MADENLER VE ENERJİ KAYNAKLARI Madenler ve enerji kaynakları; insanların çok önemli ihtiyaçlarını karşılamakla birlikte, bulunduğu ülkenin temel ekonomi dinamiğidir. Türkiye maden çeşitliliği bakımından dünyada ilk 5 ülke arasında yer alır. Ancak maden yataklarımızın çoğu; düşük rezervli – düşük tenörlü ve küçük parçalar halinde dağılmış durumdadır. Bu durum Türkiye’de madenciliği olumsuz etkilemiştir.

Anadolu’da madencilik binlerce yıl önce başlamıştır. MÖ 7000 yıllarında saf BAKIR. MÖ 3000-1200 yılları arasında ise Bakır + Kalay dan elde edilen TUNÇ kullanılmıştır. Roma, Bizans ve Selçuklu Dönemlerinde giderek gelişen madencilik, Osmanlı İmparatorluğunun ilk dönemlerinde devlet tarafından desteklenmiştir. Osmanlı Döneminde 1815 yılında BOR Bandırma’da 1829 yılında TAŞ KÖMÜRÜ Zonguldak’ta 1848 yılında KROM Bursa harmancık’ta bulunmuştur.

Cumhuriyet döneminde de madencilik konusunda gelişmeler hızla devam etmiştir. 1935 Yılında MTA ( Maden Tetkik Arama Enstitüsü)ve ETİBANK kuruldu. 1954 Yılında TPAO ( Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ) kurularak, devlet adına petrol arama – üretim ve arıtma görevlerine başladı. 1957 Yılında TKİ ( Türkiye Kömür İşletmeleri ) kuruldu. 1963 Yılında enerji ve madencilikle ilgili politikalar üretmek, uygulamaları denetlemek ve yönlendirmek amacıyla Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kuruldu.

Maden Yataklarının işletmeye açılabilmesi için; Maden rezervinin (tüvenan) yeterli olması Rezerv içindeki saf maden miktarının (tenör) yeterli olması. Sermayenin olması Teknolojik araç gerecin olması Madenin coğrafi konumun elverişli olması.

Türkiye’de Madenciliğin Bazı Özellikleri; Maden çeşitliliği yönünden zengindir. ( jeolojik oluşum çeşitliliği, volkanizma, başkalaşım olayları) Maden çeşitliliği ve rezervi en fazla Doğu Anadolu (Yukarı Fırat Bölümü) (volkanizma, başkalaşım ) Bor(1.), Krom(5.), Demir(8.) gibi bazı madenlerin rezervi bakımından dünyada önde gelen ülkelerdeniz. Madenciliğimizin en önemli sorunu sermaye, araç gereç, yetersizliğidir. Gelişmeye bağlı olarak madenlerimizi kendimiz kullandığımız için maden ihracatı bu durumdan etkilenmiştir. Maden yataklarımız genelde küçük ve dağınık haldedir. Ülkemizde maden arama ve tespit etme işini MTA yapar. (kuruluşu 1935)

DEMİR Metal( Ağır Sanayi )sanayinin hammaddesidir. Ülkemizin her bölgesinde rezervi olan bir madendir. Türkiye demir madeni bakımından dünyada 8. sırada yeralır. 9,5 milyon ton olan yıllık demir tüketimimizin yaklaşık 5 milyon tonu ülkemiz yataklarından elde edilmektedir. Demir-Çelik Fabrikalarımız: Zonguldak ( Ereğli), Karabük, Hatay ( İskenderun ), Kırıkkale, Sivas ve İzmir’de dir. 132 milyon ton rezervimiz var. 5 milyon ton üretiyor, 4,5 milyon ton ithal ediyoruz

SİVAS KAYSERİ MALATYA ADANA, KAHRAMANMARAŞ BALIKESİR,

BAKIR İnsanlık tarihinde bakırın kullanılması çok eski çağlara dayanır. ( Kalkolitik Çağ ) En çok kullanılan 2 . metaldir. % 80 elektrik elektronik sanayisinde kullanılır. İletkenliğinin yüksek olması nedeniyle genellikle elektrik-elektronik sanayide kullanılmaktadır. Dünya da bakır rezervi bakımından 7. sıradayız. Üretimimiz yıllık 3 - 5 milyon ton civarındadır. Başlıca Bakır Yataklarımız: Kastamonu ( Küre ) . Artvin ( Murgul ) , Elazığ ( Maden ) ve Rize ( Çayeli) Ergani’dedir. Bakır Fabrikalarımız: Murgul – Maden ve Samsun dadır.

Kastamonu ( Küre ) Artvin ( Murgul ) Elazığ ( Maden ) Rize ( Çayeli)

KROM Krom, çeliğe sertlik verir ve paslanmaya karşı korur. Mermi, uçak ve top sanayisi ile ev aletleri, ulaşım araçları, deniz petrol platformları gibi alanlarda kullanılır. Türkiye Krom üretiminde dünya 5. si dir. Önemli ihraç ürünlerimizdendir. Önemli Krom Yataklarımız: Muğla ( Fethiye- Köyceğiz) , Elazığ ( Guleman ),Bursa, Adana ve Kayseri’de dir. Ferro Krom Fabrikalarımız: Elazığ ve Antalya’dadır. Yıllık 500 bin ton üretiyoruz, yarısını satıyor, yarısını işliyoruz

Muğla ( Fethiye-Köyceğiz) Elazığ ( Guleman ) Bursa, Adana ve Kayseri

BOR Tuz bileşiği halde bulunan bir madendir. 250 farklı alanda kullanılan bir madendir. Örnek: Plastik, cam, deterjan, boya, fotoğraf filmi, emaye, porselen, ilaç, jet ve roket yakıtı vb. Türkiye Bor madeni bakımından dünyada ilk sırada yer alır. ( Rezerv olarak ) Ham haldeyken tonu 600 TL dir. İşlendiğinde ise değeri kat kat artar. Başlıca Bor Yataklarımız: Eskişehir – Balıkesir,Kütahya ve Bursa arasındaki bölgededir. Borasit- Boraks Fabrikalarımız: Balıkesir ( Bandırma ) ve Eskişehir ( Kırka ) dadır. Dünya BOR rezervinin % 72 sine sahibiz ( 3 milyar ton) Yıllık 1 milyon ton rafine bor üretiyoruz

Eskişehir – Balıkesir, Kütahya ve Bursa Balıkesir ( Bandırma ) ve Eskişehir ( Kırka )

Alüminyumun ham maddesidir. Stratejik önemi olan metallerden biridir. BOXİT Alüminyumun ham maddesidir. Stratejik önemi olan metallerden biridir. Çok hafif bir metaldir. İzolasyonlarda, Ambalajlarda, İnşaat sektöründe, Motorlu taşıtlar, ev aletleri ve uçak sanayi gibi çok değişik alanlarda kullanılmaktadır. Başlıca Boxit Yataklarımız: Konya ( Seydişehir), Antalya ( Akseki ), Muğla ( Milas ) ve Adana ( Saimbeyli) dedir. Bu bölgelerden elde edilen boksit Seydişehir’deki alüminyum fabrikasında işlenir.

Konya ( Seydişehir) Antalya ( Akseki ) Muğla ( Milas ) Adana ( Saimbeyli)

TUZ Tuz , Kimya Sanayi, Dericilik, Konserve Sanayi ve gıda üretimde kullanılır. Tuz; Denizlerden – Göllerden – Kaynak Sularından ve Kaya tuzu yataklarından elde edilir. En önemli tuz yatağımız Tuz Gölüdür. En büyük deniz tuzlamız ise İzmir Körfezindeki Çamaltı Tuzlasıdır, Balıkesir Ayvalık Tuzlası. Kaya Tuzu Yataklarımız: Çankırı, Yozgat, Kars, Nevşehir, Kırşehir,Çanakkale, Iğdır ve Ağrı dadır.

MERMER Türkiye dünyanın önemli mermer üreticilerindendir. Yaklaşık 6 milyar m³ mermer rezervine sahip olduğumuz tahmin edilmektedir. Mermer yataklarımızın önemli bir bölümü Ege ve Marmara Bölgelerinde yer alır. Önemli ihraç ürünlerimizden biri olan mermer; Balıkesir, Bursa, Bilecik, Muğla, Afyon ve Denizli başta olmak üzere çok sayıda yatağa sahiptir. Maden ihracatında mermer 1. sıradadır.

Balıkesir Bursa Bilecik Muğla Afyon Denizli

BARİT Petrol – Doğalgaz aramalarında derin sondaj kuyularının açılmasında yararlanılan sondaj çamurunun yoğunluk artırıcı olarak kullanılır. ( % 90 Bu amaçla kullanılır.) Isıyı emme ve soğutma özelliği vardır. Barit spor malzemeleri ( golf-tenis ve bovling topları), boya, cam ve kaymayı önleyici malzemelerin yapımında da kullanılır. Başlıca Barit Yataklarımız: Antalya, K.Maraş, Muş ve Eskişehir dir. Barit İşleme Tesislerimiz: Eskişehir, Antalya, İzmir, İzmit ve Elazığ dadır. Türkiye barit ihracatında %3 ile dünya 7. sidir. Dünya barit rezervinin %2,1 ine sahibiz.

Antalya K.Maraş Muş Eskişehir

FOSFAT Kaya tuzu şeklinde olan Fosfat , Petro-Kimya, Gübre,Çimento, Cam ve Seramik gibi bir çok alanda kullanılır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Fosfat yatakları bakımından zengindir. Adıyaman, Mardin ve Şanlıurfa da fosfat yataklarımız vardır. Buradaki fosfat, Mardin ( Mazıdağı ) Fosfat Fabrikasında işlenmektedir.

MANGANEZ Manganez çeliğin sertleştirilmesinde kullanılan bir madendir. Başlıca Manganez Yataklarımız: Artvin ( Borçka) Adana ( Ceyahan ), Denizli, Kastamonu,Balıkesir, Burdur ve Sivas’tadır. %95 i demir- çelik sanayisinde %5 i kimya sanayisinde kullanılır. ANTİMON Antimon demir tozu ile eritilerek , paslanmaz metal yapımında, matbacılıkta, ilaç, cam ve seramik sanayilerinde kullanılır. Başlıca Antimon yataklarımız, Balıkesir, Tokat, Kütahya, İzmir, Bilecik ve Niğde’dedir.

CİVA Aynaların sırlanmasında, altın ve gümüş üretiminde, termometre , barometre gibi aletlerin sıvılarında, pil, tıpta (diş), böcek ilacı vb alanlarda kullanılır. Doğada sıvı olarak bulunan tek metaldir. Konya , İzmir ve Niğde’de civa yataklarımız vardır. FELDSPAT Cam, seramik, kaynak elektrotları ve boya yapımında kullanılır. 373 milyon ton ile Türkiye dünya feldspat rezervlerinin %10 una sahiptir. Ülkemizde elde edilen feldspatın %90 ihraç edilmektedir. Türkiye Dünya’da Feldspat ihracatı en fazla olan ülkedir. ( %36) pay ile 1. sıradayız. Başlıca Yataklarımız: Muğla, Aydın, Kütahya ve Manisa dadır

Civa Feldspat

ASBEST Isıya, aşınmaya, kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli bir mineraldir. İtfaiye elbiseleri, oto fren balataları, çatı malzemeleri ( eternit) yapımında kullanılır. Başlıca Asbest Yataklarımız: Bursa, İskenderun, Erzincan, İzmir, Muğla ve Sivas’tadır.

LÜLE TAŞI Dünyanın en kaliteli Lüle taşı ülkemizde bulunmaktadır. Hafif ve parlak yüzeyli bir taştır. Küçük süs eşyaları, takı ve pipo yapımında kullanılır. 56 milyon ton rezervimiz vardır. Lüle taşı Eskişehir’den çıkarılmaktadır. OLTU TAŞI Küçük süs eşyaları ve tespih yapımında kullanılır. Erzurum’un Oltu ilçesinden çıkarılmaktadır. Bölgede 600 civarında Oltu taşı çıkarılan ocak vardır.

VOLFRAM Bursa Uludağ. (Çıkarım alanı dardır VOLFRAM Bursa Uludağ. (Çıkarım alanı dardır.) KÜKÜRT Isparta Keçiborlu (Çıkarım alanı dardır.) Isparta’daki tesisler kapatılmıştır. İthal ediyoruz. Tarımsal ilaç, kimya endüstrisi. KURŞUN- ÇİNKO Kurşun çoğunlukla çinko ile birlikte yer alır. Kurşun: Akü,benzin,matbaa,kimya Çinko: lastik,pil,çatı kaplama Kayseri (Yahyalı), Elazığ,Adana, Rize,Kırıkkale ZIMPARA TAŞI Aydın, Denizli, Muğla

İHRAÇ İTHAL Petrol Mermer Doğalgaz Bor Taşkömürü Krom Fosfat Bakır Boksit Kükürt Demir Mermer Bor Krom Bakır Tuz Barit Feldspat

Türkiye Enerji Kaynakları Türkiye çok çeşitli birincil enerji kaynaklarına sahip bir ülkedir. Türkiye’de taşkömürü, linyit, asfalsit, ham petrol, doğal gaz, uranyum ve toryum gibi fosil kaynak rezervleri ile, Hidrolik enerji, jeotermal enerji, güneş enerjisi,dalga enerjisi, biomas enerji gibi tükenmez kaynak potansiyelleri bulunmaktadır. Türkiye’nin, dünyada halen yoğun olarak kullanılan fosil kaynakların, özellikle petrol ve doğalgazın görünür rezervleri yeterli düzeyde değildir. Kömür, jeotermal ve hidrolik enerji rezerv ve potansiyeli ise dünya kaynak varlığının %1’i civarındadır.

TEİAŞ 2011

Elektrik Üretiminin Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı TEİAŞ 2011

TAŞ KÖMÜRÜ 1. Jeolojik Zaman’da oluşmuş bir kömür türüdür. Kalorisi yüksek olduğundan genellikle Demir-Çelik Fabrikalarında yakıt olarak kullanılır. Türkiye’deki taşkömürünün büyük bir bölümü Ereğli ve Karabük’te ki demir-çelik fabrikalarında, geri kalanı ise Çatalağzı Termik Santrali’nde elektrik üretiminde kullanılır. Zonguldak ve çevresinden üretilir. (Karadon, Kozlu, Üzülmez, Armutçuk, Amasra)

LİNYİT Taşkömürüne göre kalorisi daha düşük olan linyit kömürü,3. Jeolojik Zamanda ( Tersiyer ) oluşmuş bir kömürdür. Türkiye Linyit yatakları bakımından oldukça zengindir. Linyit genellikle elektrik üretiminde ( Termik Santraller) kullanılır. Ayrıca sanayide ve konutların ısıtılmasında da kullanılır. Manisa ( SOMA ) Kütahya ( SEYİTÖMER, TUNÇBİLEK ) Muğla ( YATAĞAN ) Kahramanmaraş ( AFŞİN-ELBİSTAN )(en büyük) Ankara ( ÇAYIRHAN ) Bursa ( ORHANELİ )

PETROL Çok önemli bir enerji kaynağı ve Petro-Kimya Sanayinin ham maddesidir. Günümüzde uğruna savaşların çıktığı bir madendir. Büyük ölçüde 3. Jeolojik Zaman’da oluşmuştur. Ülkemizden çıkarılan ham petrol, yıllık petrol ihtiyacımızın yalnızca %10 unu karşılayabilmektedir. Batman( Raman,Garzan) Siirt (Kurtalan), Diyarbakır Adıyaman (Kahta) En fazla petrol ithal ettiğimiz ülkeler İran, Irak, Rusya (2011)

İzmit İPRAŞ Mersin ATAŞ İzmir ALİAĞA Kırıkkale ORTA ANADOLU Batman BATMAN

DOĞAL GAZ  Organik kökenli yanıcı bir madde olan doğal gaz , petrol rezervlerinin çevresinden çıkarılır. Diğer fosil yakıtlara oranla çevre kirliliğine daha az neden olur. Doğal Gaz: Termik Santrallerde, Konutların Isıtılmasında ve Sanayide kullanılmaktadır. 2011 yılında elektrik üretimimizin %45 i doğalgazdan elde edilmiştir. Yıllık doğal gaz tüketimimiz 40 milyar m³ tür. Ancak yerli kaynaklardan bunun sadece 793 milyon m³ ü karşılanabilmektedir. (2011) En çok doğal gaz ithal ettiğimiz ülke Rusya’dır. Sonra İran, Azerbaycan, Türkmenistan. Gemiyle Cezayir ve Nijerya’dan alırız.

Kırklareli (Hamitabat), Mardin (Çamurlu), Tekirdağ (Hayrabolu), Düzce (Akçakoca)

Doğal Gaz Petrol Rusya-Mavi Akım BTC Ham Petrol Boru Hattı Rusya Batı Hattı Kerkük Yumurtalık P.Boru H. Bakü-Tiflis-Erzurum(Şah deniz) Ceyhan-Kırıkkale Hazar Geçişli Boru Hattı Batman-Dörtyol İran-Türkiye Pars DGBH. Şelmo-Batman… Mısır Doğalgazı NABUCCO DGH

HİDROELEKTRİK  En temiz enerji kaynağıdır. Türkiye, Rusya ve Norveç’ten sonra Avrupa kıtasında hidroelektrik potansiyel bakımından 3. sıradadır. Elektrik üretimimizin % 24 i HES’ ler den elde edilmektedir. Türkiye mevcut HES potansiyelinin %35 sini kullanmaktadır. Doğu Anadolu en elverişli bölge, Marmara en az elverişli bölgedir. SORU: Hidroelektrik potansiyeli az ve fazla olan alanlar nerelerdir?

RÜZGAR GÜCÜ Çevreyi kirletmeyen ve tükenmeyen bir enerji kaynağıdır. Bu özellikleri nedeniyle son yıllarda kullanımı artırılmaya çalışılmaktadır. Ancak pahalı bir yatırım gerektirmeleri nedeniyle ülkemizde rüzgar gücüyle çalışan santral çok az olmakla birlikte son dönemde artmaya başlamıştır. Bu santrallerin ilki 1998 yılında İzmir (Çeşme – Alaçatı Beldesi) de kurulmuştur.(Çanakkale boğazı ve Kıyı Ege)

GÜNEŞ ENERJİSİ Temiz ve tükenmeyen enerji kaynakları içinde önemli bir yere sahiptir. Birçok bölgemizde; güneşli gün sayısı ve güneşlenme süresi yeterli düzeydedir. Ülkemizde güneş enerjisi, Isınma ve sıcak su elde etmekte kullanılmaktadır. Son yıllarda güneş enerjisi ile çalışan otomobillerin geliştirilmesi çalışmalarına hız verilmiştir. En elverişli bölge Güneydoğu Anadolu’dur. 2011 İstanbul’da 2012’de Konya’da güneş enerji santrali kuruldu.

Güneydoğu And. Bölgesi 3016 saat Akdeniz Bölgesi 2923 saat Ege Bölgesi 2726 saat İç Anadolu Bölgesi 2712 saat Doğu Anadolu Bölgesi 2693 saat Marmara Bölgesi 2528 saat Karadeniz Bölgesi 1966 saat AVANTAJLARI Doğrudan güneş enerjisini kullanır, Doğal ısıtma ve soğutma sistemleri kullanarak binaların  gereksiz ve aşırı ticari enerji tüketimlerini önler, Çevre değerlerini korur, Çevreye verilen zararları en aza indirir, Doğal ve sağlığa zararsızdır…

JEOTERMAL ENERJİ Yerin derinliklerine doğru gidildikçe her 33 m de sıcaklık yaklaşık 1°C artar. Böylece yeraltında sıcak su ve buhar halinde sular oluşmaktadır.  150 - 200 °C sıcaklığındaki su buharı sondajla çıkarılarak elektrik üretiminde kullanılır. Ülkemizde bu amaçla kullanılan Jeotermal santral Denizli ( Sarayköy ) Aydın (Germencik)dadır. Jeotermal kaynakların kullanım alanı oldukça fazladır.

JEOTERMAL KAYNAKLAR İLE : A – elektrik enerjisi üretimi, B – merkezi ısıtma, soğutma, sera ısıtması v.b. C – kimyasal madde ve mineral üretimi, karbondioksit, gübre, lityum, ağır su, hidrojen  v.b. D – kaplıca amaçlı kullanım (termal turizm) E – düşük sıcaklıklarda (30 °c) kültür balıkçılığı F – mineralli su olarak içilerek kullanımı vb. Gerçekleştirilmektedir

BİYOKÜTLE(BİYOMAS) ENERJİ NÜKLEER ENERJİ Uranyum ve Toryum gibi radyoaktif minerallerin atomlarının parçalanmasıyla açığa çıkan enerjiye nükleer ( atom ) enerji adı verilir. Türkiye toryum madenleri bakımından dünyada 2. sırada yer almaktadır. ( Eskişehir – Sivrihisar ) Ülkemizde nükleer santral bulunmamaktadır. Ancak Mersin ( Akkuyu ) ve Sinop’a nükleer santral yapılması planlanmaktadır. BİYOKÜTLE(BİYOMAS) ENERJİ Bitki ve hayvanların atıklarından elde edilen enerjidir. Klasik biokütle: odun , tezek yakmak Modern biokütle: atıkları yakıta dönüştürmektir.

SORU- 2012 kpss Aşağıdakilerin hangisinde, yer altı kaynağının rezerv bakımından zengin olduğu yer yanlış verilmiştir? A) Demir – Sivas (Divriği) B) Krom – Elâzığ (Guleman) C) Manganez – Konya (Seydişehir) D) Bakır – Artvin (Murgul) E) Barit – Antalya (Alanya)

SORU-2007 kpss Türkiye’nin çeşit ve rezerv bakımından en zengin yer altı kaynaklarına sahip coğrafi bölümü aşağıdakilerden hangisidir? A) Yukarı Fırat Bölümü B) Konya Bölümü C) Ergene Bölümü D) Adana Bölümü E) Orta Karadeniz Bölümü

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV SORU- 2007 kpss Haritada numaralarla gösterilen yerlerin hangilerinde termik santral vardır? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV

SORU- 2006 kpss

Soru- - Çeliğin sertleştirilmesinde kullanılır. - Elazığ ve Antalya'da işlenir. - Üretiminde Güney Afrika birinci, Türkiye bazen 3. bazen 4. sırada yer alır. Yukarıda sözü edilen maden aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Altın B) Krom C) Bakır D) Demir E) Bor minerali

Soru- 1. Maden : Fotoğrafçılık, gübre, cam sanayisinde kullanılır. Stratejik madendir. Susurluk havzasında çıkarılır. Türkiye rezerv bakımından dünyada birincidir. 2. Maden : Elazığ/Guleman'dan, Antalya/Fethiye ve Köyceğiz'den çıkarılır. Demirin çeliğe dönüştürülmesinde kullanılır. Türkiye, üretiminde dünyada 3. sıradadır. Yukarıda sözü edilen madenler sırası ile hangileridir? A) Demir-Bakır B) Krom-Kurşun C) Nikel-Cıva D) Bor-Krom E) Kükürt-Alüminyum

Soru- - Ağır sanayi ve metalürjinin ana ham maddesidir Soru- - Ağır sanayi ve metalürjinin ana ham maddesidir. - Ülkemizde yatakları dağınık halde bulunur. - Bu maden açısından en zengin bölgemiz Doğu Anadolu'dur. - İşlendiği başlıca yerler; İskenderun, Karabük ve Karadeniz Ereğli'sidir. Yukarıda belli başlı özellikler verilmiş olan maden aşağıdakilerden hangisidir? A) Demir B) Bakır C) Krom D) Kükürt E) Kurşun

Soru- Bir madenin çıkartılıp işletmeye açılabilmesi için belli şartları taşıması gerekir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi bir madenin işletmeye açılabilmesi için gereken şartlardan değildir? A) Maden bölgesine ulaşımın rahat sağlanabilmesi B) Maden bölgesinin yoğun nüfuslu olması C) Cevherdeki maden oranının yüksek olması D) Maden çıkarımı için yeterli sermayenin olması E) Maden çıkarımı için yeteri derece teknik elemana sahip olmak

MUZAFFER ADEM COĞRAFYA ÖĞRETMENİ