ORTAÖĞRETİM 9. SINIF KİMYA 2. ÜNİTE: BİLEŞİKLER

ÜNİTENİN KONU BAŞLIKLARI 1. BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR? 2. İYONİK BİLEŞİKLER 3. KOVALENT BİLEŞİKLER

1. BİLEŞİKLER NASIL OLUŞUR?

BİLEŞİKLERİN TANIMI Farklı cinsteki atomların belirli oranlarla kimyasal özelliklerini kaybederek birleşmeleriyle oluşan yeni saf maddeye denir.

BİLEŞİKLERİN ÖZELLİKLERİ 1– Aynı cins molekül ve farklı cins atomdan oluşmuşlardır. 2– Saftırlar (Arı). 3– Homojendirler. 4– Yoğunluk, erime ve kaynama noktaları karakteristiktir. 5– Kimyasal yolla bileşenlerine ayrışırlar. 6– Formülle gösterilirler (CO, H2O, HNO3).

BİLEŞİK FORMÜLLERİ 1– KABA FORMÜL (BASİT FORMÜL) (AMPİRİK FORMÜL): Bir bileşiği oluşturan elementleri ve bu elementler arasındaki en basit oranı gösteren formüldür. 2– MOLEKÜL FORMÜLÜ (KİMYASAL FORMÜL): Bileşiği oluşturan temel birimi ve bu birimdeki atomların sayılarını gösteren formüldür.

KABA FORMÜL (BASİT FORMÜL) (AMPİRİK FORMÜL) Kaba formülden; bileşikte hangi elementlerin bulunduğu, bileşikteki elementlerin sayıca (molce) oranı, eğer atom ağırlıkları verilirse bileşikteki elementlerin kütlece oranı bulunabilir.

MOLEKÜL FORMÜLÜ Molekül formülünden; kaba formülden anlaşılan her şey anlaşılabilir, ayrıca bileşiği oluşturan elementlerin sayıları ve atom ağırlıkları verilirse bileşiğin mol kütlesi bulunabilir. Her iki formülden de fiziksel veya kimyasal özellik anlaşılamaz.

DEĞERLİK VE YÜKSELTGENME BASAMAĞI FARKI Değerlik, bir atomun bağlayabileceği hidrojen atomu sayısıdır. Değerlikte + ve – söz konusu değildir, rakamsal değerlerdir. Yükseltgenme basamağı ise taneciğin elektriksel yüküdür.

Nötr atom, verdiği elektron sayısı kadar + yükseltgenme basamağı; aldığı elektron sayısı kadar da – yükseltgenme basamağı kazanır. Örneğin; sodyum iyonunun değerliği 1’dir, yükseltgenme basamağı ise +1’dir. Bu farka çok dikkat edilmemektedir. Değerlik de yükseltgenme basamağı gibi aynı anlam için kullanılmaktadır.

FORMÜL YAZMA Formül yazarken çaprazlama yapılır. Öncelikle pozitif değerlikli element yazılır. Değerlikler bilinmelidir. Değerliği değişken olanlar bilinmelidir.

BİLEŞİKLERİN İSİMLENDİRİLMESİ 1– METAL + AMETAL NaCl: Sodyum klorür CaF2: Kalsiyum florür MgO: Magnezyum oksit AlN: Alüminyum nitrür K2S: Potasyum sülfür Ba3P2: Baryum fosfür

2– METAL + KÖK LiNO3: Lityum nitrat Mg3(PO4)2: Magnezyum fosfat 3– KÖK + AMETAL NH4Cl: Amonyum klorür (NH4)2S: Amonyum sülfür 4– KÖK + KÖK NH4OH: Amonyum hidroksit (NH4)2CO3: Amonyum karbonat

5– DEĞERLİK DEĞİŞTİREN METALLERİN BİLEŞİKLERİ FeO: Demir (II) oksit Fe2O3: Demir (III) oksit PbCl2: Kurşun (II) klorür PbCl4: Kurşun (IV) klorür Bileşiklerinde değerliği değişkenlik gösteren metaller: Fe, Mn, Pb, Sn, Cr, Au, Hg, Cu.

6– AMETAL + AMETAL 1– mono 2– di 3– tri 4– tetra 5– penta 6– hegza 7– hepta 8– okta 9– nona 10– deka

NO: Azot monoksit NO2: Azot dioksit N2O5: Diazot pentaoksit PCl3: Fosfor triklorür CS2: Karbon disülfür CO: Karbon monoksit

BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI 1– ASİTLER 2– BAZLAR 3– OKSİTLER 4– TUZLAR

OKSİTLER Oksijenin yanında tek cins elementin bulunduğu (OF2 hariç) bileşiklerdir. 1– ASİT OKSİTLER (AMETAL OKSİTLER) Ametallerin oksijence zengin oksitlerine denir. Örneğin: CO2, NO2, N2O5, SO3, SO2. Asit oksitlerin suyla tepkimelerinden asitler, bazlarla tepkimelerinden tuz ve su oluşur.

2– BAZİK OKSİTLER (METAL OKSİTLER) Metallerin oksitlerine denir. Örneğin: Na2O, CaO, Li2O. Bazik oksitlerin suyla tepkimelerinden bazlar, asitlerle tepkimelerinden tuz ve su oluşur.

3– NÖTR OKSİTLER Ametallerin oksijence fakir oksitlerine denir. Örneğin: CO, NO, N2O. Nötr oksitler; suyla, bazlarla ve asitlerle tepkime vermezler. Oksijenle yanarak asidik oksitlerine dönüşürler.

4– ANFOTER OKSİTLER Anfoter metallerin oksitlerine denir. Örneğin: Al2O3, Cr2O3, ZnO, PbO, SnO. Anfoter oksitlerin bazlar ve asitlerle tepkimelerinden tuz ve su oluşur. Suyla tepkime vermezler. 5– PEROKSİTLER Oksijenin –1 değerlikli olduğu oksitlerdir.1A ve 2A grubu metallerinin peroksitleri vardır. Örneğin: Na2O2, Li2O2, H2O2, K2O2, CaO2, MgO2, BaO2.

Peroksitler ısıtıldıklarında normal oksitlerine dönüşür. H2O2 + ısı → H2O + 1/2O2 6– BİLEŞİK OKSİTLER Birden çok değerlik alan metallerin birden çok değerliğinin bir arada bulunduğu oksitlerdir. Örneğin: FeO . FeO2 → Fe3O4 PbO . PbO2 → Pb2O3 PbO . Pb2O3 → Pb3O4

TUZLAR Anyon ve katyon içeren, suda genelde çözünebilen, suda çözündüğünde veya sıvı hâlde elektriği iletip katı hâlde iletmeyen, oda şartlarında katı hâlde bulunan maddelerdir.

TUZ ÇEŞİTLERİ 1– ASİDİK TUZ Kuvvetli asitle zayıf bazların tepkimesinden oluşan veya yapısında H+ iyonu (NaHSO4) bulunduran tuzlardır. 2– BAZİK TUZ Kuvvetli bazların zayıf asitlerle tepkimesinden oluşan veya yapısında (OH)– iyonu bulunduran tuzlardır (MgOHCl).

3– NÖTR TUZ Denk kuvvetlerde asit ve bazın tepkimesinden oluşan tuzlardır. 4– ÇİFT TUZ KAl(SO4)2 → K+ + Al+3 + 2SO4–2 5– KOMPLEKS TUZ Fe3[Fe(CN)6]2 → 3Fe+2 + 2[Fe(CN)6]–3

ELEMENTLERDEN BİLEŞİK OLUŞMASI EVREN VAR OLDUĞUNDA OLUŞAN BİLEŞİKLERE ÖRNEK H + H → H2 + enerji HER AN OLUŞANAN BİLEŞİKLERE ÖRNEK C + O2 → CO2 + enerji

DALTON’UN TANECİKLİ YAPIYI AÇIKLAMADA TAKİP ETTİĞİ YOL Dalton, maddeleri tarttı. Birleştirdi. Bazısının 1/2, bazısının 7/4, bazısının 1/8 oranında birleştiğini gördü. Buradan şu sonuca gitti: Madde tanecikli yapıdadır.

BİLİM ADAMI ELEMENT BULMAK İÇİN Mİ İŞE BAŞLAMIŞTIR? EVET! Günümüzde nükleer laboratuvarlarda yapay elementler elde edilmektedir. HAYIR! Fe2O3, doğada hematit adındaki demir bileşiğidir; kömürle ısıtıldığında demir elementi elde edilir. İlk elde edilişi gayriiradi olabilir.

Fe2O3 + 3C + yüksek sıcaklık → 2Fe + 3CO

İNSANLAR SÖNMÜŞ KİREÇ BİLEŞİĞİNİ NASIL KEŞFETTİ? (SENORYA ÜRETMEK..!) Kireç taşını ısıttılar. CaCO3 + yüksek sıcaklık → CaO + CO2 Yağmur yağınca bulamaç oldu. CaO + H2O → Ca(OH)2 Elleri kirlenince duvara sürdüler. Duvarın kirliliği gitti. Böylece badana maddesi keşfedilmiş oldu.

MOLEKÜLLER ÖNCE ATOMA AYRILIR, SONRA BİRLEŞİR N2 + 3H2 2NH3 H N H 2NH3

ELEMENT TANIMIYLA İLGİLİ SÖYLEM HATALARI Her elementin yapı taşı atom değildir. Yapı taşı molekül olan elementler de vardır. Bunlara element molekülleri denir. Element tanımında; “aynı cins atomdan oluşan saf madde” derken izotoptan söz etmelidir; çünkü her bir aynı cins atomun farklı izotopu vardır, bu yönüyle farklı atom olmaktadır.

BİLEŞİK TANIMIYLA İLGİLİ SÖYLEM HATALARI Her bileşiğin yapı taşı molekül değildir. Yapı taşı formül–birim olan bileşikler de vardır. Bileşik diyebilmemiz için farklı cins atomların kimyasal yolla birleşmesi gerekir. Aynı cins atomların kimyasal yolla birleşmesinden oluşan element molekülleri, elementtir; bileşik değildir.