[Klasik Yönetim teorileri: F.Tylor, H.Fayol, M.Weber] Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Raqif Qasımov YÖNETİM DÜŞÜNCELERİ (TEORİLERİ): KLASİK YÖNETİM DÜŞÜNCESİ [Klasik Yönetim teorileri: F.Tylor, H.Fayol, M.Weber]

ERKEN (ÖNCÜ) KLASİKLER; (1880’DEN ÖNCE) KLASİK YÖNETİM DÜŞÜNCESİ Taylor’un ‘Bilimsel Yönetim’ Yaklaşımı; Fayol’un ‘Yönetim Süreci’ Yaklaşımı; Weber’in ‘Bürokratik Yönetim’ Yaklaşımı. (1880-1930) NEO-KLASİK YÖNETİM DÜŞÜNCESİ (1930’DAN SONRA) MODERN YÖNETİM DÜŞÜNCESİ 1950’DEN SONRA POST-MODERN YÖNETİM YAKLAŞIMLARI 1975’DEN SONRA

ERKEN (ÖNCÜ) KLASİKLER; (1880’DEN ÖNCE) a-Adam Smith ve ‘iğne üretimi’ örneği: b- Robert Owen ve İnsanileştirilen Çalışma Ortamı: c- Charles Babbage ve ‘Makine ve İmalatçılar Ekonomisi Üzerine:

Taylor, 1911’de yayınlanan Bilimsel Yönetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) kitabı ile düşündüğü yönetim ve organizasyon anlayışının esaslarını açıklamıştır. Üretimde verimliliğin artması için bilimsel yöntemlerin kullanılması gerektiğini belirtmiştir. Taylor’a göre Bilimsel Yönetim: “İşin daha etkin yapılacak şekilde yeniden tasarımı için, insanlarla görevler arasındaki ilişkinin sistematik olarak incelenmesidir”.

Frederick W. Taylor İşyerlerinde verimsiz bir çalışma düzeni vardır. İşveren ile işçi çıkarları birbiriyle çatışmaktaydı. İşçiler, işlerini kendi bildikleri gibi yapıyorlardı. İşe alımlarda yetenek ve bilgi dikkate alınmıyordu. Görevler birbirlerine karıştırılıyordu.

Frederick W. Taylor

ZAMAN VE HAREKET ETÜDLERİ Taylor’un yaklaşımının temelinde tam bir mühendis mantığı yatmaktadır: İnsanlar nasıl olur da daha az zaman ve enerji tüketerek daha çok iş yaparlar? Veya; İnsanlar nasıl olurda aynı zaman ve enerji tüketimiyle daha çok iş yaparlar? İşyerinde etkinliği artırmak için dört ilke geliştirmiştir: İlke 1: Çalışanların işlerini nasıl yaptıklarını araştır. Onların sahip oldukları bilgileri elde et. Çalışanlara değişik iş yapma deneyleri uygula ve böylece iş yapma şeklini iyileştir. İlke 2: Elde edilen yeni iş yapma biçimini yazılı hale getirerek işin yapılması için uyulması gereken kurallara dönüştür. İlke 3: İş için en uygun beceriye ve yeteneğe sahip olan işçileri seç ve bunları işi belirlenen kurallara göre yapmaları için eğit. İlke 4: Her iş için makul ve kabul edilebilir bir performans düzeyi belirle ve bu düzeyin üzerine çıkanları ödüllendirecek bir ödeme sistemi oluştur.

Taylor’un Bilimsel Yönetim Aşamaları Eski iş biçimlerinin yerine işin her parçasını yeniden tanımlayan bilimsel yöntemler geliştir Çalışanları bilimsel yöntemlerle seç ve 1. aşamada tanımlandığı şekilde eğit İşin tanımlandığı şekilde yapılmasını sağlamak için çalışanlara nezaret et İşi planlamaya devam et, ancak işi işçilere yaptır. Yüksek performansı ödüllendir 2 1 4 3

TAYLORİZM Bir işin bölümlere ayrıştırılması ve çalışanların o alanda uzmanlaşması. Belirli bir işten bir kişinin sorumlu tutulması Bir işi düşünme, tasarım, uygulama ve denetleme aşamalarının ayrı kişiler ya da üniteler tarafından yapılması. Organizasyonda tüm yetki ve sorumlulukların merkezde ve yöneticilerde toplanması. Personelin bilimsel ilkeler doğrultusunda eğitiminin sağlanması. Organizasyonda hiyerarşik bir yapı oluşturulması. İşe uygun personelin bilimsel yöntemlerle seçilmesi.

Taylor’a eleştiriler: Taylor, çalışanları bir makine gibi gören “Yönetim Mühendisi”dir. Taylor, insan kaynağına değer vermeyen ve sadece üretimi ve sonucu düşünen bir kişidir. Üretim sürecindeki görev ve fonksiyonların birbirinden kesin çizgilerle ayrılması ve bu şekilde organizasyonda işbölümü ve uzmanlaşma sağlanarak etkinliğe ulaşılabileceği tam doğru değildir. Taylor, ücreti tek motivasyon kaynağı olarak gören bir kişidir. Taylor’un özellikle “işin bireyselleştirilmesi” ve bu şekilde etkinliğe ulaşılacağı görüşü ciddi bir şekilde eleştirilmektedir. Bunun yerine yönetim felsefesinde giderek grup çalışmasının önemi üzerinde durulmaktadır.

Taylorizm felsefesinde, organizasyonda sistem ve donanım düzenlendikten sonra, insanın öngörülen doğrultuda hareket edeceği varsayılmaktadır.

TAYLORİZMİN DEĞERLENDİRMESİ Gelişigüzel çalışma yerine Bilimsel Metodlar Çalışanları bilimsel yöntemlerle seçmek, yetiştirmek, eğitmek Bilimsel yöntemlere göre işlerin tanımlanması ve denetlenmesi Yapılan işin görev tanımlarının açık olması adaletli iş bölümü Kârı bölüşmekten çok kârı arttırmak Verimlilik artışı Rasyonel ekonomik insan Sıradan insanlar arasından bile liderler çıkabilecek

Fayol’un ‘Yönetim Süreci’ Yaklaşımı; Fayol, 1916’de yayınlanan “Yönetim Süreci” kitabı ile düşündüğü yönetim ve organizasyon anlayışının esaslarını açıklamıştır. Taylor işçiye ve işin nasıl yapılacağına odaklanırken, Fayol örgüte ve yönetime odaklanmıştır. Etkin bir yönetimin işleyişine ve sahip olması gereken ilkelere dair görüş beyan etmiştir. Fayol’un yönetim bilimine katkıları şu şekilde özetlenebilir: Örgütün genel olarak daha etkin çalışmasına odaklanmıştır İyi bir yönetimin uygulamalarına ilişkin teori geliştirmiştir Evrensel yönetim fonksiyonları seti önermiştir

Taylor, küçük organizasyonlarda bilimsel yönetimin ilkelerini ortaya koyarken, Henri Fayol daha büyük ve kompleks organizasyon yapılarında yönetimin nasıl olması gerektiği ile ilgilenmiştir. Fayol yönetimde; planlama, organize etme, koordinasyon ve kontrol fonksiyonlarının önemi üzerinde durmuştur.

Fayol yönetimi “... ileriyi görmek, örgütlemek ve kumanda etmek, koordinasyon sağlamak ve kontrol etmek” şeklinde tanımlamıştır. Ancak “... yönetimde hiçbir şey mutlak değildir. Yönetim bir ölçü ve kıyas meselesidir..., benzer şartlarda bile olsa aynı ilke nadiren aynı şekilde uygulanır. Bu nedenle ilkeler esnek olmalı ve ihtiyaca adapte edilmelidir” demiştir.

Fayel’in yönetime ilişkin 14 ilkesi: (a) İşbölümü (b) Yönetim birliği (c) Merkezcilik (ç) Yetki ve sorumluluk (d) Hiyerarşi ilkesi (e) Kumanda birliği (f) Disiplin (g) Asil ve eşit muamele (ğ) Maaş ve ücretler (h) Genel çıkarların kişisel çıkarlara üstünlüğü (ı) Düzen (i) Personelin devamlılığı (j) İnisiyatif (k) Birlik ve beraberlik

Fayol’e göre bir organizasyondaki faaliyetler altı grupta toplanabilir: (a) Teknik faaliyetler (b) Ticari faaliyetler Finansal faaliyetler (ç) Emniyet faaliyetleri (d) Muhasebe faaliyetleri (e) Yönetim faaliyetleri: Yönetim faaliyetlerini planlama, organizasyon, emir verme, koordinasyon ve denetim olmak üzere beşe ayırmıştır.

Fayol, yönetime beş önemli iş vermektedir: (a) Öngörme ve planlama, (b) Örgütleme, (c) Emir-komuta, haberleşme ve yürütme, (ç) Koordinasyon, (d) Faaliyet sonuçlarını denetleme ve değerlendirme.

Fayol’a göre, yöneticilerin nitelikleri: (1) Fiziksel nitelikler: Sağlık, enerji. (2) Zihinsel nitelikler: Anlama ve öğrenme yeteneği, uyum sağlama, karar verme. (3) Manevi nitelikler: Sorumluluk kabul etme, isteği, insiyatif, sadakat, irade. (4) Genel eğitim: Kendi özel bilgisi dışında genel kültüre sahip olma. (5) Özel bilgi: Gördüğü işle ve fonksiyonla ilgili bilgiler, teknik, ticari finansal, yönetsel, vb. (6) Tecrübe: Yapılan belirli işten dolayı kazanılan bilgi.

Fayol ve yandaşları (Lyndall F. Urwick, James D Fayol ve yandaşları (Lyndall F. Urwick, James D. Money, Luther Gulick) insanın üstün yetenek ve becerileri ile yaratıcılığını görmek şöyle dursun, yönetimi onun tabiatına aykırı biçimde tanımlamıştırlar ve insanı duygusuz bir araç ya da robot gibi algılamış ve değerlendirmişlerdir.

Klasik teorinin üçüncü yaklaşımı olan bürokrasi, 1900’lerin başlarında Alman sosyologu Max Weber tarafından geliştirilmiştir.

Weber büyük işletmelerin yönetimi için ideal organizasyon biçimi olarak bürokrasi üzerinde durmuştur. Bürokrasiden yarar sağlayabilmek için organizasyonda: (1) İşler ileri derecede uzmanlaşmaya dayanmalı, (2) İşle ilgili kararlar ve faaliyetler biçimsel olarak saptanmış ilke ve yöntemlerle (yazılı kurallar) sürdürülmeli (3) Organizasyonda çalışan personeli görevini, biçimsel olarak ve gayri şahsi bir şekilde yapmalı, (4) Çalışanlar teknik yeteneklerine göre çalıştırılmalı, performanslarına göre yükseltilmelidir.

Max Weber’e göre yönetsel yetke güçleri (hakimiyet) üçe ayrılır: (1) Babadan oğula geçen, doğuştan kazanılan ve kişisel olan geleneksel yetkedir. (Geleneksel hakimiyet) (2) Kahramanlık, kutsallık, büyücülük ve benzer üstün kişisel beceri ve niteliklere dayanan karizmatik yetkedir. (Karizmatik hakimiyet) (3) Demokratik, akılcı ve yasal düzenlemelerin olduğu toplumlarda görülen meşru yetkedir. Yönetim gücünü elinde bulunduranlar da bu kurallara uyarak toplum tarafından seçimle iş başına getirilmektedirler. (Demokratik hakimiyet)

Bir organizasyon yaklaşımı olarak bürokrasi Weber’den sonra Robert Merton, Philip Selznick, Peter Blau, Alvin Gouldner gibi yazarlar tarafından ayrıntılı olarak incelenmiş ve daha da geliştirilmiştir.

Klasik Yönetimin Özellikleri Bürokratik Bilimsel Yönetim Süreci Özellikleri Kurallar Gayri kişisellik İş bölümü Hiyerarşi Yetki yapısı Örgütsel bağlılık Rasyonellik Odak Örgütün Bütünü Faydaları Tutarlılık Etkinlik Etkenlik Sakıncaları Rijitlik Yavaşlık Eğitim rutin ve kuralları “En iyi bir yol” Finansal motivasyon Çalışan Verimlilik Sosyal ihtiyaçları ihmal Yönetim işlevlerinin tanımı Otorite Eşitlik Yönetim Açık yapı Yönetimin tutumuna aşırı vurgu