Bölüm 8 Tam Rekabet ve Tekel (Monopol) Piyasaları David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Tam Rekabet Tam rekabet piyasasının dört özelliği: Birçok alıcı ve satıcı Öyle ki hiçbir birey verdiği karar sonucunda piyasada oluşan fiyatı etkileyemez. Firmalar piyasada oluşan fiyatı veri olarak alıp kabul etmek zorundadır Değişik firmalar tarafından üretilen ürün aynıdır (homojen). Müşteriler tam bilgiye (perfect information) sahiptir. Dolayısıyla, temsili firma yatay eksene paralel talep eğrisi ile karşı karşıyadırlar. Piyasaya firmaların girişi ve çıkışı serbesttir. See Section 8-1 in the main text.

TAM REKABET koşulları altında arz eğrisi (1) P1 £ çıktı SAVC SMC Q1 SATC P3 A C Q3 Piyasada oluşan fiyat P3’ün üstündeyse, firma kısa dönemde fırsat maliyetini aşan bir gelir elde ettiğinden NORMAL-ÜSTÜ kâr elde eder. Fiyat P3’e eşit ise NORMAL KAR elde eder. See Section 8-1 in the main text, and Figure 8-2.

TAM REKABET koşulları altında arz eğrisi (2) P1 £ çıktı SAVC SMC Q1 SATC P3 A C Q3 Fiyat P1 and P3 aralığındaysa (A ve C), firma kısa-dönemli zarar etse de piyasada kalmayı sürdürür. Fiyat P1’in (KAPATMA FİYATI) altındaysa, firma kısa-dönem değişken maliyetini bu fiyattan karşılayamadığı için üretimini durdurur. See Section 8-1 in the main text, and Figure 8-2.

TAM REKABET koşulları altında arz eğrisi (3) P1 £ çıktı SAVC SMC Q1 SATC P3 A C Q3 Dolayısıyla SMC eğrisinin SAVC eğrisi üzerinde kalan parçası firmanın KISA-DÖNEM ARZ EĞRİSİ’dir. Ve firmanın herhangi bir fiyat düzeyinde ne kadar üretim yapmak istediğini gösterir. See Section 8-1 in the main text, and Figure 8-2.

Tam rekabet koşullarında Firma ve Endüstri Dengesi -KISA DÖNEM- (1) SAC P £ çıktı SMC Talep=MR=AR q çıktı £ Q P SRSS D See Section 8-3 in the main text. Piyasa fiyatı, endüstri çapında, arzla talebin kesiştiği yerde oluşur. – endüstri arz eğrisi tekil firmaların arz eğrilerinin (yani SMC’lerin SAVC üzerinde kalan kısımlarının) toplanmasıyla elde edilir.

Tam rekabet koşullarında Firma ve Endüstri Dengesi -KISA DÖNEM- (2) SAC P £ çıktı SMC D=MR=AR q çıktı £ Q P SRSS D See Section 8-3 in the main text. Firma P fiyatını kabul etmek zorundadır. – ve üretim miktarını (q) karını maksimize edecek olan SMC=MR noktasında belirler.

Tam rekabet koşullarında Firma ve Endüstri Dengesi -KISA DÖNEM- (3) çıktı £ Q P SRSS D £ SMC SRSS1 SAC P Talep=MR=AR P1 See Section 8-3 in the main text. q çıktı Q1 Fiyat P düzeyindeyken firmanın kazandığı kâr taralı alandır. Normal-üstü bu kâr endüstriye yeni firmaların girmesini teşvik eder. Endüstride firma sayısı artarken endüstri arz eğrisi sağa doğru kayar ve piyasa fiyatı düşer.

Uzun Dönemde Denge Firma ENDÜSTRİ D LAC P* £ çıktı LMC Talep=MR=AR q* SRSS D çıktı £ Q P* LRSS See Section 8-3 in the main text. Firmalar, LAC eğrisinin minimumunda olan LMC=MR noktasında normal kâr elde ederler ve uzun-dönem dengesine yerleşir. Uzun-dönem endüstri arz eğrisi yatay eksene paraleldir. Firma girişiyle endüstrinin büyümesi girdi fiyatlarını arttırıyorsa, uzun-dönem arz eğrisi yatay değil, pozitif eğimlidir.

Kısa Dönemde Piyasa Talebindeki Artışa Verilen Cevap: Tam rekabet altında piyasanın P0Q0 noktasında dengede olduğunu varsayalım. çıktı £ D SRSS Q0 P0 D' Piyasa talebi D’D’ ye kayarsa... Q1 P1 Kısa dönemde yeni denge noktası P1Q1 olur... See Section 8-4 in the main text. – tekil firmalar SMC eğrileri üzerinde genişleyerek bu duruma cevap verirler.

Uzun Dönemde Piyasa Talebindeki Artışa Verilen Cevap: Uzun dönemde, normal-üstü kâr nedeniyle piyasaya yeni firmalar girmeye başlar. £ D D' SRSS ve firmalar sabit faktörlerini değiştirip daha fazla arzedebilir P1 LRSS – sonunda piyasa P2Q2 noktasında dengeye gelir. Q2 P2 Eğer ücretler bu genişlemeden dolayı artıyorsa, uzun-dönem arz eğrisi pozitif eğimli olur. P0 Notice of course, that if wages are not pushed up by the expansion of the industry,then the LRSS will be horizontal, and we return to the original price P0. See Section 8-4 in the main text, and Figure 8-9. D D' Q0 Q1 çıktı

Tekel Tekelci: Endüstriye mal arzeden tek üreticidir. Ürettiği malı ikame edecek herhangi bir mal yoktur. Piyasaya başka firmaların girişi doğal, yasal ya da maliyet avantajı gibi sebeplerden engellenmektedir. Piyasadaki talebi tek başına kendisi karşılar. Tam rekabetteki durumun aksine, MR herzaman AR’nin altındadır. See Section 8-6 in the main text.

Tekel Çeşitleri Doğal Kaynak Tekeli: Yasal Tekel: Doğal Tekel: Üretimde kullanılan girdi tek firmanın kontrolu altında olabilir. Bu durumda üretim sadece bir firma tarafından yapılacağından, piyasa yapısı tekelci olur. Yasal Tekel: Hükümet belirli bir malın üretimi için çeşitli sebeplerden dolayı sadece bir firmaya izin verebilir. Doğal Tekel: Bir firma maliyet ve ölçek yapısıyla malı piyasaya diğer firmalarla beraber olduğundan daha ucuza üretebiliyorsa, o piyasada tek üretici olur. Bir başka deyişle, diğer firmalar bu maliyetlere üretim yapamayacaklarından piyasada tek üretici kalır.

Tekelci firma karını nasıl maksimize eder? Kar, MC = MR olduğu nokta olan Q1P1 de maksimize olur. çıktı MC=MR £ P1 Q1 MC AC D = AR MR Bu noktada, AR AC’den büyük olduğu için firma, fırsat maliyetinden fazla kazanır ve normal-üstü kâr elde eder. See Section 8-6 in the main text, and Figure 8-12. Normal-üstü kâr olsa da endüstriye giriş engellendiği için yeni firmalar piyasaya giremezler.

Tekel ve Tam Rekabet (1) £ = LMC D Rekabetçi bir piyasanın tekelcinin eline geçtiğini varsayalım. çıktı D MR SRSS LRSS £ Q1 P1 A Rekabetçi denge noktası çıktının Q1 ve fiyatın P1 olduğu A noktasıdır. Tekelci için LRSS LMC eğrisi, ve SRSS SMC eğrisidir. = LMC =SMC Tekelci ise karını kısa dönemde MR=SMC olan P2Q2 noktasında maksimize eder. Q2 P2 See Section 8-8 in the main text, and Figure 8-13.

Tekel ve Tam Rekabet (2) D Rekabetçi bir piyasanın tekelcinin eline geçtiğini varsayalım. D MR SRSS LRSS £ Q1 P1 A = LMC =SMC Q2 P2 Uzun dönemde firma diğer girdilerinin miktarını MR=LMC olacak şekilde değiştirebilir. Tam rekabet altında A noktasında olan denge, tekelci yapıya geçildiğinde P3Q3 noktasına gelir. P3 Q3 See Section 8-8 in the main text, and Figure 8-13. çıktı

Tekel ve Tam Rekabet (3) Tekeli tam rekabet piyasası ile karşılaştırdığımızda görüyoruz ki, tekel demek: Daha yüksek fiyat (P3>P1) Daha düşük çıktı demektir (Q3<Q1). Tüketiciler tekel dolayısıyla hep mi kaybediyorlar? Öyle endüstriler vardır ki, o endüstride üretim yapmak ancak büyük ölçekte üretim yapmakla mümkündür. Tekelcinin ölçek ekonomileri yaratma şansı vardır. Dolayısıyla, üretim düzeyi arttıkça maliyetleri düşer. Tekel yerine daha küçük ölçekte üretim yapacak firmalar, ölçek ekonomilerinden faydalanamayacakları için, aynı ürünü tekelcinin üreteceğinden daha pahalıya mal edebilirler. See Section 8-8 in the main text.

Doğal Tekel Bu firma piyasa talebine göre önemli bir ölçek ekonomisinden faydalanır. LAC piyasa talebinin sağında minimum noktasına ulaşıyor. En büyük firma herzaman maliyet konusunda avantajlıdır. Hiçbir firma bu maliyet yapısıyla rekabet edemeyeceğinden, firma tüm endüstriyi domine eder. Bu DOĞAL TEKELdir. LMC LAC D MR P1 £ Q1 çıktı Note: we return to this topic in a later chapter. See Section 8-8 in the main text, and Figure 8-14.

Fiyat Farklılaştıran Tekel Tekelcinin, Talep esneklikleri birbirinden farklı iki farklı gruba mal satabildiğini varsayalım. Örneğin, aynı uçaktaki 1.Sınıf ve Ekonomik koltuklar. Tekelci, işadamlarına turistlere sattığından daha yüksek fiyatta bilet satabilir ve karını daha da arttırabilir. Fiyat farklılaştırma, alındıktan sonra bir daha alınıp satılması mümkün olmayan mallarda geçerli bir uygulamadır. Uluslararası dergiler her ülkede farklı fiyata satılır, ucuz ülkeden alıp pahalı ülkede satmak ulaştırma maliyetleri yüzünden olanaklı değildir. See Section 8-9 in the main text.

Tam Rekabet ve Tekel (Özet) Firma Sayısı: Tekelci piyasada tek firma Tam rekabet piyasasında n sayıda firma Talep: Tekelci negatif eğimli talep eğrisiyle karşı karşıyadır. Tam rekabetçi firma ise yatay eksene paralel talep eğrisiyle karşı karşıyadır. Fiyat: Tekelci, ürettiği ürünün fiyatını kendi belirler. Tam rekabetçi firma ise piyasada oluşan fiyatı veri olarak alır. Kar: Tekelci, karını MC=MR noktasında maksimize eder. Bu noktada P>MR=MC’dir. Dolayısıyla NORMAL-ÜSTÜ ekonomik kâr elde eder. Tam rekabetçi firma karını MC=MR noktasında maksimize eder. Tüm firmalar aynı maliyet yapısındaysa, endüstri dengesi P=MC=MR noktasında oluşur. Firmalar 0 ekonomik kâr elde ederler. Bu miktara NORMAL KAR denir.