İŞLETİM SİSTEMLERİ Ders İçeriği İşletim Sistemlerine Giriş Windows Server 2008 Kurulumu ve Genel Kullanımı Kullanıcılar, Gruplar ve Güvenlik Ayarları NTFS, Disk Yönetimi ve RAID DNS DHCP IIS Elektronik Posta Hizmetleri Terminal Server Uzaktan Erişim ve Yönlendirme Active Directory Grup Politikaları

İşletim Sistemlerine Giriş

Bu Hafta İşletim Sisteminin; Ne olduğu, Ne yaptığı, görevlerinin neler olduğu, Ne tür bir yazılım olduğu, Tarihsel gelişiminin nasıl olduğu ile ilgili bilgileri öğreneceğiz.

İşletim sistemini tanımlayınız... Sizce işletim sistemi neden var? İşletim Sistemi Nedir? İşletim sistemini tanımlayınız... Sizce işletim sistemi neden var?

Aritmetik ve Mantık Birimi Von Neumann Mimarisi Merkezi İşlem Birimi Donanım Aygıtları Aritmetik ve Mantık Birimi Ana Bellek Kontrol Birimi Adres yolu Veri yolu

İşletim sistemi bir bilgisayar sisteminin maestrosudur Bilgisayar donanımlarının birbiri ile uyumlu bir biçimde çalışmasını sağlar.

İşletim sistemi; yazılım – donanım - kullanıcı arasındaki etkileşimi sağlayan bir ara yazılımdır.

İşletim Sistemi Ne Tür Bir Yazılımdır? Donanım Yazılım Uygulama Yazılımları (Örn: Word, Excel) Sistem Yazılımları İşletim Sistemi (OS) Diğer Yazılımlar (Örn: Derleyiciler) Bilgisayar

Tanım: İşletim sistemi; bilgisayar sistemini oluşturan donanım ve yazılım nitelikli kaynakları kullanıcılar arasında kolay, hızlı ve güvenli bir işletim hizmetine olanak verecek biçimde paylaştırırken bu kaynakların kullanım verimliliğini en üst düzeyde tutmayı amaçlayan bir yazılım sistemidir.

Multitasking (Çok görevli) Multiprogramming (Çoklu programlama) Tarihsel Gelişim Multitasking (Çok görevli) Multiprogramming (Çoklu programlama) Paralell Systems (Paralel Sistemler) OS: UNIX, MAC OS, MS-DOS Real-Time Systems (Gerçek-Zamanlı Sistemler) Ms’lerde çalışan sistemlerdir. Belli bir sistemi kontrol amacıyla kullanılır Örn: Endüstriyel kontrol sistemleri, gösteri sistemleri Distributed Systems (Dağıtık Sistemler) Bir çok MIB, ağdaki diğer kaynakları, verileri ve işlemleri yürütürler. Örn: Ağ, Internet OS: Ağ işl. Sis. (Windows NT) Embedded Systems (Gömülü Sistemler) Belirli bir donanımı yöneten sistemler. Örn: Firewall, otomobil motorları Timesharing Systems (Zaman Paylaşımlı Sistemler) Birden fazla işin bir donanımı kısa sürelerle paylaşması Personal Computer Systems (Kişisel bilgisayar sistemleri) OS: UNIX, MAC OS, MS-DOS Batch Systems (Toplu İşlem) Birden fazla işin arka arkaya çalıştırılması ve yürütülmesi OS: IBM’in IBSYS Main-frame OS yoktu 1950 1960 1970 1980 1990

Modern işletim sistemleri bahsedilen farklı işletim sistemlerinin özelliklerini kapsamaktadır.

İşletim Sistemleri Kavramları Tek görevlilik işletim sistemi üzerinde aynı anda sadece bir program çalışabilmekte Çok görevlilik (multi tasking) işletim sistemlerinin pek çok programı birlikte bellekte barındırabilmesi ve bunları işletebilmesi İşlem tanımı İşlem (process) çalışmakta olan programdır

İşletim Sistemleri Kavramları Aynı anda çalışma nasıl başarılıyor Hesap Makinesi Outlook Internet Explorer Excel İşlem Zaman

İşletim Sistemleri Kavramları İşlem başlatma yöntemleri Sistem açılışı sırasında Kullanıcı tarafından Mevcut başka bir işlem tarafından Önplan işlemleri Doğrudan kullanıcıyla etkileşime girerler Arkaplan işlemleri Herhangi bir kullanıcıya ait değillerdir Windows üzerinde hizmetler (services), Unix üzerinde ise daemon’lar arkaplanda çalışan bu tip işlemlere verilen genel adlardır.

İşletim Sistemleri Kavramları Thread işlem seviyesinde aynı anda bir çok aktivitenin yapılması için bir işlem içerisinde birden çok iş parçacığının (thread) çalışmasıdır aynı işlem üzerinde çalışan iş parçacıkları, bu işlemin tüm adres alanına, genel değişkenlerine ve kullanmakta olduğu dosyalara erişebilir Çoklu İş parçacığı (Multithreading) aynı işlem içerisinde birden çok iş parçacığına izin verilmesidir

İşletim Sistemleri Kavramları Çok kullanıcılı sistemler Aynı bilgisayarı birden fazla kullanıcının kullanması durumu Çok kullanıcılı (MultiUser) sistem olarak tanımlanır. Bu sistemler zaman paylaşımlı (time-sharing) sistemler olarak da bilinirler. Kesme (interrupt) Donanım cihazlarının işletim sistemine isteklerini bildirme yöntemi Kullanıcı arayüzü İşletim sistemini belli bir işi yaptırmak için komuta ettiğimiz yazılım Grafik kullanıcı arayüzü (Graphical User Interface –GUI) Komut satırı arayüzü (Command Line Interface – CLI)

İşletim Sistemleri Kavramları Bellek Yönetimi (Memory Management) Belleğin kontrolü işletim sisteminin Bellek yöneticisindedir Programların çalıştırılması esnasında gerekli belleğin onlara tahsis edilmesi ve program sonlandığında kullanılan belleğin geri alınması Belleğin hangi parçalarının, hangi programlar tarafından kullanılıyor olduğunun ve boş alanların takibi Sanal bellek kullanımı sırasında program parçalarının bellek-disk arasında transfer edilmesi

İşletim Sistemleri Kavramları Sanal Bellek (Virtual Memory) Windows ve Linux işletim sistemleri üzerinde, üst üste pek çok uygulamayı aynı anda çalıştırsanız ve bu uygulamalar mevcut bellekten daha fazla bellek alanı da kaplasa, işletim sistemi uygulamalarınızı, biraz yavaşlama görülmekle beraber, sorunsuz olarak çalıştıracaktır. Öyleyse fiziksel bellekten taşan, bilgiler nerede tutulmaktadır? Bu işlem, işletim sisteminin sanal bellek hüneri sayesinde gerçekleştirilir.

İşletim Sistemleri Kavramları Sanal Bellek (Devam) Sanal bellek (virtual memory) tekniğinde, diskin bir bölgesi tıpkı bir RAM bellek gibi, çalışmakta olan uygulamalar tarafından kullanılabilmektedir İşletim sistemi gerçek belleği Fiziksel bellek + Disk bellek olarak gösterir

Uygulama Windows içerisinden çalışan işlemlerle ilgili bilgileri görüntülemek ve işlemleri yönetebilmek için temel uygulama Görev Yöneticisidir (Task Manager). Yeni görev oluşturma Önplan arkaplan işlemleri İşlem sonlandırma İşlem hakkında bilgi edinmek İşlem önceliğini değiştirme Bir programın önceliğini başlatma anında da belirleyebilirsiniz. Bunun için komut satırı penceresindeyken start komutunu kullanmanız gerekecektir Örn: Start /low iexplore.exe

Uygulama Windows işletim sisteminde PageFile.sys dosyası ne kadarlık bir disk alanının sanal bellek olarak kullanılacağını belirtir Bu dosya ne kadar büyük olursa, o kadar sanal belleğiniz var demektir Bu dosyayla ilgili ayarlara: Bilgisayarım > Özellikler > Gelişmiş > Performans Ayarları > Sanal bellek kısmından erişebilirsiniz Görev yöneticisinin performans sekmesinde bellek kullanımı ile ilgili bilgiler verilmektedir.

İşletim Sisteminin Yerine Getirmesi Gereken Fonksiyonlar 1. İşleri sıraya koymalıdır 2. İşi kontrol eden dili yorumlayabilmelidir 3. Hata durumlarında ilgili işlemleri sonuçlandırmalıdır 4. Giriş/Çıkış işlemlerini sonuçlandırmalıdır 5. Kesmelerin gereğini yerine getirmelidir 6. İşlerde öncelik tanıyabilmelidir

İşletim Sisteminin Yerine Getirmesi Gereken Fonksiyonlar 7. Kaynakları kontrol etmelidir 8. Kullanıcıların birbirlerinin haklarına müdahalelerini önlemelidir 9. Bilgisayara birden fazla erişim sağlamalıdır 10. İyi bir ara yüzü olmalıdır 11. Bilgisayar kaynaklarının hesabını tutmalıdır. 12. Bilgileri uzun vadede saklamalıdır.

Bir İşletim Sisteminde İstenilen Özellikler 1. Etkinlik: İşletim sistemi, bir işi etkin ve verimli bir şekilde yapmalıdır. 2. İşler arasındaki zaman: Bir işi bitirip diğer işi başlama süresi kısa olmalıdır. 3. Kullanılmayan MİB zamanı: Merkezi işlem birimin kullanmadığı süre kısa olmalıdır. 4. Toplu işlemler arasındaki zaman: Toplu işlem dosyalarının işlenmesi arasındaki süre kısa olmalıdır.

Bir İşletim Sisteminde İstenilen Özellikler 5. Cevap verme süresi: Sistemin cevap verme süresi kısa olmalıdır. 6. Az zamanda çok iş yapılmalıdır. 7. Güvenirlik: Sistem tamamen hatalardan arındırılmış olmalıdır. 8. Süreklilik: Sistem bakım yapılabilir ve dokümanı bol olmalıdır. 9. Düşük boyut: Sistem kendinden taviz vermeden küçük boyutta olmalıdır.