DUMANSIZ TÜTÜN " MARAŞ OTU" KULLANIMINA BAĞLI ARTMIŞ OKSİDATİF STRES Elif Köse¹ , Hakim Çelik², Özlem Yazıcıoğlu Moçin³ ¹ Ceylanpınar/ Şanlıurfa Verem Savaş Dispanseri, Şanlıurfa ²Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Ana Bilim Dalı, Şanlıurfa ³Süreyyapaşa Göğüs Kalp ve Damar Hastalıkları E.A Hastanesi, İstanbul

SERBEST RADİKALLER Serbest radikaller Bir veya daha fazla eşleşmemiş elektrona sahip Kısa ömürlü Kararsız Molekül ağırlığı düşük Çok etkin moleküller olarak tanımlanır (H atomu, metal iyonları, O2 molekülü) Kararsız bir yapı gösteren bu tanecikler bir an önce kararlı hale ulaşmak isterler. Yapılarındaki dengesizlik nedeniyle çok aktif yapıda olup tüm hücre bileşenleri ile etkileşebilme özelliği gösterirler.

SERBEST RADİKAL KAYNAKLARI A- Normal Biyolojik İşlemler 1. Oksijenli Solunum 2. Katabolik ve Anabolik İşlemler B- Oksidatif Stres Yapıcı Durumlar 1-İskemi,hemoraji,travma,radyoaktivite 2- Ksenobiotiklerin etkisi (İlaç,alkol, sigara) 3- Katekolamin'lerin oksidasyonu 4- Fagositik inflamasyon hücrelerinden salgılanma (monosit, makrofaj,endotelyal hücreler) 5- Uzun süreli metabolik hastalıklar 6- Diğer nedenler: Sıcak şoku, güneş ışını C- Yaşlanma Süreci

SERBEST RADİKALLER O2 O2- H2O2 OH- H2 O En önemli serbest radikaller oksijenden oluşan radikallerdir. Hücre içinde e- e -+2H+ e-+H + e-+H + O2 O2- H2O2 OH- H2 O Oksijen 4 elektron gerektiren bir dizi reaksiyonla indirgenir. Kendisi için gerekli enerjiyi sağlar. %1-3 ‘ü serbest radikallere dönüşür. İnsan vücudunda 1,7 kg/yıl O2- oluşur. Oksijen tüketimine bağlı 10 kata kadar artabilir

SERBEST RADİKALLER 1.Radikaller Süperoksit radikali (O2) Hidroksil Radikali (OH) Alkoksil Radikali (LO) Peroksil Radikali (LOO) Nitrik oksit (NO ·) Azot dioksit (NO2 ) 2.NonRadikaller Hidrojenperoksid (H2O2) Lipid Hidroperoksid (LOOH) Hipoklorus (HOCI) 3.Singlet oksijen

ROS DNA LİPİDLER PROTEİN membran Enzim genetik fonksiyon kaybı İnaktivasyonu genetik mutasyon

ANTİOKSİDANLAR Hücre ve dokular radikal ürünleri ve reaksiyonlarını inhibe eden güçlü bir savunma sistemine sahiptir. Radikallerle oldukça hızlı reaksiyonlara girerek otooksidasyon/peroksidasyonun ilerlemesini önleyen maddeler "antioksidan" olarak tanımlanır

ANTİOKSİDANLAR İntrasellüler Antioksidanlar B) Membran Antioksidanlar Süperoksit dismutaz Katalaz Glutatyon peroksidaz Sitokrom oksidaz B) Membran Antioksidanlar Vitamin E Koenzim Q B-Karoten C) Ekstrasellüler Antioksidanlar Albumin Ürik asit Askorbik asit Bilirubin Transferrin,Laktoferrin, Haptoglobin, seruloplazmin

OKSİDATİF STRES OKSİDATİF DENGE Organizmada serbest radikallerin oluşum hızı ile ortadan kaldırılma hızı denge içerisindedir. Oksidatif denge sağlandığı sürece organizma serbest radikallerden etkilenmez. Serbest radikal Antioksidan kapasite

OKSİDATİF STRES Serbest radikal oluşum hızı antioksidan kapasitenin savunma gücünü aşarsa bu denge bozulmakta ve serbest radikallerin zararlı etkileri ortaya çıkmaktadır. OKSİDATİF STRES Antioksidan kapasite Serbest radikal

OKSİDATİF STRES VE SERBEST RADİKAL İNJÜRİSİ İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR-1 Kanser Ateroskleroz, iskemi-reperfüzyon hasarı Radyasyon hasarı Akciğer hastalıkları ( amfizem, O2 toksisitesi, asbestoz) Diabetes Mellitus Romatoid Artrit ve diğer otoimmun hastalıklar Beyin bozuklukları (Alzheimer, Parkinson ) Yaşlanma

OKSİDATİF STRES VE SERBEST RADİKAL İNJÜRİSİ İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR-2 Böbrek bozuklukları (Otoimmün nefroz) Kas hastalıkları (Kas distrofisi, M.skleroz) Göz bozuklukları (Makuler dejenerasyon, katarakt) Cilt bozuklukları (yanıklar, kontakt dermatit) Karaciğer bozuklukları Kan hastalıkları (favism, orak hücre anemisi) Gastrointestinal bozukluklar (Ülseratif kolit) Beslenme yetersizlikler ( Kwashiorkor)

SİGARA – OKSİDATİF STRES Sigara 4700’ün üzerinde oksidan ve serbest radikal içerir. Serbest radikaller sigaranın gaz ve tar fazlarının her ikisinde de vardır. Gaz fazı her puf için 1015 radikal içerir (alkil ve peroksil tipleri) Tütünün içerdiği kanserojenik ve mutajenik ajanlar değişik oranlarda dumansız tütün ürünlerinde de mevcuttur.

SİGARA – OKSİDATİF STRES Akciğerler İntrasellüler ve ekstrasellüler düzeyde yaygın ve güçlü Katalaz Süperoksit dismutaz Glutatyon peroksidaz Askorbik asit Tokoferol Karoten Albumin Ürik asit gibi antioksidan sistemine sahiptir

MARAŞ OTU “Deli Tütün” Dumansız tütün (Çiğnenen, enfiye) çeşitleri ve kullanım şekilleri ülkelere göre değişmektedir. En sık dumansız tütün kullanımı Batı Avrupa, Amerika, Güney Afrika ülkeleri, Arabistan’ın güney bölgesidir. Ülkemizde GüneyDoğu Anadolu Bölgesinde K.maraş, Gaziantep, Adıyaman’da Maraş otu yaygın kullanılır.

MARAŞ OTU “Deli Tütün” Nicotiana rustica Linn bitkisinden elde edilir. Sigaralık kültür tütünü olan Nicotiana tabacum L. ile alkoloid kompozisyonları benzerdir. Ancak nikotin içeriği yaklaşık 6-10 kat daha yüksektir.

MARAŞ OTU “Deli Tütün” Nicotiana rustica L. kurutularak meşe, ceviz veya asma çubuğundan elde edilen kül ile ½ veya ⅓ oranında karıştırılarak hazırlanmaktadır. Karıştırılan kül ortamı alkali yapmakta ve ağız mukozasından emilimi kolaylaştırmaktadır. Bu özellik maraş otuna olan bağımlılığı artırmaktadır

MARAŞ OTU “Deli Tütün” Karışım ortalama bir tatlı kaşığı kadar avuca alınıp alt dudak ile çene arasına konmaktadır. Ağızda 5-10 dakika tutulduktan sonra tütün-tükrük karışımı ağızdan dışarı atılır. Bu işlem gün boyunca 10-20 defa tekrarlanmakta hatta bazı kişiler dudakları arasına yerleştirdikleri bu toz ile uyumaktadırlar

MARAŞ OTU “Deli Tütün” Genellikle sigaraya alternatif olarak kullanılan Maraş otunun insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri olduğu saptanmıştır Biyokimyasal İmmünolojik Hematolojik parametrelerde Sigaraya eşdeğer akciğerlerin fonksiyonlarında bozulma Oral kanser riski Genotoksik etkisi Kalp ve damar hastalıkları

AMAÇ Maraş otu kullananlarda serum Total Oksidan, Total antioksidan düzeylerindeki değişimi belirlemek ve sigara için kişilerle karşılaştırmayı amaçladık.

MATERYAL VE METOD-1 Çalışma 2006 yılı Eylül ayında Şanlıurfa’nın Ceylanpınar ilçesinde yaşayan bireylerde yapıldı. Çalışma için oluşturulan gruplar solunum sistemi ile ilgili bir semptomu olmayan, herhangi bir ilaç ve antioksidan preparat almayan, altta yatan metobolik, endokrin, malign hastalığı olmayan bireylerden seçildi.

MATERYAL VE METOD-2 GRUP 1. (KONTROL) Sigara kullanım öyküsü olmayan yaşları 20 ile 51 arasında değişen (ort. 30,08 ±6,69) 24 erkek GRUP 2. (SİGARA İÇEN) En az 10 p/y sigara kullanım öyküsü olan yaşları 25 ile 75 yaş arasında değişen (ort. 37,7 ±10,21) 27 erkek GRUP 3. (MARAŞ OTU İÇEN) Sigara kullanmayan ancak en az 5 yıl günde 1 paket (yaklaşık 16 gr) Maraş otu kullanan yaşları 20 ile 76 arasında değişen (ort. 46,81 ±16,34) 21 erkek çalışmaya alındı.

MATERYAL VE METOD-3 Tüm olgulardan aç olarak 10 ml venöz kan alınarak 3000 devirde 10 dakika santrüfüj edilerek serum kısmı ayrıldı. Serum örnekleri etiketlendirilerek -20 °C’ de analiz yapılacak güne kadar bekletildi.

MATERYAL VE METOD-4

MATERYAL VE METOD-5

BULGULAR-1 Kontrol Sigara Maraş otu p Yaş 30,08 ±6,69 37,7 ±10,21 46,81 ±16,34 p<0,05 Süre (yıl) - 20,78 ±11,08 22,38 ±18,58 p>0,05 Adet 22,96±6,09 Kullanma sıklığı 17,95 ±9,46

BULGULAR-2 MARAŞ OTU KULLANMA SÜRESİ-TOS Maraş otu kullanma süresi ile TOS arasında korelasyon yoktu.p>0,05

BULGULAR-3 MARAŞ OTU KULLANMA SÜRESİ-TAK Maraş otu kullanma süresi ile TAK arasında negatif yönde bir korelasyon vardı p<0,05 r= -0,435

TOTAL OKSİDAN SEVİYE (TOS) Sigara kullanan grupla (ort.11,21 ± 3,54) kontrol grubu (ort.8,83±1,28) arasında TOS arasında anlamlı fark vardı p<0,05 Sigara içen grupla Maraş otu kullananlar (ort.9,73± 2,68 ) arasında TOS arasında anlamlı fark yoktu p>0,05.

TOTAL ANTİOKSİDAN KAPASİTE (TAK) Maraş otu kullanan (ort.1,35 ± 0,18) grup ile kontrol (ort.1,57±0,17) ve sigara içen grup (ort.1,48 ± 0,11) arasında TAK arasında anlamlı fark vardı (p<0,05) Maraş otu kullanan grupta TAK diğer gruplardan anlamlı düzeyde düşüktü.

OKSİDATİF STRES İNDEKS (Oİ) OKSİDATİF STRES İNDEKS (Oİ) = TOS/TAS Kontrol Oİ=5,67 ± 0,99 Sigara kullanan Oİ=7,62 ± 2,61 Maraş otu kullanan Oİ=7,44 ± 2,84 Maraş otu ve sigara kullanan grup ile kontrol grubu arasında anlamlı fark vardı (p<0,05). Maraş otu kullanan grup ile sigara içen grup arasında fark yoktu (p>0,05).

SONUÇ Maraş otu kullanımı ve sigara içimi Total oksidan seviyeyi arttırmaktadır. Maraş otu kullanımı Total antioksidan kapasitede sigara kullanımına göre daha belirgin düşmeye neden olmaktadır.

SONUÇ Maraş otu kullanımı sigara içimi kadar organizmada oksidatif strese neden olmaktadır. Özellikle sigara kullanan kişilerin sigaraya olan bağımlılığı azaltmak yada tamamen ortadan kaldırmak için Maraş otunu tercih etmelerinin doğru bir yol olmadığı tersine sigara kadar zararlı etkilerinin olduğu kanısına varılmıştır