2. Körfez Savaşı’nın 10. Yılında Irak

Mart 2003’te ABD’nin Irak’ı İşgali 9 Nisan 2003 tarihinde Baas rejimi devrilmiş ve ABD’nin Irak’a atadığı sivil yönetici Paul Bremer başkanlığında Geçici Koalisyon İdaresi kurulmuştur. 25 üyeli Irak Geçici Konseyi 13 Temmuz 2003’te tesis edilmiştir. 2004 yılında geçici anayasa yazılmıştır. 2005 yılında, iki genel seçim ve daimi anayasa için referandum yapılmıştır. Irak daimi anayasa ile federal bir yapıya sahip olmuştur. Konsey’de 13 Şii, 5 Sünni, 5 Kürt, 1 Türkmen ve 1 Hıristiyan üye yer almıştır

Irak’ın Nüfusundaki Dini Çeşitlilik 2012 verilerine göre Irak’ın nüfusu 32 milyon civarındadır. Dini açıdan bakıldığında Irak nüfusunun %97’si Müslümanlardan, %3’ü Hristiyanlardan (Süryani, Keldani, Asuri ve diğerleri) oluşmaktadır.

Irak Nüfusunun Etnik Dağılımı

Müslüman Nüfusu İçindeki Mezhepsel Dağılım

Irak’ta Siyasi Denklem Şiiler Kürtler Türkmenler Sünniler

Irak’ta Şii Unsur İçinden Öne Çıkan Aktörler Şii Merci Ali El Sistani Dava Partisi ve Hukuk Devleti İttifakı lideri Nuri El Maliki Milli Reform Hareketi ve Ulusal Irak İttifakı lideri İbrahim El Caferi Irak Uzlaşı Hareketi ve El Irakiye Listesi lideri Eyad Allavi Irak Yüksek İslam Konseyi başkanı Ammar El Hekim Sadr Akımı lideri Mukteda El Sadr Bedir Örgütü lideri Hadi El Amiri Irak İslami Fazilet Partisi lideri Haşim Abdülhasan El Haşimi

Sünni Araplar Arasında Öne Çıkan Aktörler Ulusal Irak Topluluğu Genel Sekreteri ve Irak Parlamentosu Başkanı Usame El Nuceyfi Irak Ulusal Diyalog Cephesi Başkanı ve Başbakan Yardımcısı Salih El Mutlak Cumhurbaşkanı Eski Yardımcısı ve Tecdid Kitlesi lideri Tarık El Haşimi Müstakbel Hareketi lideri Rafi El İsevi olarak ifade edilebilir. Iraklı Sünni Araplarda aşiret liderleri Öne çıkan aşiretler Düleym, Şammar, El Ubeyd ve El Cubur olarak sıralanabilir.

Irak Kürtleri İçinde Öne Çıkan Siyasi Aktörler Mesut Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Parti (KDP) Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) Noşirvan Mustafa liderliğindeki Değişim Hareketi (GORAN) Muhammed Farac liderliğindeki Kürdistan İslam Birliği Ali Bapir liderliğindeki Kürdistan İslami Cemaati

Türkmenler Irak Türkmen Cephesi Başkanı Erşat Salihi Parti ve Siyasi Oluşumlar İçinde Bölünmüşlük

Irak’ın Ekonomik Yapısı-Enerji Irak, tespit edilmiş 115 milyar varil petrol rezervi ile dünyadaki en büyük ikinci petrol rezervine sahip ülkedir. Irak’ın henüz ispatlanmamış toplam petrol rezervinin ise 215 milyar varil civarında olduğu tahmin edilmektedir. Irak, petrol üretiminde dünyada dördüncü ülkedir. Irak’ta 2012 yılında günlük petrol üretimi 3,4 milyon varil dolayında seyretmiştir. İhraç edilen petrol ise 2,62 milyon varile ulaşmış durumdadır. Irak’ta petrolün yanı sıra 3,2 trilyon metreküp kanıtlanmış doğalgaz rezervi bulunmaktadır.

Irak’ın Ekonomik Yapısı İşsizlik Oranı İşgalden önce işsizlik oranı %30’dur. İşgalden sonra 2003-2009 döneminde işsizlik oranı %50’nin üzerinde seyretmiştir. 2010-2012 döneminde ise işsizlik oranı ortalama %25’tir.

Irak’ta Şiddet Ortamı Irak savaşında yüzbinlerce insan hayatını kaybetmiştir. Irak’ta yaklaşık 4 milyon kişi yerlerini terk etmek zorunda kalmıştır. Irak’ta savaştan dolayı 3 milyon kadın dul, 5 milyon çocuk yetim kalmıştır. Irak’ta toplumun yüksek öğrenim görmüş kesimlerini (akademisyen, mühendis, doktor) hedef alan seri suikastlar ve tehditler neticesinde, yaklaşık 1000 bilim insanı öldürülmüş, on binlercesi ise ülkeyi terk etmek zorunda kalmıştır.

2010 Seçimleri Eyad Allavi liderliğindeki El Irakiye Listesi- 91 milletvekili Başbakan Maliki'nin lideri olduğu Hukuk Devleti- 89 milletvekili Irak Eski Başbakanı İbrahim Caferi'nin Başkanlığında Irak Ulusal İttifakı (Şii)- 70 milletvekili Kürdistan Listesi (KDP-KYB)- 43 milletvekili Değişim Hareketi (GORAN)- 8 milletvekili Irak Uzlaşı Cephesi- 6 milletvekili Irak Birlik İttifakı- 4 milletvekili Kürdistan İslam Birliği- 4 milletvekili Kürdistan İslami Cemaati- 2 milletvekili çıkarmıştır.

ABD Sonrası Gelişmeler Bağdat yönetimindeki unsurlar arasında siyasi krizlerin devam etmesi Bağdat-Erbil arasındaki krizlerin tırmanması Etnik ve mezhepsel şiddetin artması

ABD Sonrası Gelişmeler Irak’ın geleceğinin belirsizleşmesi Irak üzerinde bölgesel güç mücadelesinin artması ve belirginleşmesi Saddam’ın devrilmesi ile İran’ın bölgesel bir güç olarak öne çıkması

Siyasi Krizlerin Sebepleri Siyasi tarafların birbirine karşı güvensizliği ve Bağdat’ta etnik ve mezhep temelli siyasi mücadele Irak Cumhurbaşkanı Eski Yardımcısı Tarık El Haşimi Olayı

Siyasi Krizlerin Sebepleri Maliki ve diğer siyasi aktörler arasında liderlik mücadelesi Siyasi parti ve oluşumların “muhalefet” anlayışına sahip olmaması Siyasi parti ve oluşumların dış bağlantıları

Bağdat-Erbil İlişkileri İhtilaflı bölgeler sorunu İhtilaflı bölgelerin güvenliğini sağlama sorunu Petrol ve doğalgaz yasası sorunu Kürt Yönetimine bağlı Peşmerge gücüne Irak İçişleri Bakanlığı bütçesinden özel bütçe tahsis edilmesi sorunu

Bağdat-Erbil İlişkileri Kuzey Irak, yabancı şirketlerle yaptığı petrol anlaşmalarında Bağdat’tan onay almadan bağımsız bir devlet gibi hareket etmektedir. Barzani Bağdat’ı, Maliki ise Erbil’i kontrol altına almaya çalışmaktadır. Maliki, merkeziyetçi politikalar izlerken, Kürt yönetimi ise müstakil bir dış politika izlemeye çalışmaktadır.

Bağdat-Erbil İlişkileri Maliki, Tahran eksenli bir bölgesel strateji oluştururken, Barzani Ankara üzerinden bölgesel bir dış politika geliştirmektedir.   Suriye krizinde Maliki ve Barzani arasındaki görüş ayrılığı. Özellikle Barzani’nin, Suriyeli Kürt muhalefeti desteklemesi ve Kürt gençlere askeri eğitim vermesi.

Türkiye-Irak İlişkileri Türkiye-Irak İlişkilerinde Maliki Dönemi İşgal Dönemi ABD Sonrası Dönem

İşgal Dönemi Karşılıklı üst düzey ziyaretler PKK terör örgütüyle mücadelede Türkiye-Irak-ABD Üçlü Mekanizması’nın kurulması "Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi" anlaşması Bağdat-Şam arasında arabuluculuk 2009’da Basra ve Musul’da, 2010’da da Erbil’de üç konsolosluğun açılışı

ABD Sonrası Dönem Ankara'nın Haşimi olayıyla birlikte Irak'ta Sünni ve Kürt eksenli bir dış politika izlediği yönünde oluşan izlenim Ankara'nın enerji tedarik etme alanlarını artırmak için Kürt yönetimiyle petrol ve gaz anlaşmaları yapması 2010 yılındaki parlamento seçimlerinden sonra Türkiye’nin Irak’ta Tahran'la dolaylı olarak rekabet ve güç mücadelesine girmesi Suriye krizinde Irak Esed rejimini desteklerken, Türkiye'nin Suriyeli muhalifleri desteklemesi

Türkiye Ne Yapmalıdır? Türkiye, Irak’taki iç siyasi anlaşmazlıklara müdahil olmamalıdır. Türkiye, Irak’a yönelik mezhep temelli politikalardan uzak durmalıdır. Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması bölgede kalıcı barış ve istikrarın tesisi ve Türkiye’nin menfaatleri açısından oldukça önemlidir. Türkiye, Irak’ın bütünlüğünü müdafaa etmeye ve bu doğrultuda irade göstermeye devam etmelidir.

Türkiye Ne Yapmalıdır? Türkiye, belirli Iraklı siyasetçiler üzerinden bir Irak politikası oluşturmamalı, tersine Bağdat yönetiminde kim olursa olsun bu kişilerle ilişkilerini güçlendirmeli, Irak’ta doğan boşluğu doldurmaya yönelmelidir. Türkiye, Irak’ta tüm kesimlere yönelik kapsayıcı bir politika izlemelidir.

Türkiye Ne Yapmalıdır? Türkiye, Kürt yönetimiyle menfaatleri doğrultusunda tesis ettiği iyi ilişkileri sürdürmelidir. Ankara, Irak konusunda kapsamlı ve sabit bir Türkmen politikası belirlemelidir. Türkiye, Kürt Yönetimi ile ilişkilerini güçlendirirken Türkmenlerin durumunu da göz önünde bulundurmalıdır.

Türkiye Ne Yapmalıdır? Irak’taki mevcut iç dinamikler ve siyasi dengeler değişebilir. Kürt yönetiminde de dengeler değişebilir. Türkiye, Irak’ta değişim karşısında hazırlıklı olmalıdır.