ders 5 Vergİlendİrme & refah Mankiw 2007, BL. 7-8 ECON1221 - Ekonomi ders 5 Vergİlendİrme & refah Mankiw 2007, BL. 7-8

Kim ne demiş Hayek’e göre iktisat gibi hukuk da insan tarafından dizayn edilmiş değil, insan eylemleri sonucu kendiliğinden ortaya çıkan bir düzen olarak ortaya çıkmalıdır. Kendiliğinden bir düzen olarak hukuk bir insanın veya bir komitenin bilebileceğinden daha fazla enformasyon taşır ve iletir. Bu haliyle toplumu bir kişi ya da komitenin yapabileceğinden daha iyi düzenler. Bu akıl yürütmenin doğal sonucu, yargıçlar tarafından yapılan yasaların başarısının sınırlı olacağıdır. Çünkü bir yargıcın bir kuralın diğer yasal ya da yasal olmayan kurallara bağlantısını kurma konusundaki yeteneği sınırlıdır. Ayrıca eğer kanunu yargıçlar bilinçli olarak yaparsa (yasalar kendiliğinden ortaya çıkmazsa) yöneten hukuk değil, yargıçlar olur. Hukuk kendiliğinden ortaya çıktığında ise kanunlar yönetir, yargıçlar sadece uygulayıcı olurlar.

Friderich Von Hayek (1899-1992)

Giriş Hükümetler kamusal hizmetlerin finansmanı için vergi koyarlar. Fakat vergiler çoğu zaman piyasadaki aktivite miktarını düşürür. Bir mal/hizmet vergilendiği zaman satılan miktar azalır. Alıcılar ve satıcılar vergi yükünü paylaşırlar. Vergi yansıması piyasa katılımcıları arasında vergi yükünün nasıl paylaşıldığı inceleme biçimidir. Vergi yansıması vergi yükünün kimin tarafında taşındığını inceler. Vergiler piyasa dengesin değişmesine yol açarlar. Vergilendirme sonucu alıcılar daha fazla öderken satıcıların cebine giren para azalır. Verginin hangi kesime (alıcılar & satıcılar) koyulduğu bu durumu değiştirmez. Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009 2 2

1. Vergi & piyasalar Fiyat Alıcıların ödediği fiyat Arz Talep 3,30 90 Vergisiz denge Vergi (0,50) Vergisiz fiyat 3,00 100 0,50 TL’lik vergi koyulduğunu düşünelim … 2,80 Vergi sonrası miktar Satıcıların için fiyat Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

1. Vergi & piyasalar (dvm…) Ücret İşgücü arzı işgücü talebi Firmanın ödediği ücret Kesilen vergi Vergi öncesi ücret Çalışanın aldığı ücret İşgücü miktarı Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

2. Vergi yükünün paylaşımı Peki, vergi yükü hangi oranlarda paylaşılıyor? Bu sorunu cevabı talebin ve arzın esnekliklerine bağlıdır. Örneğin politikacılar, özellikle gelir dağılımının bozuk olduğu ülkelerde, daha adaletli bir gelir dağıtımı için lüks ürünlerin vergilenmesi söylemini savunurlar. Gerçekten lüks ürünlere konulan vergiler bu ürünün tüketicileri (zenginler) tarafından mı ödeniyor? Vergi yükünü lüks ürün tüketicileri mi taşıyor? Bu soruların cevabını lüks ürünlerdeki talebin ve arzın esnekliklerine bakarak cevaplamaya çalışalım. Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

2. Vergi yükünün paylaşımı (dvm…) Lüks ürün piyasası: esnek olmayan arz, esnek talep fiyat 1. Talep arzdan daha esnek olduğu zaman . . . Talep Alıcıların ödediği fiyat Arz Vergi 3. . . . tüketiciler daha az bir kısmını taşırlar. Vergisiz fiyat 2. . . . vergi yükünün büyük bir kısmını üreticiler taşırken. . . Sizce, böyle bir durumda lüks ürün üretiminde çalışan işçilere ne olur? Satıcılar için fiyat Vergi yükünün daha büyük bir kısmı esnek olamayan tarafça taşınır! Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

3. Piyasalarda refah Refah Ekonomisi kaynak tahsisinin ekonomik gönenci nasıl etkilediğini araştırır. Alıcılar ve satıcılar piyasada alış-verişte bulunarak fayda sağlarlar. Piyasadaki denge alıcıların ve satıcıların toplam refahını maksimize eder. Tüketici artığı alıcılar tarafındaki ekonomik refahı gösterir. Üretici artığı satıcılar tarafındaki ekonomik refahı gösterir. Toplam artık = Tüketici artığı +Üretici artığı Dr. Emin Köksal 2 Mart 2009

3.1. Tüketicilerin refahı: tüketici artığı Tüketici artığı, alıcının bir ürüne atfettiği değer ile cari olarak ödediği miktar arasındaki farktır. Talep eğrisinin altında ve fiyatın üzerindeki alan, o piyasadaki tüketicilerin artığını ölçer. Fiyat Arz Tüketici Artığı F* Talep M* Miktar Dr. Emin Köksal 2 Mart 2009

3.2. Üreticilerin refahı: üretici artığı Üretici artığı, satıcının bir ürünü sattığı fiyat ile maliyeti arasındaki farktır. Arz eğrisinin üstünde ve fiyatın altındaki alan, o piyasadaki tüketicilerin artığını ölçer. Fiyat Arz F* Üretici Artığı Talep M* Miktar Dr. Emin Köksal 2 Mart 2009

3.3. Sosyal refah: toplam artık Etkinlik toplumun tüm fertlerinin toplam artıktan edinebileceğini maksimum kılan kaynak tahsisidir. Maksimum fayda, yani bir ürünün tüketicileri ve üreticileri için maksimum toplam refah, piyasa dengesinin sonucudur. Fiyat Arz Tüketici Artığı F* Üretici Artığı Talep M* Miktar Dr. Emin Köksal 2 Mart 2009

4. Verginin refah üzerindeki etkileri Bir ürüne/hizmete koyulan vergi o piyasadaki katılımcıların (alıcılar & satıcılar) refahını nasıl etkiler? Herhangi bir ürüne koyulan vergi o ürünün vergi koyulmadan önceki miktarından daha az satılmasına/tüketilmesi sebep olur? Bu durum üreticileri ve tüketicilerin refahında azalmaya neden olur. Fakat vergi gelirlerinin tekrar toplum için harcandığını düşünürsek, hala bir kayıptan bahsedebilir miyiz? Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

4. Verginin refah üzerindeki etkileri (dvm…) Fiyat Talep Vergi sonrası tüketici artığı Arz Vergili miktar Alıcıların ödediği fiyat Satıcılar için fiyat Vergi geliri (V × M) Vergi miktarı(V) Vergisiz miktar Vergi sonrası oluşan REFAH KAYBI Satılan miktar (M) Vergi sonrası üretici artığı Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

4. Verginin refah üzerindeki etkileri (dvm…) Fiyat Esnek olmayan talep Arz Talep Vergi miktarı Talep esnek olmadığı zaman, vergi sonrası oluşan refah kaybı daha azdır. Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

4. Verginin refah üzerindeki etkileri (dvm…) Fiyat Esnek talep Arz Talep Vergi miktarı Talep esnek olduğu zaman vergi sonrası oluşan refah kaybı daha fazladır. Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

5. Vergi & vergi geliri Fiyat Düşük vergi Talep Refah kaybı Arz FA M2 FS Vergi geliri M1 Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

5. Vergi & vergi geliri (dvm…) Fiyat Makul vergi Talep Refah kaybı FA M2 FS Vergi geliri Arz M1 Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

5. Vergi & vergi geliri (dvm…) Fiyat Yüksek vergi FA M2 FS Talep Vergi geliri Refah kaybı Arz M1 Miktar Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009

Dersin anahtar kavramaları Vergi (tax) Vergi yansıması (tax incidence) Vergi yükü (tax burden) Refah (welfare) Üretici / tüketici artığı (producer / consumer surplus) Refah kaybı (deadweight loss) Dr. Emin Köksal 3 Aralık 2009