YÖN339 Ders - IX Taşımacılık Yönetimine Giriş Yrd. Doç. Dr. A. Özgür KARAGÜLLE Arş. Grv. Gültekin ALTUNTAŞ

Toplu Taşımacılık Yönetimi Devlet, taşımacılık işini yalnızca yasa ve mevzuatlar aracılığıyla düzenlemekle kalmaz; çeşitli kurumlar oluşturarak bizzat işi yürütür: Örneklemek gerekirse, THY, Anadolu Jet, DHMİ, vb. ile hava taşımacılığını, TCDD, İstanbul Ulaşım, vb. ile demiryolu taşımacılığını, İDO, devlete ait limanlar, vb. ile denizyolu taşımacılığını, İETT, PTT, vb. ile karayolu taşımacılığını yönlendirir. 2

Toplu Taşımacılık Yönetimi Kamuya ait taşıyıcı işletme ile özel sektöre ait işletme arasındaki temel farklılık, performans ölçümüne yönelik olarak oluşturulan kriterlerdir: Özel işletmelerin en önemli amaçlarından bir tanesi kâr elde etmektir. Dolayısıyla, kârlılık önemli bir performans kriteridir. Kamu işletmelerinin birincil amacı kâr elde etmek değildir. 3

Toplu Taşımacılık Yönetimi Kamu açısından bakıldığında, Toplu taşımacılık performansı önemlidir. Bazen yatırımlar öngörülenden daha maliyetli olabilir. Çevreyi korumak daha önemli hale gelebilir. ‘Toplu taşımacılığın geliştirilmesi otoyollardaki trafiği rahatlatır’ düşüncesi ön plandadır. Örneğin, bu anlamda, park et ve devam et noktaları oluşturulmaktadır (Chicago, İstanbul, vb.) Şehir merkezlerine otomobille girmek maliyetli olabilir (Londra, vb.) 4

Toplu Taşımacılık Yönetimi Kamu açısından bakıldığında, Akaryakıt zamları, bireyleri toplu taşımacılığa doğru yönlendirebilir. Toplu taşıma, gelir adaletsizliğinin giderilmesine yönelik olarak da kullanılabilir. Soğuk havalarda, istasyonlar, havalimanları, duraklar, vb. evsizlere barınak olarak görev yapar. Kamunun görevlerinden birisi de engellilere yönelik ulaşım hizmetlerinin sağlanmasıdır. 5

Taşıyıcılar Arası İlişkiler Devlet, istisnalar mevcut olmakla birlikte, sıklıkla tek bir taşıyıcı işletir; aynı alanda birkaç işletme kurarak aralarında direkt bir rekabet yaratmaz. Farklı taşıma modları için işletmeler kurarak dolaylı rekabet yaratabilir: İETT, İDO, vb. Ayrıca, taşıyıcıların kullandıkları terminalleri (istasyon, havalimanı, iskele, gar, vb.) işletir. Terminal yönetimlerinin özel sektöre devredilmemesinin arkasında ‘özel sektörün kendi işini tamamlayan ve kendi işine zarar vermeyen terminal kurmak ister’ düşüncesinin engellenmesi vardır. Örneğin, Panama Kanalı… 6

Taşıyıcılar Arası İlişkiler Devletin terminal inşa etmesinin arkasında yatan bir diğer sebep, bölgesel olarak endüstriyel ve ticari kalkınmanın kaldıracı olarak kullanmasıdır. Taşıyıcılar, sermaye yetersizliği nedeniyle inşa maliyetlerini devletin üstlenmesini ve sistemden yararlandıkça ödemeyi isterler. Devlet de alternatif bir model olarak yap-işlet-devret sistemini geliştirmiştir. 7

Taşıyıcılar Arası İlişkiler Özel sektöre ait taşıyıcı işletmeler uymak zorunda oldukları yasa ve mevzuatın büyüklüğünde şikayetçiyken, kamuya ait işletmelerin üzerindeki yük çok daha fazladır. Kamuya ait çeşitli işletmeler direkt olarak rekabet halinde de olabilirler: Örneğin, devlete ait limanların performans ölçütü belirli bir sürede elleçlenen tonajdır. Endüstriyel devrim  Bireyleri topluluk haline getirdi. Bilgisel devrim  Toplulukları birey haline getiriyor. Taşıma yapısı buna uygun gelişmek zorunda… 8

Toplu Taşıma Yönetimi Maliyet – Gelir Yapısı Taşıma işletmelerinin bütçeleri yapılırken, dikkate alınması gerekli iki tür kalem vardır: İkisi arasındaki ilişkiye de dikkat edilmelidir. Sermaye Yatırımları: Bina, Araç, Ekipman, vb. Faaliyet Giderleri: İşçilik, Kira, finansal kiralama, vb. Sarf tüketim malzemeleri, vb. 9

Toplu Taşıma Yönetimi Maliyet – Gelir Yapısı Sermaye gereksinimi, Devlet iç borçlanma senetleri, Hisse senedi çıkarma, Finansal kiralama yapma, Banka kredisi kullanma, Yap – işlet – devret yöntemi kullanma, vb. yöntemler aracılığıyla karşılanabilir. Faaliyet giderleri, Doğrudan ve dolaylı devlet destekleri, Her zaman olmasa da elde edilen gelirlerin kullanılması, vb. araçlarla karşılanabilir. 10

Toplu Taşıma Yönetimi Maliyet – Gelir Yapısı Gelir kullanımı, İstenmese de kâr elde edilebilir. Elde edilen kâr, Yatırımlarda, Fiyatların düşürülmesinde, Alternatif taşıma modlarının sübvanse edilmesinde kullanılabilir: İstanbul Ulaşım, İETT arasındaki ilişki gibi… Ücretler, Devlet, sıklıkla tarife üzerinden iş görür. 11

Toplu Taşıma Yönetimi Hizmet Pazarlaması Kamu taşıma işletmeleri çok farklı pazarlama amaçları taşısalar ve pazarlama programları uygulasalar da temel amaç kullanımı yaygınlaştırmaktır. Bu anlamda, yıllık yolcu taşıma, açılan yeni hat sayısı, elleçlenen yük miktarı, vb. başarı ölçütü olarak kullanılabilir. Kamu taşıma işletmeleri ürün/hizmet karması açısından esnek değildir: Örneğin, Atatürk Havalimanına metro hattının bağlanması sırasında meydana gelen olaylar… Taksiciler, HAVAŞ, vb. Araç kiralama şirketleri, Dünya üzerinde limuzin kiralama işletmeleri, vb. 12

Toplu Taşıma Yönetimi Hizmet Pazarlaması Fiyatlama açısından bakıldığında, Sübvansiyon fiyatlama, Fiyatlar düşük, kullanım sık. Zararın bir kısmını devlet üstlenir. Tam fiyatlama, Fiyatlar tam, kullanım az. Sübvansiyon miktarını en az indirmek içindir. Talep miktarına göre fiyatlama, Talep yoğun gün ve saatlerde farklı, az olduğu gün ve saatlerde farklı fiyatlamadır. Örneğin, gece – gündüz tarifesi, vb. Uzaklığa göre fiyatlama söz konusu olabilir. Gittiğin kadar öde sistemidir. Örneğin, metrobüs ücretlerinin üç durağa kadar farklı, daha uzun mesafelerde farklı olması, vb. Reklamda da amaç kullanımı arttırmaktır. 13

Toplu Taşıma Yönetimi Hizmet Pazarlaması Müşteri hizmetleri ise, Hizmet kalitesi ile, Güzergah ve hareket saatlerini içeren tarifelere ve rötar, vb. durumlarda bilgilendirmeye yönelik işlemler ile, Kayıp eşyanın bulunmasına yönelik uygulamalar ile doğru orantılı olarak algılanır. İyi işleyen bir halkla ilişkiler birimi, Halkın gözünde olumlu bir imajın geliştirilmesi ve Finansman olanaklarının arttırılmasına yol açar. Pazarlama planı, Değişen koşullara uyum sağlamaya yönelik olarak yapılmalıdır: Ödül bilet, akaryakıt ücretlerine gelen zam, vb. 14

Toplu Taşıma Yönetimi Planlama Özellikle geri dönülmesi pek de mümkün olmayan sabit yatırımlar anlamında uzun dönem gözetilerek yapılmalıdır. Örneğin, Metrobüsler, Metro ve hızlı tramvaylar, Deniz otobüsleri, Havalimanları, vb. Ayrıca planlama aşamasında, diğer taşıma modları ile entegrasyon sağlanmalıdır. Örneğin, Bursa – Yenikapı (İDO) – Aksaray (İETT) – Havalimanı (İstanbul Ulaşım) – Manchaster (THY) 15

Toplu Taşıma Yönetimi İnsan Kaynakları Yönetimi Kamuya ait taşıma işletmelerinde çalışan bireyler genellikle sendikalıdır: TCDD  Demiryol – İş Sendikası THY  Hava – İş Sendikası, vb. Bu anlamda, sendikalar ile ilişkiler önemlidir. Kamuda çalışanların işleri sıklıkla zaman içerisinde monoton hale geldiğinden motivasyon kaybı en büyük sorunlardan birisidir. Bu nedenle, devamsızlık sorunu büyüyebilir. 16

Toplu Taşıma Yönetimi Bakım Kamuya ait taşıma işletmelerinde, Çalışanları, Araçları, Durakları, İstasyonları, Limanları, Havaalanlarını, vb. temiz ve bakımlı tutmak kolay başarılabilecek iş değildir. Ek olarak, liman, vb. noktaların ekolojik dengeyi bozduğu, toksin içeren atıkların miktarının arttığı durumlarda da devlet sorumlu tutulur. 17

Toplu Taşıma Yönetimi Sistem Kontrolü Kamuya ait taşıma işletmelerinde, özel sektör işletmelerine göre farklı kontrol sistemleri geliştirilmelidir: Çünkü kamu işletmeleri açısından bakıldığında, kâr bir amaç değildir. Rüşvetin engellenmesi gerekir. Yolcu ve yüke ait güvenlik daha gelişmiş olmalıdır. 18