Kamu Borç Stokun Yapısı ve Sorunları R. Hakan ÖZYILDIZ 2012

2 STOK... Stok, hem iç hem de dış borç için, anapara ve anaparadan kaynaklanan kur farkı değerlerini içermektedir. Faiz değerleri stok kapsamında yer almamaktadır. R. HAKAN ÖZYILDIZ

Türkiye’de kamu borçları azalsada diğer kesimlerin borcu artıyor R. HAKAN ÖZYILDIZ3

Oransal olarak gelişmeler R. HAKAN ÖZYILDIZ4

Hanehalkının borç artışına dikkat R. HAKAN ÖZYILDIZ5

Bir yabancı yatırım bankasına göre Türkiye’nin döviz dengesi (Milyar $) 6R. HAKAN ÖZYILDIZ

Büyüme tüketim ve dış kaynakla sağlanıyor. 7R. HAKAN ÖZYILDIZ

Kısa vadeli dış borçlar artıyor R. HAKAN ÖZYILDIZ8

Dış borç göstergelerini çok dikkatle izlemek gerek R. HAKAN ÖZYILDIZ9

Kamu borç rakamları kötü değil R. HAKAN ÖZYILDIZ10

Borç stokunda brüt-net ayırımı R. HAKAN ÖZYILDIZ11

Devletin varlıkları çok değişmiyor R. HAKAN ÖZYILDIZ12

13 BÜTÇE AÇIĞI = BORÇLANMA !? Borç stoku faiz ödemlerindeki artış ve borçlanma gereğinin artmasıyla büyüyor R. HAKAN ÖZYILDIZ

2001 Krizinden bu yana epeyi yol alındı. 14R. HAKAN ÖZYILDIZ

Dolaylı vergiler harcamalardan alınır. Harcamaların artması için gelirlerin yükselmesi gerekir. 15R. HAKAN ÖZYILDIZ

Gelirler harcama artışına bağımlı iken, harcamalarda esneklik yok. Eknomide sorun olursa gelir azalırken, harcama kısıntısı yapılamıyor. Mecburen borçlanmaya gidiliyor. 16R. HAKAN ÖZYILDIZ

Bütçe dışı dengeler etken 17R. HAKAN ÖZYILDIZ

Sadece bütçe açığının büyüklüğü borç stokunun artışını açıklamaya yetmez. Bütçe dışı etkenleri de çok dikkatli takip etmek gerekir. 18R. HAKAN ÖZYILDIZ

19 Krizde kamu borç stokunun artışı hızlanmış. R. HAKAN ÖZYILDIZ

ARTIŞ 2011 DE DÖVİZ AĞIRLIKLI. 20R. HAKAN ÖZYILDIZ

21 Kur hareketleri, TL bazında dış borçlar gösterimini etkiliyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ

Krizinden dış borç alınarak çıkıldı. Şimdi iç piyasadan borçlanan Hazine, Kamuya ve dışarıya olan borçlarını ödüyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ

Küresel Kriz 2008 de vadenin kısalmasına neden oldu. 23R. HAKAN ÖZYILDIZ

24 Nominal faizler krizin etkisiyle oldukça düştü… Hazine’nin faiz yükü göreli olarak azaldı. R. HAKAN ÖZYILDIZ

25 Reel faizlerdeki düşüşe dikkat. Negatif reel faiz olur mu? R. HAKAN ÖZYILDIZ

Piyasadaki faizler değişirse, stok kaç ay sonra etkilenecek? 26R. HAKAN ÖZYILDIZ

Vade uzuyor. Olumlu bir gelişme R. HAKAN ÖZYILDIZ27

Faizlerde değişim olursa borcun ne kadarının etkilendiğine dikkat etmek gerek 28R. HAKAN ÖZYILDIZ

29 DİBS piyasasında bankalar ve tüzel kişiler kağıtların çoğunluğunu taşıyorlar. Yurtdışı yerleşiklerin ilgisi getiriye bağlı olarak değişiyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ

Yabancılar ilgi gösteriyor R. HAKAN ÖZYILDIZ30

Bankalar DİBS taşımayı arttırmış 31R. HAKAN ÖZYILDIZ

Özel bankaların kağıda ilgisi devam ediyor. Sektördeki paylarına oranla asıl kamu bankaları yükü taşımaya devam ediyorlar. 32R. HAKAN ÖZYILDIZ

Banka dışı kesimde tüzel kişiler DİBS alıyor, şirket bilançolarına koyuyorlar. Özkaynaklarını değerlendiriyorlar. 33R. HAKAN ÖZYILDIZ

34 Kamu Borç Stoku’nun % 70’i TL. R. HAKAN ÖZYILDIZ

TL borçlar fazla R. HAKAN ÖZYILDIZ35

36 Stok’un sadece % 33’ü sabit TL enstrüman R. HAKAN ÖZYILDIZ

Toplam içinde Euro tahvillerdeki sabit faizli kuponluların etkisi R. HAKAN ÖZYILDIZ37

38 Piyasalarda yatırımcılar TL’yi tercih ediyor. Faiz getirisi, yabancı paraya oranla daha yüksek. R. HAKAN ÖZYILDIZ

39 Piyasa oyuncuları, risk algılamaları nedeniyle, değişken faizli enstrümanları tercih ediyorlar. R. HAKAN ÖZYILDIZ

40 Krizde mali baskınlık çoğaltmış. DTH’lar olmasa, sadece TL kaynaklarla borç çevirmek oldukça zor. Belkide olanaksız. R. HAKAN ÖZYILDIZ

Yapancı para kaynaklar olmasa kaynaklar yetersiz kalıyor. Bu durumun faizlere etkisi düşünülmeli R. HAKAN ÖZYILDIZ41

42 Kur ile fiyatlar arasındaki ilişki önemini koruyor. “Sonuç olarak, 2001 yılı sonrasında döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçişkenlik azalmakla ile birlikte, yeni fiyat endeksi döviz kuruna karşı 1994 temel yıllı endekse kıyasla daha duyarlı bir görünüm ortaya koymaktadır.” TCMB Enflasyon Raporu, 2006-I Shf. 19 Bu durumda; kurda olabilecek bir düzelme hareketi fiyatları ve sonuç olarak da beklentilere bağlı olarak, faizleri etkileyecektir. R. HAKAN ÖZYILDIZ

43 Kur ve DİBS Faizleri arasındaki korelasyon yüksek 1 Mayıs Aralık 2004 arası dönemde DİBS Faizleri Eurobond Spreadları Döviz Kuru DİBS Faizleri 10,860,85 Eurobond Spreadleri 0,8610,63 Döviz Kuru 0,850,631 R. HAKAN ÖZYILDIZ

DİBS Piyasasında faizi döviz birikimi olanlar belirliyor 44R. HAKAN ÖZYILDIZ

45 Gelecekte borçlanmadaki azalma... Yapısal reformlara, özellikle, vergilerde ve sosyal güvenlikte kayıt dışılıkla mücadeleye, Nakit dışı borçlanmada olması gereken azalmaya, Kamu mali disiplinin genel anlamda sağlanmasına, (Bütçe dışı kamunun yüklerinin azalması), Reel faizlerdeki azalmaya, ve, Ekonominin istikrarlı büyümesine, En önemlisi beklentilerin iyi yönetilmesine bağlıdır. R. HAKAN ÖZYILDIZ

46 Borcun Sürdürülebilirliği R. HAKAN ÖZYILDIZ

47 Borcun Sürdürülebilirliği Kamu borcunun sürdürülebilirliği, kamu borcunun sabit kalması ve/veya konuyla ilgili standart borç oranlarına bakılarak değerlendirmeler yapılmasının yanında, cari dönemde sürdürülen maliye politikasının borcun sürdürülebilirliğini ve/veya borç stokunun ödenebilirliğini sekteye uğratmadan gelecek dönemlerde de borçlanmanın sürdürülebilmesi olarak tanımlanmaktadır. Borcun sürdürülebilirliğini etkileyen en önemli faktörler, piyasalarda oluşturulacak güven ortamı, borçlanma politikalarına verilecek politik destek ve borçlanma birimlerinin teknik kapasiteleri olarak belirmektedir. R. HAKAN ÖZYILDIZ

48 Borç stoku neden büyüyor? ANAPARA ÖDEMESİ = 100 TL. FAİZ ÖDEMESİ = 50 TL. TOPLAM ÖDEME = 150 TL. Eğer, anaparanın kur farkı yokken; ÖDEME = 50 TL. İSE STOK SABİT ÖDEME < 50 TL. İSE STOK BÜYÜR ÖDEME > 50 TL. İSESTOK KÜÇÜLÜR. Diğer bir deyimle FAİZ DIŞI FAZLA > FAİZ ÖDEMELERİ olmazsa STOK nominal olarak büyümeye devam edecektir. Eğer, ödeme yapmak için tekrar borçlanılıyorsa o zaman net ödemeye dikkat etmek gerekecektir. R. HAKAN ÖZYILDIZ

49 Borç stoku nasıl oluşuyor? ( Milyar TL) (Fazla borçlanma kasada, rezerv olarak saklanıyor) Bütçe Gelirleri 295,9 Faiz dışı Harcamalar 313,3 Faiz Dışı Fazla 24,8 Faiz harcamaları 42,2 Net İç Borçlanma 15 Net Dış Borçlanma 2,3 R. HAKAN ÖZYILDIZ

50 Neden Faiz Dışı Fazla? Kamu borç stoku yüksek ülkelerde; Faiz dışı fazla: Risk primini düşürmek. Borcun sürdürülebilirliğini sağlamak, Enflasyonist bekleyişleri ortadan kaldırmak, Uygulanan ekonomi politikasının kredibilite sini arttırmak, İstikrarlı bir büyüme ortamı yaratmak için. Vazgeçilmez bir unsurdur. R. HAKAN ÖZYILDIZ

Duyarlılık analizi b t = -ps t -pr t +[(1+ rd t ) / (1+g t )]*bd t-1 +[(1+rf t )/(1+g t )] * (1+ drer)*bf t-1 bt : Toplam borç stoku / GSYH bdt-1 : Bir önceki dönemin TL cinsinden borç stoku / GSYH bft-1: Bir önceki dönemin döviz cinsinden borç stoku / GSYH pst: Faiz dışı fazla / GSYH rdt: TL cinsinden reel faiz oranı rft: Döviz cinsinden reel faiz oranı gt: Büyüme oranı drer: Reel kurdaki değişim (TL/$) prt: Özelleştirme gelirleri / GSYH R. Hakan ÖZYILDIZ51

Stok, düzenli vergi gelirlerinden yüksek 52R. HAKAN ÖZYILDIZ

Sorun sadece stokta değil, faiz ödemelerine de dikkat edilmeli 53R. HAKAN ÖZYILDIZ

Faiz yüküne dikkat. Borç sürüdürülebilirliği göstergelreeinden birisi de faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranıdır. 54R. HAKAN ÖZYILDIZ

Büyüme, kur ve faizlerin stoka etkisi ekonomik konjonktüre göre değişiyor R. HAKAN ÖZYILDIZ55