TANIMI TARİHİ ÖZELLİKLERİ BİYOGRAFİ TANIMI TARİHİ ÖZELLİKLERİ

Kitaplarda Ölmek Adı, soyadı Açılır parantez Doğduğu yıl, çizgi, öldüğü yıl, bitti Kapanır, parantez. O şimdi kitaplarda bir isim, bir soyadı Bir parantez içinde doğum, ölüm yılları. Ya sayfa altında, ya da az ilerde Eserleri, ne zaman basıldıkları Kısa, uzun bir liste. Kitap adları Can çekişen kuşlar gibi elinizde. Parantezin içindeki çizgi Ne varsa orda Ümidi, korkusu, gözyaşı, sevinci Ne varsa orda. O şimdi kitaplarda Bir çizgilik yerde hapis, Hâlâ mı yaşıyor, korunamaz ki, Öldürebilirsiniz. Behçet NECATİGİL

BİYOGRAFİ Bir kimsenin hayatını anlatan kitaplardır. Eskiden terceme-i hâl (hal tercümesi) ve çoğulu terâcim-i ahval denirdi. Zamanımızda daha çok Fransızca biographie'den Türkçemize giren biyografya veya biyografi kullanılır.

BİYOGRAFİ Biyografilerde kişinin doğum tarihi yeri, ailesi, öğrenimi, çalışma hayatı anlatılır. Bir kişinin hayatının bir başkası tarafından yazılması biyografi edebiyatının temel özelliğidir. Genellikle ünlü kişilerin ve sanatçıların hayatını konu alan biyografileri şu şekilde açıklayabiliriz.

BİYOGRAFİ 1. Antoloji ve ansiklopedi gibi eserlerde yer alan ve söz konusu kişiyi tanımayı gaye edinen bilgilerde doğum, ölüm yılları, öğrenim ve meslekî durum gibi kalıplaşmış bir yol takip edilir, önemli bir göreve getirilen veya ölen birinin hayatını özetleyen yazılarla, bir sanatçının kitabının arka kapağında yer alan kısa hâl tercümeleri de bu guruba girer. Daha genişçe olanlarına klasik biyografi denir.

BİYOGRAFİ 2. Söz konusu kimsenin şahsiyetini meydana getiren üstün niteliklerinin anlatıldığı biyografilere portre denir. Bu tür biyografilerde söz konusu kişi geniş şekilde ele alınır. Duyguları, zaafları, başarıları, alışkanlıkları, çalışması, kısaca onu başkalarından ayıran özellikleri belirtilir.

BİYOGRAFİ 3. Bir kimseyi çevresi, gördüğü işler, özel hayatı ve eserleriyle kendi çağı içinde ayrıntılı olarak ele alan biyografiler, anlatım biçimine göre monografi veya biyografik roman adını alırlar. Ortak özellikleri bir araştırmanın ürünü olmalarıdır. Bunun için gerekli belge ve bilgileri toplamak, o kişinin varsa eserlerini incelemek, kişiliğini çeşitli yönlerden ele alarak ilmi bir anlayışla değerlendirmek gerekir.

BİYOGRAFİ 4. Birinin ölümünden hemen sonra, onun hatıralarını dile getirmek maksadıyla yazılan eserler de biyografi türüne girer. Buna nekroloji denir. Bu tür eserlerde anlatılan kişi yakından tanınan biri olduğu için ayrıntılı biçimde tanıtılmıştır; ne var ki, yazarın tarafsızlığına güvenilmez.. Çünkü anlattığı kişiye hissi bir tavırla yaklaşır.

BİYOGRAFİ Bunların dışında hatırat, günlük gibi eserler, ünlü bir kişinin veya yazarın mektuplarını kaplayan kitaplar da tam anlamıyla biyografi sayılmasalar bile, biyografik özellikler taşırlar ve bir biyografi çıkarmaya yardımcı olurlar. Bir de yazarının bizzat kendi hayatını anlattığı eserler vardır, bunlara otobiyografi denir. Biyografiler tertip ediliş şekilleri ile çeşitli guruplarda toplanabilir, Bir kişinin hayatına ait olabilir, birçok kişiyi bir araya toplayabilir, belli bir meslekten olanları konu edebilir veya yalnız bir bölgede yetişenleri ele alabilir.

BİYOGRAFİ Biyografi türünün ilk büyük yazan olarak eski Yunan edebiyatında Plutarkhos kabul edilir. İslam tarihinde ilk biyografi Hz. Muhammed'in hayatını anlatan eserlerdir. Siyer adı verilen bu tür eserin ilki Muhammed bin İshak (ölm. 768)'a aitti. İbn-i İshak'ın eseri zamanımıza ulaşmamıştır. Ondan naklen anlatan İbn-i Hişam (ölm. 828)'ın siyeri elimizdedir.

BİYOGRAFİ İslam'ın yayılması ile birlikte biyografi edebiyatı da gelişmiştir. Hadis naklinde dayanılan kaynağın güvenilirliği açısından kişinin hayatına da yer verilmiştir. Hadis nakledenlerin hayatını anlatan eserler İlmü'l-rical diye bilinir. Sonradan her ilim dalı için ayrı biyografi edebiyatı meydana gelmiştir. Türk edebiyatında ilk biyografi edebiyatı tercüme yoluyla-ortaya- çıkmıştır.

BİYOGRAFİ Malik Bahşi'nin Feridüddin Attar'dan çevirdiği Tezkiret'ül - Evliya tercümesi ilk biyografilerden biri kabul edilir. Osmanlı sahasında biyografi asıl XVI-XVIII. yüzyıllarda yayılmıştır. Tezkire, menakıb, vefayât, devhâ, sefine, tuhfe, hadika, fihrist, silsilename, şairname, gazavatname, sicil gibi başlıklarla kaleme alınan biyografiler bir kişiyi değil, birçok kişiyi anlatır. Ancak meslek sınıflandırılmasına gidilmiştir. Tarikat büyüklerinin hayatını konu edinen menakıbnameler birer biyografi sayılabilirlerse de, ele aldıkları kişileri efsaneleştirdikleri için ilmi vesika olarak kullanılmaz, sadece-delil-gösterilebilirler.

BİYOGRAFİ Tezkire kelimesinin asıl kullanılış yeri şair biyografileridir. Şair tezkireleri veya kısaca tezkireler, gerek kendi asırları gerek günümüz için sade bir biyografi olmaktan öte bir mana ifade ederler. Bu eserler o devrin şairlerini, edebiyatçılarını toplu ve müstakil olarak içine alan yegane eserlerdir. Tezkirelerin gayesi devrin şair ve edebiyatçılarını tanımaktır. Tezkire yazarları, eserlerine aldıkları şairlerin hayatlarında bu hayatın çeşitli teferruatına, fiziki ve ruhi görünümlerine hatta içinde yetiştiği sosyal ve edebi çevreye kadar inmeye çalışırlar. Aynı zamanda şairin sanat yönüne, şairlik gücüne ve hususiyetine, çevresiyle olan çeşitli sanat münasebetlerine, eserlerinin değerine, bunlardan seçilmiş örneklere en az hayatı kadar yer verir, değerlendirmede bulunur. Bu yönleriyle tezkireler, edebiyat,-tarih- ve tezkireciliğimizin en kıymetli kaynaklandır.

BİYOGRAFİ Tezkireler, başlangıçtan tezkirenin yazıldığı tarihe kadar yaşayan şairleri bütünüyle verirler. Bu eserler için başlangıç 13. asra kadar inebilir. Tezkirelerin bazıları şairleri elifba sırasına göre, bazıları da belli zaman aralıklarına göre grup grup ele alır. Türk edebiyatında otuz kadar şair tezkiresinin varlığı bilinmektedir. İlk Türk tezkirecisi 15. yüzyılın büyük Çağatay şairi Ali Şir Nevai'nin, Mecalisü'n-Nefais adlı eseridir. Osmanlı sahasında ilk tezkireyi Edirneli Sehi Bey yazmıştı. İsmi Heşt Behişt'tir.

BİYOGRAFİ Başlıca tezkireler, yazarları ve yazılış tarihleri: On altıncı asır: Heşt Behişt (Sehi Bey-1538) Latifi Tezkiresi (Latifi-1546) Meşair-üş-Şuara (Aşık Çelebi-1563) Kınalızade Tezkiresi (Kınalızade Hasan Çelebi-1585)

On yedinci asır: Riyazü'ş-Şuara (Riyazi-1592) Zübdetü'l-Eş'ar (Asım-1675) Teşrifatü'ş-Şuara (Güfti-1677) On sekizinci asır: Safai Tezkiresi (Safai-1721) Nuhbetü’l-asar (Beliğ-1721) Adab-ı Zurefa (Ramiz-1783) Mir'at-ı Şiir (Akif-1789)

BİYOGRAFİ Tanzimat'tan sonra biyografi edebiyatı Batı'nın tesirinde gelişmiş, bunun yanında geleneğe bağlı hâl tercümeciliği de devam etmiştir. Cumhuriyette, daha çok edebi ve siyasi şahıslar hakkında monografik eserler yazılmış, hâl tercümeciliği geleneğinin çok az örnekleri verilmiştir. Şahıslar hakkında biyografik bilgiler veren ansiklopedi çalışmalarının büyük ağırlık kazandığı görülür

BİYOGRAFİ Bazı biyografi yazarlarımızı şöyle sıralayabiliriz: Bursalı Tahir Bey- Osmanlı Müellifleri Mithat Cemal Kuntay -Namık Kemal, İstiklâl Şairi Mehmet Âkif Ersoy Abdülhak Şinasi Hisar -Yahya Kemal'e Veda, Ahmet Hâşim/Şiiri ve Hayatı Yakup Kadri Karaosmanoğlu -Ahmet Hâşim, Atatürk, Şevket Süreyya Aydemir- Tek Adam-İkinci Adam, Menderes'in Dramı İbrahim Alaattin Gövsa -Meşhur Adamlar Ansiklopedisi, Saadettin Nüshet Ergun –Karacaoğlan, Namık Kemal Samih Rıfat- Cenap Sahabettin, Âşık Ömer, Ahmet Hamdi Tanpınar -19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Behçet Necatigil- Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Asım Bezirci -Nazım Hikmet Rıfat İlgaz- 1950 Sonrasında Hikayecilerimiz, Atilla Özkırımlı -Türk Edebiyatı Ansiklopedisi.

BİYOGRAFİ 1. Tanımı Sanatta, edebiyatta, bilimde, politikada veya başka alanlarda tanınmış kişilerin yaşamlarını anlatan yazı türüne biyografi (hayat hikâyesi) denir.   Biyografi daha çok kimler hakkında kaleme alınır? Biyografi, yaşamlarıyla okurların ilgisini çekebilecek kişiler hakkında kaleme alınır daha çok. Biyografi yazan, anlatacağı kişiyi bütün yönleriyle tanıtmalıdır. Biyografinin tarihe, edebiyata ve eleştiriye büyük katkıları vardır.

Otobiyografi ile monografi arasında fark var mıdır?   Bir kimsenin yaşam öyküsünü kendisinin yazmasıyla oluşan eserlere otobiyografi denir.  Bilimsel bir konuyu veya bir kimsenin yaşamını, kişiliğini, eserlerini ayrıntılı olarak inceleyen eserlere monografi denir.

2. Özellikleri Biyografi yazma, çok ayrıntılı bir ön çalışmayı gerektirir. Hayat hikâyesi yazılacak kişinin mektuplarından, günlüklerinden, anılarından, yakınlarındaki insanların izlenimlerinden yararlanılır. Biyografi yazıları, öyküleyici anlatımla yazılır.

Biyografisi yazılan kişinin; Doğum tarihi ve yeri, Çocukluğu, Öğrenimi, Ailesi ve yetişmesi, Meslek yaşamı, Yetişmesinde etkili olan kişi ve olaylar, Kişiliği ve karakteri, Çevresinde bıraktığı izlenimler, Hizmetleri, Eserleri, Kendinden sonraki kişilere etkileri vb. üzerinde ayrıntılı durulması gerekir.

Biyografi yazılırken aşağıdaki kaynaklardan yararlanılır: Biyografisi yazılacak kişinin eserleri, röportajları, söyleşileri vb. Hakkındaki yazılar, hatıralar, kitaplar vb. Ansiklopediler, İnternet'in ilgili siteleri, diğer biyografiler Kişinin yaşayan yakınları, arkadaşları ve meslektaşları Belgeler ve fotoğraflar vb.

Türk Edebiyatı/Dil ve Anlatım Öğretmeni Alparslan YILMAZ Türk Edebiyatı/Dil ve Anlatım Öğretmeni