TOPRAK EROZYONU

EROZYON Toprak parçacıklarının su, rüzgar, buzul ve yerçekimi ile yerinden koparılarak taşınması ve başka yerlerde biriktirilmesi olayına denir. DOĞAL VEYA JEOLOJİK EROZYON Doğal şartlarda insanın etkisi olmadan işlevini sürdüren bir olaydır. HIZLANDIRILMIŞ VEYA TOPRAK EROZYONU İnsanın etkisiyle doğal koşulların değiştirildiği,bitki örtüsünün zayıflatıldığı yada yok edildiği hallerde meydana gelen erozyona denir.

TOPRAK EROZYONUNUN SINIFLANDIRILMASI Su Erozyonu Rüzgar Erozyonu Buzul Erozyonu Yer Çekimi Erozyonu

SU EROZYONU Toprağın suyun hareketi ile aşınıp taşınması ve başka yerlerde birikmesi olayına denir. SU EROZYONUN NEDENLERİ 1- Doğal Sebepler 2- Teknik Sebepler 3- Sosyo Ekonomik Sebepler

1- DOĞAL SEBEBLER a)İKLİM : Yağış Sıcaklık Rüzgar b)TOPOĞRAFYA: Eğim derecesi Eğim uzunluğu Eğim şekli c)TOPRAK ÖZELLİKLERİ d)BİTKİ ÖRTÜSÜ

İntensite (mm/saat) Tanım A)İKLİM ÖZELLİKLERİ YAĞIŞ Yağışın Yoğunluğu: ÇİZELGE Yağış yoğunluğuna göre yağmur çeşitleri (Kohnke ve Bertrand, 1959’dan değiştirilerek) İntensite (mm/saat) Tanım 0-6 Hafif 6-12.5 Orta 12.5-50.0 Şiddetli 50’den büyük Çok şiddetli

Yağmurun Süresi Yağışın süresi (dakika) Yağmur şiddeti (mm/saat) ÇİZELGE 5.Sağnak şeklinde yağışın minimum karakteristikleri (Kohnke ve Bertrand, 1959’ dan değiştirilerek) Yağışın süresi (dakika) Yağmur şiddeti (mm/saat) Toplam yağış (mm) 8 150 20 60 40 30 120 17.5 35 180 16 50

Yağmur Damlalarının Büyüklüğü Ve Hızı ÇİZELGE Yağış şiddeti ile ortalama damla büyüklüğü arasındaki ilişki (Kohnke ve Bertrand, 1959’dan değiştirilerek) Yağmur şiddeti (mm/saat) Ortalama damla çapı (mm) 0.25 0.75-1.00 1.25 1.00-1.25 2.5 1.25-1.50 12.5 1.75-2.00 25.0 2.00-2.25 50.0 2.25-2.50 100.0 2.75-3.00 150.0 3.00-3.25

B) TOPOGRAFYA Fizyografik Etkenler Eğim derecesi Eğim uzunluğu Eğim şekli

Eğim Derecesi ÇİZELGE Eğim derecesinin toprak kaybına olan etkisi (Doğan ve Güçer, 1976) Yağış miktarı Yağış süresi Arazinin eğimi (mm) (saat) %0 %5 %10 %15 %20 Toprak kaybı (ton/hektar) 50.0 164 0.4 13.3 40.1 67.1 91.3 33.5 155 0.3 14.5 36.9 46.1 59.1

Eğim Uzunluğu ÇİZELGE 2.Farklı Eğim Şiddeti ve Eğim Uzunluğu Kombinasyonları İçin Topoğrafya Faktörleri (BRADY, 1991) Eğim(%) Eğim uzunluğu 15 30 45 60 90 2 0.16 0.20 0.23 0.25 0.28 4 0.30 0.40 0.47 0.53 0.62 6 0.48 0.67 0.82 0.95 1.17 8 0.70 0.99 1.21 1.41 1.72 10 0.97 1.37 1.68 1.94 2.37 12 1.28 1.80 2.21 2.55 3.13

Eğim Şekli Eğimler iç bükey, dış bükey veya düzgün bir şekil gösterirler. Kolüvyal alanların oluşumunda iç bükey yamaçların varlığı esastır. Dış bükey yamaçlarda aşınma, iç bükey yamaçlara oranla çok daha fazla olmaktadır.

C) TOPRAK ÖZELLİKLERİ Toprakları suya dayanıklı kılan özelliklere Daha büyük parçacıklar oluşturan özelliklere Sızma kapasitesini arttıran özelliklere sahip olmalıdır.

D)BİTKİ ÖRTÜSÜ Yağmur damlalarının hızını azaltır ve suyun toprak yüzeyine daha yavaş ulaşması sağlanır. Bitkilerin toprak üstü aksamları yüzeysel akışa geçen suların hızlarını azaltır. Bitki kökleri toprak kohezyonunu arttırır.

Yüzeysel akış kayıpları(mm) Toprak kayıpları(mm)

2.TEKNİK SEBEPLER Yanlış arazi kullanımı Ormanların tahribatı

Dağınık ve düzensiz kırsal yerleşme Meralarda aşırı otlatma

3.SOSYO EKONOMİK SEBEBLER a)Arazi mülkiyet dağılımının düzensizliği b)Arazi toplulaştırılmasının yeterince yapılmaması c)Modern tarım sistemlerinin uygulanmaması d)Çiftçilerin çoğunun toprak ve su muhafazası hakkında yeterli ve doğru bilgiye sahip olmaması.

Yağmur Damlası Erozyonu Su erozyonu çeşitleri Yağmur Damlası Erozyonu Toprağa düşen yağmur damlalarının çarpma etkisi ile toprak parçacıklarının ana toprak kütlesinden ayrılıp yüzey akış içinde süspansiyon haline gelmesi olayıdır.

Yüzey Erozyonu Suyun toprak yüzeyini, belirli ve sürekli su kanalları oluşturmadan, oldukça tekdüze bir şekilde aşındırmasıdır.

kolayca fark edilen, sayısız su kanalları ile aşınıp taşınmasıdır. Parmak Erozyonu Toprağın küçük fakat kolayca fark edilen, sayısız su kanalları ile aşınıp taşınmasıdır.

Yarıntı Erozyonu Yüzeysel akışın büyük kanal ve dereler oluşturmak suretiyle toprağın aşındırıp taşımasıdır.

Akarsu Erozyonu Akarsuların yataklarını ve tabanını aşındırması ve aşındırdığı materyalleri taşıması sonucu oluşan erozyon tipidir.

ALINABİLECEK ÖNLEMLER 1- Kültürel Önlemler 2- Fiziksel Önlemler Toprak yüzeyine düşen yağmur damlasını tutmak ve enerjisini kırmak Yüzey akışı önlemek ve konsantrasyonuna engel olmak

1.Kültürel önlemler a) Arazi yeteneklerine göre kullanmak b) Ekim nöbeti uygulaması c) Anız örtülü tarım d) Şeritsel ekim e) Düzeç eğrili tarım

a)Araziyi yeteneklerine göre kullanmak 1.KÜLTÜREL ÖNLEMLER a)Araziyi yeteneklerine göre kullanmak Arazi Kullanım sınıfı Yabani hayat Ormancılık Otlatma Kültivasyon Sınırlı Orta Uygun Çok Uygun I II III IV V VI VII VIII

b) Ekim nöbeti uygulaması Erozyona olumlu etkilerine göre sıralanmış değişik ekim nöbetlerinin bir sıralaması aşağıda verilmiştir.(Kohnke ve Bertrand, 1959) 1.yıl t-y-y-y 6.yıl ç-ç-t-y-ç-t 2.yıl ç-t-y-y 7.yıl ç-ç-ç-t-y-y 3.yıl ç-t-y 8.yıl ç-ç-ç-t-y 4.yıl ç-ç-t-y-y 9.yıl ç-ç-t 5.yıl ç-ç-t-y 10.yıl sürekli ç Burada; t küçük taneli bitkileri, ç çapa bitkilerini, y yem bitkilerini göstermektedir.

Ayrıca toprağın organik madde içeriğide yükselmiş olur. c)Anız örtülü tarım: İşlenerek tarım yapılan arazinin yüzeyinde bitki artıkları bırakarak yapılan bir koruma yöntemidir. Bu yöntemin uygulandığı alanlarda bitki artıkları, yağmur damlalarının enerjisini absorbe eder. Suyun toprak tarafından alımı kolaylaştığı gibi buharlaşma ile olan su kayıpları da azalmış olur. Ayrıca toprağın organik madde içeriğide yükselmiş olur.

Toprağı yılın büyük bir kısmında örtülü bulundurur. d)Şeritsel ekim Toprağı yılın büyük bir kısmında örtülü bulundurur. Erozyonla toprak ve bitki besin maddeleri kaybına Su kaybına engel olarak Bitkilerin gelişmesini Toprak verimliliğinin korunmasını ve arttırılmasını sağlar

e)Düzeç Eğrili Tarım Eğimli bir arazide düzeç eğrileri yönünde sürüm,ekim ve dikim yapmak en pratik ve en az masraflı toprak su koruma önlemidir. Kurak ve yarı kurak bölgelerde yüzey akışla yağış sularının kaybolmasını önler. Yağış sularının toprakta tutulmasını sağlar.

Otlandırılmış su yolları Oyuntu kontrolü Kıyı kontrolü 2. MEKANİK ÖNLEMLER Teraslama Saptırma kanalları Otlandırılmış su yolları Oyuntu kontrolü Kıyı kontrolü

Teraslama: Amacı; yağış sularının Yağışlı bölgelerde uzaklaştırılması Kurak bölgelerde ise, toprağa infiltre olmasını sağlamaktır.

Önce 4 Sene Sonra

RÜZGAR EROZYONU Toprakların rüzgarın etkisiyle bulunduğu yerden aşındırılarak taşınması ve başka yerlerde birikmesi olayına denir.

Türkiye’de illere göre rüzgar erozyonunun etkili olduğu alanlar ALANLARI (ha) % Konya 322,474 69,22 Niğde 122,741 26,34 Kayseri 12,894 2,77 Kars 2,91 0,62 İçel 2,552 0,55 Sakarya 2,342 0,5 Toplam 465,913 100

RÜZGAR EROZYONU MEKANİZMALARI 1- AŞINMA: Rüzgarın hızı ve erozyona uğrama duyarlılığı 2-TAŞINMA: a)Saltasyon:Parçacıkların belirli bir yönde sıçrayarak ilerlemesidir. Toprak parçacıkları 20 30 cm havalanıp belirli bir müddet havada gittikten sonra yere çarpar ve tekrar havalanır. b)Havada asılı hareket:0.1 mm den küçük parçacıklar c)Sürüklenme: 0.5 ile 3.00 mm çaplarındaki parçacıklar 3-BİRİKME:Taşınan toprağın bir engele rastlayarak veya rüzgar hızının kesildiği yerde birikmesi olayıdır.

Toprakların en verimli tabakası taşınır. RÜZGAR EROZYONU İLE Bitki kökleri açıkta kalır. Toprakların en verimli tabakası taşınır. Taşınan toprağın tepecikler halinde birikmesiyle erozyondan zarar gören arazi miktarı artar. İnsan ve hayvanların sağlık durumunu bozar. Ulaşımı engeller.

ETKİ EDEN FAKTÖRLER 1-İKLİM ÖZELLİKLERİ Rüzgarın hızı: Yüzeyden 15cm yukarıda 10-20 km/saat ulaştığında Sıcaklık: Yağış

2-TOPRAK ÖZELLİKLERİ Bünye: Kaba bünyeli parçacıklar en kolay hareket ederler. Hacim ağırlığı: Düşük olan topraklar daha çok etkilenirler. Toprak nemi: Kuru topraklar daha kolay hareket

3- TOPRAK YÜZEYİNİN DURUMU VE TOPRAK KULLANIMI Topoğrafya :Düz alanlar Mikrotopoğrafya :Pürüzlü yüzeyler Bitki örtüsü :Rüzgarın hızını keserler. Toprak işleme :Toprağı fazla ufalamayan, pürüzlü ve kesekli bir yüzey sağlayan

4- MEVSİMLER Donma, fazla yağış gibi olaylar toprakların ufalanmasına neden olmakta bunları izleyen mevsimde kurak ve rüzgarlı olursa erozyon artmaktadır.

RÜZGAR EROZYONUNUN KONTROLÜ Toprak yüzeyinden esen rüzgarın hızını azalmak Toprak özelliklerini iyileştirmek

ALINABİLECEK ÖNLEMLER 1- Bitkisel Ve Kültürel Önlemler 2- Fiziksel Önlemler

1- BİTKİSEL VE KÜLTÜREL ÖNLEMLER a) Örtü bitkileri b) Ekim nöbeti c) Anız örtülü tarım d) Gübreleme e) Şeritsel ekim f) Uygun toprak işleme g) Koruyucu ağaç perdeleri h) Otlak ıslahı

2- FİZİKSEL ÖNLEMLER a)Rüzgar kıran perdeler oluşturmak b)Toprak yüzeyinin çeşitli malzemelerle örtülmesi

KAMIŞ PERDE TESİSİ

OTLANDIRMA

AĞAÇLANDIRMA

TÜRKİYE’DE EROZYONUN BOYUTU ÇİZELGE 4. Türkiye’deki erozyon derecelerinin kapladıkları alanlar. 100 75.509.907 TOPLAM 0.65 506.309 R Rüzgar Aşındırması 3.77 2.930.933 ÇK Çıplak Kayalık 22.32 17.366.463 4 Çok Şiddetli 36.42 28.334.933 3 Şiddetli 20.04 15.592.750 2 Orta 7.22 5.611.892 1 Hafif 6.64 5.166.627 0 Yok % Kapladığı Alan (Ha.) Erozyonun Derecesi

Yeşilırmak Keban barajı

Dünya’da erozyonun boyutu ÇİZELGE 6. Bazı Ülkelerde Erozyon Miktarları(Milyon Ton) (BROWN ve WOLF, 1996 (*) BURAK ve ARK, 1987) 600 Türkiye* 320 Avrupa Kıtası* 1.700 ABD 4.700 Hindistan 4.300 Çin Erozyon miktarı Ülke

EROZYONUN ZARARLARI Bitki örtüsünün yok olması Kırsal kesimden kentlere göç olması Meraların yok olması iş olanağının daralmasına neden olur. Taşınan verimli toprak baraj göllerini doldurarak ekonomik ömürlerini kısaltır.

SONUÇ VE ÖNERİLER Yanlış arazi, kullanımı önlenmelidir. Ormanların bilinçsizce tahribatı önlenmelidir. Çok dik yamaçlarda korumasız tarımın yapılmamalıdır. Meralar aşırı ve düzensiz bir şekilde otlatılmamalı ve mera amenajmanı uygulanmalıdır. Arazi toplulaşmasına gereken önem verilmelidir. Çiftçilere toprak ve su muhafazası hakkında yeterli ve doğru bilgi verilmelidir. Erozyonla mücadele eden kuruluşların yaptıkları çalışmalar için gerekli ödenekler sağlanmalıdır.

TEŞEKKÜRLER