncel teknolojik gelişmeler ve güncel standartlar doğrultusunda, güncel standartlar atıf edilerek yenilenme çalışmaları yönetmeliğin “dünden daha da iyi olması” amacıyla devam etmektedir.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MUHENDİSLERİ ODASI   ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ PROJE HAZIRLAMA YÖNETMELİĞİ (2003) Elektrik İç tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği 2003 yılında çok uzun süren, detaylı çalışmalar sonucunda 2003 yılında yayınlanmıştır. Ancak yönetmelik taslağında ikinci bölümde bulunan standartlar bölümü, detayları açıklanmaksızın tek bir madde ile yazılmıştır. Avrupa’daki standartlar doğrultusunda güncel standartların atıf edilerek yenilenmesi, bazı maddelerin gözden geçirilerek enerji bakanlığına gönderilen taslak yönetmelikte olduğu gibi düzenlenmesi ihtiyacı vardır.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI   SONUÇ

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI   Bildiğiniz gibi standartlar teknolojik gelişmeler doğrultusunda sürekli güncellenmektedir. Yeni, ek veya düzeltilmiş TS, EN, HD ve IEC Standartlarının yönetmeliklerde yer alması için yönetmeliklerde sürekli olarak güncellenmeli veya yönetmeliklerde ilgili standartlar açıkça belirtilerek bu standartların en güncel haline uyulacağı belirtilmelidir. Aksi takdirde yönetmelikler her zaman teknolojik gelişmelerden uzak kalacak ve hiçbir zaman güncel olamayacaktır. Standartların, yönetmeliklerin, şartnamelerin, can ve mal güvenliğinin temel unsurları olduğunu asla unutulmamalıdır.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI Yıldırımdan korunma- Erken akım yayan hava bağlantı uçları kullanılarak yapıların ve açık alanların yıldırıma karşı korunması-Aktif paratonerler

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI Son on yılda, geleneksel LPS( Yıldırımdan Korunma Sistemi) , tüm dünyada yıldırımdan korunma uzmanları tarafından gerçekleştirilen çalışmalarda onaylandı. Öte yandan, benzer çalışmalar geleneksel olmayan LPS’yi( Aktif ve diğer paratonerler) güvenilmez kıldı ve bu onların çeşitli bilimsel kuruluş ve standart kurumlarınca reddedilmelerine yol açtı. 2005’te Uluslararası Yıldırımdan Korunma Konferansı (ICLP) geleneksel olmayan LPS’nin son kullanıcılar için bir tehlike içerdiğini belirten bir uyarı yayınladı. Ancak, geleneksel olmayan LPS satışı yapan yerel bayilerin ve bu, LPS’yi savunanların bu faaliyetlerinden vazgeçmelerini sağlayamadı ve tehlikeli ürünlerini halka pazarlamaya devam ettiler ve hatta yenisini icat ettiler.

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI Amerika’da NFPA tarafından , mahkemelerce bir çok kez bilimsel olmadığı için reddedildi. 2004’ten beri, geleneksel olmayan LPS’nin ardındaki hipotezleri destekleyecek yeni bir kanıt sunulmadı. Bütün yıldırımdan korunma kod ve standartları sürekli değişime açık dokümanlardır. Yıldırımdan korunmaya yönelik yeni ve doğrulanabilir bilgiler anlaşılır hale geldikçe , ulusal ve uluslararası standartlarda değişiklikler yapılacaktır.

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI IEC tarafından yayınlanmış olan IEC 62305 Serisi Standartlar CENELEC tarafından da paralel çalışma kapsamında EN olarak yayınlanmış ve Fransa dahil Avrupa Birliği üyesi ülkelerce de yürürlüğe sokulmuştur. EN 62305-1 :2011 Yıldırımdan korunma - Bölüm 1: Genel kurallar EN 62305-2 :2006 Yıldırımdan korunma - Bölüm 2: Risk yönetimi EN 62305-3:2011 Yıldırımdan korunma – Bölüm 3: Yapılarda fiziksel hasar ve hayati tehlike EN 62305-4:2011 Yıldırımdan korunma – Bölüm 4: Yapılarda bulunan elektrik ve elektronik sistemler

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI EN 62305 standartları” Türk Standartları Enstitümüz tarafından da , yürürlükten kaldırılmış olan IEC 61024 serisi Standardlar , ENV 61024 taslak standartları esas alınarak hazırlanmış olan TS 622 standardı iptal edilerek 2006 yılında İngilizce, 2007 yılında Türkçe olarak yayınlanmış ve yürürlüğe sokulmuştur. NFC 17.102 halihazırda Fransa’da ve Avrupa Birliğinde kullanılmakta olan IEC ve CENELEC yıldırımdan korunma EN, IEC 62305 standartlarının hiçbirisine uymamaktadır. TS EN 62305 standartları kapsamında aktif paratoner ve tesisatı hiçbir şekilde bulunmamaktadır.

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI İlgili IEC ve CENELEC “TC 81” paralel komisyonlarına aktif paratoner ile ilgili soru sorulduğunda IEC, EN 62305 serisi standartlarının kapsamında aktif paratonerlerin şu an için yer almadığı ve bu tür bir çalışmada olmadığı çok kolay bir şekilde öğrenilecektir. Geçmişte bu soru TSC 81 komisyonuna sorulmuş ve cevabı yukarıda belirttiğimiz şekilde alınmıştır.

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI Dear Sir, ENV61024 will be issued after the 5 parts of IEC 62305. IEC 62305 should be ready for publication at the end of 2005. Concerning ESE and charge dissipation array, of course, the new standard will ignore them since... Ambitions and potential earnings involved in the design of more effective lightning receptors is an obvious motivation for the invention and presentation of a lot of different lightning protection systems and items, where the claimed advantages have often been advertised, unfortunately without verification of their functions and validation of their effects. So far parallel tests with simple Franklin rods and various ESE (Early Streamer Emission) devices exposed to natural lightning have shown no significant difference in the attraction distance nor in the number of strokes to the different types of rods. Hopefully in the future more effective lightning protection components and systems could be developed but until such systems are proven in a scientific sense their use should not be allowed for objects where protection is required. We have to remain reasonable and to be careful when issuing standards and guides. Of course IEC TC81, following confirmed scientists, does not advertise such devices.

TMMOB ELEKTRİK MUHENDISLERİ ODASI Is it enough to ignore ESE (French PDA,...), repellers, eliminators,... or just to say that if they are installed they have to be positioned as conventional ones? My answer is no!   Radioactive air terminals are forbidden nowadays; they had no preferential interception effect but they were only forbidden for their radioactive pollution. Lightning repellers, dissipation array systems and other eliminators cannot prevent the initiation of lightning in the thundercloud, nor avert any lightning strike. ESE systems have never shown any superiority over conventional systems and this should be emphasised in all scientific conferences on lightning protection. With my best regards, Prof. Dr Ir Christian BOUQUEGNEAU, Pro-recteur de la FPMs Rue de Houdain, 9, B-7000   MONS (Belgium) Phone: 32 65 374040 Fax:     32 65 374045

TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI   STANDARTLARA UYGUN TASARIM ...! STANDARTLARA UYGUN UYGULAMA...! SORULARINIZ..?