Prof. Dr. Filiz Can Bakım Kriterleri Uygulamaları ve Entegrasyonu 21-23 Kasım 2012 İzmir Kaya Otel İzmir Bakım Kriterleri Uygulamaları ve Entegrasyonu Prof. Dr. Filiz Can Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü Geriatri Fizyoterapistleri Derneği Ankara

Bakım kriteri uygulamaları nasıl olmalı? Bakıma Muhtaçlık Kriterleri Bakıma alınmalı Bakıma alınmamalı Bakım Modelleri

Bakım kriteri uygulamaları nasıl olmalı? Bakıma Muhtaçlık Kriterleri Entegrasyon YOK! Bakım Modelleri

İngiltere’de Yaşlı Bakım Modelleri Hastaneler Gündüz hastaneleri Toplumsal eğitim Aralıklı bakım yerleri (bakım evleri) Özel Üniteler (ortopedik rehabilitasyon üniteleri gibi) Toplum temelli servisler (evde bakım) (UK, 1988)

İngiltere’de Yaşlı Bakım Modelleri Evde yardım servisleri Gezici yemek servisleri Gündüz bakım merkezleri Sığınma evleri Huzur evleri Özel bakım evleri (UK, 1988)

Bakım kriteri uygulamaları nasıl olmalı? Bakım Modelleri Bakım Muhtaçlık Kriterleri Çok limitli entegrasyon

Fonksiyonel Değerlendirme Skalaları Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçütü (FIM) Enstrümentasyonel Günlük Yaşam Aktiviteleri Fonksiyonel Durum İndeksi Lawton GYA Değerlendirme Skalası

Lawton GYA Değerlendirme Skalası Lawton’ un fonksiyonel kapasite değerlendirme görüşü GYA’i 3 seviyede tanımlar: 1. Temel GYA : banyo yapma, giyinme, tuvalete gitme, ve beslenme gibi kendine bakım aktiviteleri 2. Enstrümental GYA (IADLs): telefon kullanma, araba kullanma, alışveriş yapma, ev işleri, yemek pişirme, çamaşır yıkama, parayı kullanabilme, ilaçlarını kullanabilme 3. Mobilite: evden çıkabilme ve bir yerden bir yere gidebilme

Lawton Mobilite ve Enstrümental GYA daha komplekstir Bireyin çevresi ile başedebilmesi ile ilgilidir Temel GYA, Enstrümental GYA ve Mobilite sınıflaması en fonksiyonel değerlendirme ölçütü olarak standart haline gelmiştir Çeşitli bakım modellerinde fiziksel, emosyonel, kognitif ve sosyal fonksiyonları saptamak için birçok fonksiyonel değerlendirme ölçütü vardır?? Branch L, Jette A. 1987

GYA Ölçümü GYA’nın ölçümünün aşağıdakiler ile ilişkili olduğu gösterilmiştir: Huzurevi/ bakımevine başvuru Doktor hizmetlerinin kullanımı Sigorta kapsamı Yaşam düzenlemesi Hastane servislerinin kullanımı Evde bakım servislerinin ödenmesi (Bishop C, 1986;Branch LG et al, 1982; Wan TTH et al,1981; Macken CL, 1986)

Fonksiyonlar için derecelendirme Frazer (1979) fonksiyonlar ile ilgili 8 puanlık bir skala geliştirmiştir Yetersizlik veya patolojik durum ile ilgili değil Fiziksel kondisyondaki değişiklikler ile ilişkili olmayan fonksiyonlardaki değişiklikleri derecelendirir

Bakım kriteri uygulamaları nasıl olmalı? Bakıma Muhtaçlık Kriterleri Bakıma alınmalı Bakıma alınmamalı Bakım Kriterleri Bakım Modelleri

Değerlendirme Ev ortamının değerlendirilmesi Genel değerlendirme Özel değerlendirme - Kardiyorespiratuvar sistem - Nörolojik sistem - Baş ve boyun - Kollar - Bacaklar - Bel - Kas kuvveti - Görme

Değerlendirme Mobilite - Yürüme - Denge - Kol ve bacaklarını kullanabilme - Yürüme yardımcıları Mental Kapasite Genel Sağlık

Klinik Karar Verme Karşılaşılan temel problemler Temel objektifler Sonraki yorumlar Ann Finn, Evaluation Form for Older People, School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Fonksiyonel kapasite Mobilite Kuvvet Denge Fonksiyonel Yeterlilik

Temel Mobilite Değerlendirmesi 1. Fiziksel Durum a. Yürüme yeteneği b. Yürüme tipi c. Kullanılan yürüme yardımcıları d. Bağımlı olmanın nedeni 2. Psikososyal durum a. Motivasyon b. Comprehension 3. Sosyal durum a. Medeni durum b. Ev c. İş Ann Finn, Evaluation Form for Older People, School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Temel Mobilite Değerlendirmesi 1. Fiziksel Durum a. Yürüme yeteneği bağımsız yürüme yardımcısı ile 2 kişinin yardımı ile yürümesi mümkün değil Ann Finn, Evaluation Form for Older People, School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Temel Mobilite Değerlendirmesi 1. Fiziksel Durum a. Yürüme tipi Ataksik tip yürüme Ayağı sürüyerek yürüme Yavaş yürüme Spastik yürüme Küçük adımlarla yürüme Ann Finn, Evaluation Form for Older People, School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Temel Mobilite Değerlendirmesi 1. Fiziksel Durum d. Bağımlı olma nedenleri denge bozukluğu/kaybı eklem mobilitesi/ hareket deformite kas zayıflığı düşme korkusu ağrı travma görme bozukluğu işitme kaybı konuşma bozukluğuı solunum disfonksiyonu efor dispnesi continent İdrar kaçırma yatak yarası Kollarda limitasyon sol/ sağ zayıflık tremor/ titreme Eklemde hareket kaybı/ yokluğu postural deformiteler

Temel Mobilite Değerlendirmesi 1. Fiziksel Durum c. Kullanılan Yürüme yardımcıları baston üç bacaklı baston dört bacaklı baston yürüteç tekerlekli yürüteç koltuk değneği Ann Finn, Evaluation Form for Older People, School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Temel Mobilite Değerlendirmesi 2. Psikolojik durum oryante disoryante apatik depresif Motivasyon iyi zayıf Comprehension koopere koopere değil Ann Finn, Evaluation Form for Older People, School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Temel Mobilite Değerlendirmesi 3. Sosyal durum a. Medeni durum Bekar Evli Dul/ boşanmış b. Yaşama durumu Tek başına yaşıyor Eşi/ akrabalarıyla yaşıyor c. Yaşadığı ev Müstakil ev Apartman katı Evde merdiven var/yok d. İş Çalışan Emekli e. Hobileri/İlgileri f. Diğer tıbbi problemleri Ann Finn, Evaluation Form for Older People, School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Kas Kuvveti Yaşlılarda normal kuvveti yorumlamada doğru bir temel elde etmek için hiçbir sabit değer geliştirilmemiştir de Vries (1970)

Kas kuveti Ransome (1980) yaşlıların kas kuvvetini en uygun şekilde değerlendirmek için bir 3 puanlık skala önermiştir. 3= Zayıf (hiç yok veya hafif kuvvet) 2= Orta ( bir miktar direnç alabiliyor) 1= İyi ( iyi direnç alabiliyor)

Mobilite ve yeterlilik için derecelendirme 3= İyi (tam veya tama yakın mobilite) 2= Orta (limitli mobilite, fakat orta derecede fonksiyonlara izin verir) 1= Zayıf (limitli mobilite- fonksiyonlar imkansız) 3= İyi (tek başına yapabilir) 2= Orta (gözlem ile yapabilir) 1= Zayıf ( fiziksel yardım ile yapabilir) Ransome (1980)

Fonksiyonlar için derecelendirme skalası 1: Hiçbir yetersizliği yok 2: Bağımsız olarak mobil 3: Limitli düzeyde mobil 4: Eve bağlı-hafif ev işlerini yapabiliyor 5: Eve bağlı- limitli kendine bakım aktivitelerini yapabiliyor 6: Eve bağlı- kendine bakım aktivitelerinde yardım gerektiriyor 7: Sandalyeye bağlı- kendine bakım aktivitelerinde yardım gerektiriyor 8: Tamamen bağımlı Frazer (1979)

Sandalye içi/ dışı mobilite Tuvalete gidebilme İçeride yürüme Yatak içi/ dışı ve yatakta mobilite Sandalye içi/ dışı mobilite Tuvalete gidebilme İçeride yürüme Eğer gerekli ise merdiven Sandalyeden kalkma A: Bağımsız, başka birinden yardım almayı gerektirmiyor; eğer gerekli ise yürüme yardımcısı kullanabilir B: Aktiviteyi yapabilmesi için sözel veya fiziksel olarak biraz yardım gerektirir C: Yapamaz veya aktiviteyi yapabilmesi için beceri isteyen bir yardım gerektirir Amanda Squires, 1999, IPTOP

Fizyoterapistlerin gelişmiş ülkelerdeki diğer rolleri Klinik problem çözmeyi ve kanıta dayalı çalışmalara ağırlık verme ICF (The İnternational Classification of Functioning) ve RCPI ( Research and Clinical Practice İntegration) gibi klinik çalışmalarla bilimsel çalışmaların entegre edildiği modeller geliştirme

ICF İlk model 1980’de the International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps (ICIDH) olarak geliştirilmiş Sağlıkla ilgili 3 durumun arasındaki farkı tanımlar: - Vücut fonksiyonları ve yapılardaki bozukluk (impairment) - Yapılan işte yetersizlik (disabilite veya inabilite) - Yetersizlik ve bozukluğa eşlik eden rol kaybı/engel (handicap) Bozukluk Yetersizlik Özür

ICF

Yaşam Kalitesi Yaşam kalitesi,bireyin yaşadığı yerdeki kültür ve değerler sistemi içinde hedefleri, beklentileri, standartları ve ilgileri ile ilgili bireysel yaşam duruşudur Bireyler yaşlandığında yaşam kalitelerinin düzeyi, otonomi ve bağımsızlıklarını sağlayabilme yetenekleri ile saptanır (WHO, 1994)

Yaşam Kalitesi Geniş bir kavram Aşağıdaki elementlerin kompleks bir yolla birleşimi - Fiziksel sağlık - Psikolojik sağlık - Bağımsızlık düzeyi - Sosyal ilişkiler - Kişisel değerler ve inançlar - Çevrede ile sağlıklı ilişki (WHO, 1994)

Tartışılan 3 farklı model Tıbbi Model Bireysel Model Sosyal Model

Hastaya özel Fonksiyonel Skala Tıbbi problemi nedeniyle yapmakta zorluk çektiği 5 fonksiyonel aktivitenin saptanması Her bir aktivite 10 puanlık skala ile derecelendirilir “Yapamadığı hareket” “0” puan ile “Hiçbir zorluk çekilmeden yapılan hareket” “10” puan ile Toplam puan, saptanan aktivitelerin aktivite puan toplamına bölünmesi ile hesaplanır http://www.tac.vic.gov.au/upload/Patient-specific.pdf. Accessed September 6,2010

Kapsamlı değerlendirme Tıbbi? Fiziksel? Fonksiyonel? Psikolojik? Sosyal veya sosyo-kültürel? Bakım Modelleri

Kapsamlı değerlendirme Bakım Modelleri Değerlendirme Hastane? Huzurevi? Gündüz bakım evi? Evde bakım? Özel merkezler? Ayaktan rehabilitasyon Yataklı rehabilitasyon? Psikolojik destek? Tıbbi Fiziksel Fonksiyonel Psikolojik Sosyal/sosyo-kültürel

Kapsamlı değerlendirme Bakım Modelleri Toplam Skor Hastane? Huzurevi? Gündüz bakım evi? Evde bakım? Özel merkezler? Ayaktan rehabilitasyon Yataklı rehabilitasyon? Psikolojik destek? Gündüz klüpleri Tıbbi Fonksiyonel Psikolojik Sosyal/sosyo-kültürel Fiziksel/ çevresel

Kapsamlı değerlendirme Bakım Modelleri Değerlendirme Hastane Huzurevi Gündüz bakım evi Evde bakım Özel merkezler Ayaktan rehabilitasyon Yataklı rehabilitasyon Psikolojik destek Tıbbi Fiziksel Fonksiyonel Psikolojik Sosyal/sosyo-kültürel Toplam puan

Entegre sistem? Tıbbi durum ( 60 puan) Fonksiyonel durum ( 40 puan) Rehabilitasyon Ayaktan FTR Tıbbi durum ( 60 puan) Tıbbi kontrol Aylık kontrol Fonksiyonel durum ( 40 puan) Çevresel durum (10 puan) Sosyo-kültürel Durum (20 puan) Çevresel Düzenleme Ev ziyareti Sosyal Destek Rekreasyon Evleri

Bakım kriteri uygulamaları nasıl olmalı? Bakıma Muhtaçlık Kriterleri Entegrasyon Var! Bakıma alınmalı Bakım Kriterleri Bakım Modelleri

Dikkatiniz için teşekkür ederim… Filiz Can filizcan2002@yahoo.com