SAHA ARAŞTIRMASI Prof. Dr. Nazmi Bilir – Hacettepe Üniversitesi Prof. Dr. Gül Ergör – Dokuz Eylül Üniversitesi 27 Nisan ANTALYA

Katılımcıların beklentileri...

Kursun amaçları: Bu kursun sonunda katılımcılar; başlıca araştırma türlerini ve özelliklerini söyleyebilecekler, saha araştırmasının aşamalarını söyleyebilecekler, bir saha araştırması planlayabileceklerdir –Konu seçimi –Değişkenler, tanımları –Örnek büyüklüğü hesaplama ve örnek alma –Veri toplama formu hazırlama –Veri toplama –Veri kodlama ve değerlendirme

Program Açılış, beklentiler ve kursun amaçları Grup çalışması NB, GE Araştırma gereği, araştırma planlaması, veri toplama NB Ara Ara Grup sunumları ve tartışma NB, GE Araştırma çeşitleri, veri analizi, GE grupların oluşturulması Değerlendirme, geri bildirimler, Kapanış Öğle arası

Araştırma yapma nedenleri Görev Bilime katkı Bilimsel merak Akademik gerekçeler.....

COPD in JAPAN: THE Nippon COPD Epidemiology study Y. Fukuchi, M. Nishimura, M. Ichinose, et.al. Respirology (2004) 9: Araştırmanın gerekçesi: Japonya’da çok sigara içiliyor olmasına karşın COPD konusunda çalışma az Bilime katkıda bulunmak

Araştırma planı Planlanması gereken konular Araştırma türü Araştırma toplumu Veri türü; değişkenler Veri toplama yöntemi Veri değerlendirme yöntemi

Araştırma toplumu Araştırma toplumunun tanımlanması Araştırma toplumunun büyüklüğü Örnek alma yöntemi Örnek büyüklüğü – güven aralığı ilişkisi

Araştırma toplumunun tanımlanması genel toplum, (... Toplumunda astım sıklığı) gönüllüler, (.... Sağlıklı gönüllülerde SFT sonuçları) öğrenciler, (... Okulu öğrencilerinde ppd sonuçları) meslek grupları, (... İşyerinde çalışanlarda SFT...) belirli hastalığı olanlar, (KOAH’lı hastalarda....) bir sağlık kuruluşuna başvuranlar, (.... Hastanesi göğüs hastalıkları kliniğine başvuran hastalarda.... ) belirli davranışı-özelliği olanlar, (sigara içen ve içmeyen kişilerde SFT bulguları ve KOAH sıklığı)...

Araştırma toplumunun büyüklüğü Bir toplumun tamamı !! Zaman-para-insan gücü olanakları Kaç kişilik “örnek”? – örnek büyüklüğü Grubu “temsil eden” örnek

Örnek büyüklüğü Evrendeki kişi sayısı bilinmiyorsa n= t 2 x p x q d 2 t= 1.96 p= “tahmini” olasılık q= (1-p) d= kabul edilebilir yanılma

Örnek büyüklüğü Evrendeki kişi sayısı bilinmiyorsa n= t 2 x p x q= x 0.10 x 0.90 = 865 d d= 0.05 olursa n= 139 d= 0.03 olursa n= 385 d= 0.01 olursa n= 3458

Örnek büyüklüğü Evrendeki kişi sayısı biliniyorsa n= N x t 2 x p x q (N-1)d 2 + (t 2 x p x q)

Örnek alma yöntemi –Gelişigüzel – “haphazard” –“Olasılık” örnek yöntemi – araştırmacı inisiyatifi (!) Rasgele sayılar tablosu Sistematik örnek Küme örnek Tabakalı örnek...

Rasgele Sayılar Tablosu

Başlangıç noktası Kaç basamaklı sayı

Sistematik Örnek Alma Yöntemi Liste gerekli –Hastane arşivi –Muhtarlık kayıtları –Seçmen kütüğü –.... “evren / örnek” orantısı 5000 / 500 = 10 “başlangıç sayısı” tespiti 1-10 arasında bir sayının “rasgele” belirlenmesi – (7 olsa) Örnek alma işlemi Bulunan sayıya 10 ekleyerek işleme devam (7 – 17 – 27 – 37 – 47 – – – 4997)

Küme Örnek Yöntemi Ortak özellikteki “küme” –Coğrafi bölgeler – iller – “NUTS” bölgeleri (Nomenclature of Territorial Units for Statistics) –Okullar, –İşyerleri –Mahalleler –.... Kümeler arasından yeterli sayıda seçim

Tabakalı Örnek Alma Yöntemi Birden fazla yöntemin ard arda kullanılması Tabakaların belirlenmesi –“ortak özellikteki gruplar” okul, apartman, NUTS bölgesi, iller, mahalle,... Tabakalar arasından seçim Tabakalar içinden seçim –Rasgele – sistematik -...

TNSA-2003 örnek yöntemi – 40 NUTS bölgesi (tabaka) – mahalle (küme) seçimi – 700 küme – kümelerden hane halkı seçimi – hh. (Belediye – DİE Bina Sayım Cetveli) – hanelerdeki toplam kişi sayısı – 42851

Araştırma değişkenleri Değişkenlerin belirlenmesi –Bağımlı, bağımsız, “confounding”,... Değişkenlerin tanımlanması –Kavramsal (conceptual) – İşlevsel (operational) Değişkenlerin ölçümü –Nominal, ordinal, interval,...

Değişkenlerin belirlenmesi “değişken” – araştırmada toplanacak bilgi Tanıtım bilgileri –Sosyo-demografik bilgiler Yaş, cinsiyet, eğitim, meslek, alışkanlıklar,... Araştırma bilgileri –Amaca yönelik bilgi: araştırma konusuna bağlı Sorarak öğrenilen: yakınmalar vs. Muayene bulgusu: ral, wheezing, çomak parmak, siyanoz,... Ölçümler: SFT, radyoloji, Hb.,... Tanı: KOAH, akciğer kanseri, astım,...

Değişkenlerin belirlenmesi “bağımsız” – “bağımlı” değişken Değişkenler arasında “ilişki” varsa “belirlenen” – bağımlı “belirleyen” – bağımsız İlişkiye göre değişebilir

Değişkenlerin belirlenmesi “sigara – akciğer kanseri” ilişkisi –Akciğer kanseri sigaraya “bağımlı” “eğitim – sigara” ilişkisi –Sigara alışkanlığı eğitime “bağımlı” “yaş-meslek-sigara – SFT” ilişkisi –SFT, yaş, meslek ve sigaraya “bağımlı”

Değişkenlerin belirlenmesi “confounding” – karıştırıcı değişken –Hem bağımlı hem bağımsız değişkenle ilişkili Uranyum Madencileri, Bohemia, Çekoslovakya arasında en az 4 yıl çalışmış; 4320 kişi Ölüm nedeniGözlenenBeklenenSMR Akciğer kanseri ( ) Cancer Epidemiology, I.S. Silva, 1999

Değişkenlerin belirlenmesi “confounding” – sigara?? Araştırmada sigara bilgisi toplanmamış –(kayıtlarda yok) Madenciler çok sigara içiyorsa ??? –Sigara hem madenci olmakla hem kanserle ilişkili?? 1974 yılında başka bir madende çalışma –Madencilerde sigara içen %76 – genel toplum %66 Sonuç: Madencilerde sigara alışkanlığı yüksek ama kanserdeki 5 kat artışı yalnız bununla açıklamak güç -- uranyum madeninde çalışmak kanser riskini artırıyor

Değişkenlerin tanımlanması Kavramsal (conceptual) tanımlama –Şişman – zayıf; sağlık durumu iyi – kötü İşlevsel (operational-working) tanımlama –Şişmanlık tanımı: boy-ağırlık, BMI, deri kalınlığı Bilinen tanım varsa kullanılabilir –Uluslararası: WHO, ATS, ERS,... –Ulusal: SB., Uzmanlık dernekleri,... Amaca göre istenilen değişken belirlenir –Sigara kullanımı –SFT –...

Değişkenlerin ölçümü Nominal – sınıflar Ordinal – sıralı Interval – aralı Ratio – oran

Değişkenlerin ölçümü Nominal –Cinsiyet: erkek – kadın –Eğitim: eğitimli – eğitimsiz –Yaş: çocuk – yetişkin –Medeni durum: evli – bekar – dul,... –Meslek: çiftçi, doktor, hukukçu, memur,... –Herhangi yakınma: var – yok

Değişkenlerin ölçümü Ordinal: sınıflar sıralı şekilde –Eğitim: ilköğretim / lise / yüksek –Yakınmanın şiddeti: hafif / orta / şiddetli –Sosyal sınıf: I – II – III – IV – V –İşgöremezlik düzeyi: <%10 / %10-40 / %41-65 –Likert ölçeği: tam katılıyor / az katılıyor / katılmıyor

Değişkenlerin ölçümü Interval: sınıflar arası fark eşit –Yaş: / / / 70+ –Sıcaklık: 15 0 C, 30 0 C,...

Değişkenlerin ölçümü Ratio: orantı –Ağırlık:... kg. –Hemoglobin: %14 gr. –Aylık gelir:... YTL. –Ölüm hızı: yüzbinde 40

Veri toplama Anket: anketi dağıtıp daha sonra toplamak – anket formuna yeterli açıklama yazmak gerekir - anket formu hazırlama – soru türleri Yüz yüze görüşme: araştırmacı – anketör Muayene, gözlem Ölçüm Kayıtlar: “kısıtlılık”

Veri toplama Anketör-muayene-ölçüm: “eğitim” –“aynı” yöntemle bilgi toplamayı sağlamak –Bulguları “aynı” şekilde değerlendirmek –Ölçüm aletlerinin standardizasyonu –Ölçüm yapan kişilerin standardizasyonu Kayıtlar: kayıtlarda var olan bilgi ile sınırlılık

Veri işleme Kodlama Bilgisayara giriş İstatistik programlar Tablolar Analizler