Dengeleme ve Uzlaştırma Sistemi Projesi Eğitim Sunumu 1-2 Nisan 2004 Deloitte: Bu toplantı konuların karar verilmesi için değil, gelecekte karar verilmesi gerekecek konuların ortaya konması amacıyla gerçekleştirilmektedir. Strateji dokümanında verilen zaman planına uyulabilmesi için TBSR ile ilgili olarak 1 hafta içinde verilmesi gereken kararlar var.

1. Dengeleme ve Uzlaştırma Sistemine Genel Bakış

1. Dengeleme ve Uzlaştırma Sistemi – Genel Bakış “ÜRETİLEN + ALINAN ENERJİ = TÜKETİLEN + SATILAN ENERJİ” UZLAŞTIRMA & SPOT PİYASA İKİLİ ANLAŞMALAR PİYASASI Üretim Şirketleri Serbest Tüketiciler Otop. ve Otop Grupları (Limitli) Toptan Satış Şirketleri Perakende Satış Şirketleri Serbest Olmayan Tüketiciler EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır. Sistem Operatörü DENGELEME PİYASASI ANLIK OLARAK “ÜRETİM = TÜKETİM”

1. Dengeleme Mekanizması Konuları Dengeleme Mekanizması katılımcıları kimlerdir? Dengelemeye katılım zorunlulukları nelerdir? Dengelemeye katılımdan muaf olan santrallar var mıdır? Dengeleme Mekanizması birimi nedir? Fiziksel Durum Bildirimlerinin yapısı nasıldır, bildirimler nasıl gerçekleştirilecektir? Yük alma / atma tekliflerinin yapısı nasıldır? Yük alma / atma tekliflerinin sıklığı ve teklif adetleri nasıl olmalıdır? Teklif ödemeleri hangi fiyat bazında yapılır ve değişik fiyatlandırma yöntemlerinin avantaj ve dezavantajları nelerdir? Sistem kısıtı sebebiyle verilen talimatlar nasıl ele alınır? Frekans kontrol ve AGC talimatları nasıl ele alınır? Acil durum ve mücbir sebepler nedeniyle verilen talimatlar nasıl ele alınır? EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2. Dengeleme Mekanizması

2.1. Dengeleme Mekanizmasına Genel Bakış ÜRETİM İLETİM DAĞITIM / TÜKETİM Sistem Kısıtları Sistem Frekansı = 50 Hz EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır. Arz Değişimleri ÜRETİM = TÜKETİM Talep Değişimleri

2.1. Dengeleme Mekanizmasına Genel Bakış Mevcut Yük Dağıtım ve Dengeleme Uygulamaları Puant Hidroelektrikleri Termik Santrallar Baz Yük Hidroelektrikleri Nehir Tipi Hidroelektrikler Otoprodüktörler Yİ, YİD, İHD Santralları EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.1. Dengeleme Mekanizmasına Genel Bakış Mevcut Yük Dağıtım ve Dengeleme Uygulamaları Puant Hidroelektrikleri Termik Santrallar Baz Yük Hidroelektrikleri Nehir Tipi Hidroelektrikler Otoprodüktörler Yİ, YİD, İHD Santralları Yük dağıtım merkezi yapılmaktadır. Dengeleme için ekonomik sıra kullanılmamaktadır. EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.1. Dengeleme Mekanizmasına Genel Bakış Serbest Piyasa Koşullarında Yük Dağıtım ve Dengeleme Uygulamaları Nehir Tipi Hidrolar İHD Termik Santrallar Yİ YİD Hidroelektrikler Otoprodüktörler Yük dağıtım: üreticilerin kendi belirledikleri üretim programlarına göre Dengeleme: ekonomik sıralama + sistem kısıtları EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.1. Dengeleme Mekanizmasına Genel Bakış Üretim Şirketleri Otoprodüktörler Otoprodüktör Grupları Fiziksel Durum Bildirimleri Yük Alma / Atma Teklifleri Dinamik Parametreler Limit Değerler Diğer İlgili Bilgiler Kabul Edilen Yük Alma / Atma Teklifleri Yük Alma / Atma Talimatları Bir Gün Sonrası İçin Üretim Planlama Gerçek Zamanlı Yük Dengeleme Bir Gün Sonrası İçin Ulusal Talep Tahmini Sistem Frekansı Değişimleri Sistem Kısıtları & Yedek İhtiyaçları EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır. Gerçek Zamanlı Talep Değişimleri Gerçek Zamanlı Arz Değişimleri

2.2. Fiziksel Durum Bildirimleri Üretim Şirketleri tarafından bir gün sonrası için verilirler; Sistem Operatörü (Milli Yük Dağıtım Merkezi) tarafından bir sonraki gün için gerekli teklif kabul miktarının belirlenmesi için kullanılırlar; Üretim Şirketleri üretimlerini fiziksel durum bildirimleri ile uyumlu olarak gerçekleştirirler; Teklif kabulleri için referans oluştururlar. EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.2. Fiziksel Durum Bildirimleri Fiziksel Durum Bildirim Örneği: VERİ TİPİ DENGELEME BİRİMİ BAŞLANGIÇ ZAMANI BAŞLANGIÇ SEVİYESİ (MW) BİTİŞ ZAMANI BİTİŞ SEVİYESİ (MW) FDB SANTRAL01 2004-04-01 00:00 70 2004-04-01 07:00 80 2004-04-01 13:00 95 2004-04-01 19:00 EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.2. Fiziksel Durum Bildirimleri Geçiş döneminde, Sistem Operatörü (MYDM) açısından değişikliklerin asgariye indirgenmesi uygun olabilir. Sürecin aşağıdaki gibi çalışması düşünülebilir: Ulusal Yük Tevzi Merkezi, bir sonraki güne ait üretim planlarını üretim lisansı sahibi tüzel kişilere bildirir. Üretim şirketleri, yük tevzi merkezi tarafından kendisine bildirilen planlara ilişkin görüşlerini, örneğin 1 saat içerisinde sunar, aksi durumda kendisine sunulan planı kabul etmiş sayılır. Ulusal Yük Tevzi Merkezi, kabul edilen planı, Fiziksel Durum Bildirimi olarak kabul eder. Eğer iki taraf arasında anlaşma olmazsa üreticilerin istedikleri program geçerli olacaktır. Önerilen sistemde FDB’nin yük tevzi tarafından verilmesinin sebebi, santralların şimdiye kadar böyle bir çalışma sistemine alışkın olmamaları. Sonuçta geçerli olacak yine üreticilerin programı olacaktır. Sistem tasarımında sistem üzerinde en az değişiklik getirilmeye çalışılıyor. Üreticilerin bilerek düşük FDB vermeleri sonucu yük tevzinin yük alma talimatı vermesi sağlanabilir. Bu durumda üreticiler ticari dengesizliğe girecekleri için dengelemelden ticari dengesizlikte kapsanacaktır.

2.2. Fiziksel Durum Bildirimleri Geçiş Dönemi DUY’da Uygulanabilecek FDB Bildirim Süreci 14:00 16:00 18:00 İsteyen Üreticiler Bir Sonraki Gün için FDB MYDM’ne İletirler Üreticiler MYDM Tarafından Hazırlanan Programda Yapmak İstedikleri Değişiklikleri Bildirirler MYDM Bir Sonraki Gün için Üretim (Yük Dağıtım) Planını Hazırlar ve Üreticilere Bildirir Kesinleşmiş Fiziksel Durum Bildirimleri MYDM’de Toplanır Eğer iki taraf arasında anlaşma olmazsa üreticilerin istedikleri program geçerli olacaktır. Önerilen sistemde FDB’nin yük tevzi tarafından verilmesinin sebebi, santralların şimdiye kadar böyle bir çalışma sistemine alışkın olmamaları. Sonuçta geçerli olacak yine üreticilerin programı olacaktır. Sistem tasarımında sistem üzerinde en az değişiklik getirilmeye çalışılıyor. Üreticilerin bilerek düşük FDB vermeleri sonucu yük tevzinin yük alma talimatı vermesi sağlanabilir. Bu durumda üreticiler ticari dengesizliğe girecekleri için dengelemelden ticari dengesizlikte kapsanacaktır.

2.3. Dengeleme Mekanizması Katılımcıları Kurulu Güç Sınırları Dengeleme Mekanizmasına Katılımcı Olabilecekler: Üretim Şirketleri Otoprodüktörler Otoprodüktör Grupları Ünite Gücü >= 50MW & Kurulu Gücü >= 100MW  Dengeleme Mekanizmasına katılım zorunludur. Dengeleme mekanizmasına katılımın zorunlu olmasının anlamı: Fiziksel Durum Bildirimi (FDB) verilmesi zorunlu Yük alma / atma teklifi verilmesi üreticinin isteğine bağlı Bu sınırın altında kalan santraller: Kendileri isterlerse & Sistem Operatörü kabul ederse dengelemeye katılabilirler. EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.3. Dengeleme Mekanizması Katılımcıları Muafiyetler Aşağıdaki santraller Dengeleme Mekanizmasına katılımdan muaftır: Termik verimliliği %70’in üzerinde olan kojenerasyon santralları Nehir tipi hidroelektrik santraller Rüzgar, güneş ve dalga gibi yenilenebilir kaynaklara dayalı enerji santralları Dengelemeden muaf santraller: Kendileri isterlerse Sistem Operatörü kabul ederse dengelemeye katılabilirler. EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.3. Dengeleme Mekanizması Katılımcıları Dengeleme Mekanizması Birimleri Dengeleme Mekanizması Birimi  FDB hangi bazda verilmelidir? Bir üretim şirketine ait tüm santralların tamamı için tek bir FDB? Bir üretim şirketinin farklı lokasyonlardaki santralları için ayrı FDB? Bir üretim şirketinin tüm santrallarındaki tüm üretim birimleri için ayrı FDB? Dengeleme Mekanizması Biriminin belirlenmesi için göz önüne alınması gereken faktörler: Lokasyon Şebekeye bağlantı noktası Sistem Operatörü açısından önemli faktörler EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.3. Dengeleme Mekanizması Katılımcıları Dengeleme Mekanizması Birimleri Dengeleme Mekanizması Birimi Lokasyon bazlı Şebekeye bağlantı noktasına göre tanımlanacaktır. Üretime direkt bağlı talep olması ve talebin sistemle bağlantısının olmaması durumunda Dengeleme Mekanizması Birimi  Üretim + Tüketim A Durumu: Sadece üretim için FDB B Durumu: Üretim + 50MW talep için FDB A B EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır.

2.4. Yük Alma / Yük Atma Teklifleri Yük Alma Teklifi Üreticinin FDB’nin Üzerinde Üretim Yapma İsteğini Gösterir MW Yük Alma Fiyatı: $40/MWh Yük Atma Fiyatı: $38/MWh Yük Alma Fiyatı: $30/MWh Yük Atma Fiyatı: $28/MWh FDB Yük Alma Fiyatı: $20/MWh Yük Atma Fiyatı: $18/MWh Yük Alma Fiyatı: $10/MWh Yük Atma Fiyatı: $8/MWh Eğer iki taraf arasında anlaşma olmazsa üreticilerin istedikleri program geçerli olacaktır. Önerilen sistemde FDB’nin yük tevzi tarafından verilmesinin sebebi, santralların şimdiye kadar böyle bir çalışma sistemine alışkın olmamaları. Sonuçta geçerli olacak yine üreticilerin programı olacaktır. Sistem tasarımında sistem üzerinde en az değişiklik getirilmeye çalışılıyor. Üreticilerin bilerek düşük FDB vermeleri sonucu yük tevzinin yük alma talimatı vermesi sağlanabilir. Bu durumda üreticiler ticari dengesizliğe girecekleri için dengelemelden ticari dengesizlikte kapsanacaktır. 16:00 16:30 Yük Atma Teklifi Üreticinin FDB’nin Altında Üretim Yapma İsteğini Gösterir

2.4. Yük Alma / Yük Atma Teklifleri MW Yük Alma Fiyatı: $40/MWh Yük Atma Fiyatı: $38/MWh Yük Alma Fiyatı: $30/MWh Yük Atma Fiyatı: $28/MWh FDB Yük Alma Fiyatı: $20/MWh Yük Atma Fiyatı: $18/MWh Yük Alma Fiyatı: $10/MWh Yük Atma Fiyatı: $8/MWh Eğer iki taraf arasında anlaşma olmazsa üreticilerin istedikleri program geçerli olacaktır. Önerilen sistemde FDB’nin yük tevzi tarafından verilmesinin sebebi, santralların şimdiye kadar böyle bir çalışma sistemine alışkın olmamaları. Sonuçta geçerli olacak yine üreticilerin programı olacaktır. Sistem tasarımında sistem üzerinde en az değişiklik getirilmeye çalışılıyor. Üreticilerin bilerek düşük FDB vermeleri sonucu yük tevzinin yük alma talimatı vermesi sağlanabilir. Bu durumda üreticiler ticari dengesizliğe girecekleri için dengelemelden ticari dengesizlikte kapsanacaktır. 16:00 16:30 Kabul Edilen Yük Alma / Atma Teklifleri

2.4. Yük Alma / Yük Atma Teklifleri 2.Set Fiyat Teklifinden Kabul Edilen Yük Alma Miktarı 1.Set Fiyat Teklifinden Kabul Edilen Yük Alma Miktarı MW 1.Set Yük Alma Fiyatı: $40/MWh Yük Atma Fiyatı: $38/MWh 2.Set Yük Alma Fiyatı: $30/MWh Yük Atma Fiyatı: $28/MWh FDB 3.Set Yük Alma Fiyatı: $20/MWh Yük Atma Fiyatı: $18/MWh 4.Set Yük Alma Fiyatı: $10/MWh Yük Atma Fiyatı: $8/MWh Eğer iki taraf arasında anlaşma olmazsa üreticilerin istedikleri program geçerli olacaktır. Önerilen sistemde FDB’nin yük tevzi tarafından verilmesinin sebebi, santralların şimdiye kadar böyle bir çalışma sistemine alışkın olmamaları. Sonuçta geçerli olacak yine üreticilerin programı olacaktır. Sistem tasarımında sistem üzerinde en az değişiklik getirilmeye çalışılıyor. Üreticilerin bilerek düşük FDB vermeleri sonucu yük tevzinin yük alma talimatı vermesi sağlanabilir. Bu durumda üreticiler ticari dengesizliğe girecekleri için dengelemelden ticari dengesizlikte kapsanacaktır. 16:00 16:30 3.Set Fiyat Teklifinden Kabul Edilen Yük Atma Miktarı

2.4. Yük Alma / Yük Atma Teklifleri – Teklif Verme Sıklığı Teklif fiyatlarını etkileyen faktörler: Talepteki değişimler Üretim maliyetlerindeki değişimler Kontratlar ... Ayda bir kez ile günde bir kez arasında değişebilir. Daha sık teklif vermenin avantajları: Daha sık teklif verilmesi, maliyetlerin daha iyi yansıtılmasına imkan tanır – örneğin, HES’ler için su seviyesini yansıtan fiyatlar teklif edilebilir. Daha sık teklif verilmesi, tarafların yük alma ve atma tekliflerini piyasanın kaldırabileceği seviyelere göre daha sıklıkla düzenlemelerine imkan tanır. Daha sık teklif vermenin dezavantajları: “Ekonomik sıralama” daha sık değiştiği için Sistem Operatörü üzerinde ciddi iş yükü oluşturur. Daha fazla veri alışverişine neden olur. Bu son nokta, geçiş dönemi düzenlemeleri için bir kısıt oluşturmaktadır.

2.4. Yük Alma / Yük Atma Teklifleri – Teklif Adedi Seçenekler: Her gün için 1 set Her gün için 3 set Çalışma günleri ve tatil günleri için 2 farklı set Her uzlaştırma dönemi için 1 set Gün içerisinde farklı yük alma – yük atma tekliflerinin verilmesi, üreticilerin üretim seviyelerine bağlı olarak farklı olabilecek maliyetlerini daha iyi yansıtılmasına imkan tanıyabilir.

2.4. Yük Alma / Yük Atma Teklifleri Teklif Verme Sıklığı ve Teklif Adedi - Geçiş Dönemi Düzenlemeleri için Uygulanabilir Yaklaşım Teklif Verme Sıklığı – Aylık: Üreticiler bir sonraki ay boyunca geçerli olacak tüm yük alma / atma fiyat tekliflerini ilgili ayın başında vereceklerdir. Teklif Adedi – 6 Set: Teklif verilen ayda geçerli olmak üzere günün 3 değişik talep dönemi için, hafta içi günler ve hafta sonu günleri olmak üzere 6 değişik teklif seti oluşturulacaktır. Hafta İçi Hafta Sonu 1.Dönem 1.Set 4.Set 2.Dönem 2.Set 5.Set 3.Dönem 3.Set 6.Set Her bir sette, santralın minimum kararlı üretim seviyesine göre belirlenmiş 2 yük alma, 2 yük atma teklifi bulunması beklenir.

2.4. Yük Alma / Yük Atma Teklifleri Teklif Verilen Dengeleme Birimi Dengeleme Birimi (santral) bazında yapılacağı düşünülmektedir. TETAŞ hidroelektrik santralları için gruplama yapılması ve grup bazında yük alma / atma teklif fiyatı verilmesi düşünülebilir. Bu konu Sistem Operatörünün karşılaşacağı iş yükü açısından değerlendirilmelidir.

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Yük Alma / Atma Teklifleri Fiyatlandırma Alternatifleri Kabul edilen yük alma / atma teklifleri için yapılması gereken ödemelerdir. Yük alma teklifinin kabul edilmesi durumunda Sistem İşletmecisi Ticari Muhatabı tarafından ilgili üreticiye yapılacak ödemeleri kapsar. Yük atma teklifinin kabul edilmesi durumunda ilgili üreticinin Sistem İşletmecisi Ticari Muhatabına yapacağı ödemeleri kapsar. Yük alma / atma ödemeleri için 3 ayrı fiyatlandırma yöntemi vardır: Teklif Fiyatı Marjinal Fiyat Ortalama Fiyat (ele alınmayacaktır)

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Teklif Fiyatı ve Marjinal Fiyattan Ödeme Örnekleri Teklif Fiyatı Marjinal Fiyat

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Teklif Fiyatından Ödeme Teklif Fiyatı uygulaması, ortalama SDF ile ilişkilidir. Katılımcılar, tekliflerinin sistem marjinal fiyatı tahminleri doğrultusunda belirlerler. Büyük üretim portföyüne sahip katılımcıların tercihidir.

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Marjinal Fiyat Marjinal Fiyat uygulaması, marjinal SDF ile ilişkilidir. Katılımcılar, tekliflerini değişken işletme maliyetlerine göre belirlerler. Kapasite sıkıntısı varsa fiyatlar yükselir. Küçük katılımcılar için daha kolaydır – gelişmiş elektrik ticareti süreç ve yazılımları gerekmez. Marjinal Fiyat Uygulaması, daha volatil (dalgalı) fiyatlar doğurur.

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Marjinal Fiyat Uygulamasında Karar Verilmesi Gereken Konular Yerine getirilmeyen Yük Alma / Atma Teklifi Kabulleri Hangi sonuncu kabul edilen: kWh MWh 10MW ?

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Marjinal Fiyat Uygulamasında Karar Verilmesi Gereken Konular Brüt marjinal Net marjinal

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Marjinal Fiyat Uygulamasında Karar Verilmesi Gereken Konular - Ters Yönlü Teklif Kabulleri: Sistem toplamda açıkken, sistem işletim gereksinimleri doğrultusunda, bir yük atma teklifi kabul edilirse, ilgili katılımcının yapacağı ödeme hangi fiyat üzerinden olacaktır: Marjinal yük alma teklifi Kendi yük atma fiyatı Marjinal (kabul edilen en düşük) yük atma teklifi Sistem toplamda fazlayken, sistem işletim gereksinimleri doğrultusunda, bir yük alma teklifi kabul edilirse, ilgili katılımcıya yapılacak ödeme hangi fiyat üzerinden olacaktır: Marjinal yük atma teklifi Kendi yük alma fiyatları Marjinal (kabul edilen en yüksek) yük alma teklifi

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Marjinal Fiyat Uygulamasında Karar Verilmesi Gereken Konular - Uzlaştırma Dönemi’nin Uzunluğunun Etkisi: Teklif Fiyatı Uygulamasında sorun yoktur. Marjinal Fiyat Uygulamasında Saatlik Marjinal Uygulanabilir Uzlaştırma dönemi itibariyle ortalama saatlik marjinal fiyat? Bir çok ters yönlü talimat!! Bir uzlaştırma dönemi için marjinal fiyat? Potansiyel olarak arz – talep dengesini temsil etmeyen bir fiyat

2.5. Dengeleme Mekanizması Ödemeleri Dengeleme Mekanizması Ödemeleri - Geçiş Dönemi Düzenlemeleri için Uygulanabilir Yaklaşım: Teklif Fiyatı uygulaması düşünülmektedir: Marjinal fiyatta gözlemlenen volatilite teklif fiyatında gözlemlenmemektedir Uygulama açısından kolaylık sağlamaktadır

2.6. Talimatsız Kabuller TEKLİF KABULLERİ TALİMATLI KABULLER TALİMATSIZ KABULLER Enerji açığını gidermek için Frekans kontrolü İletim kısıtlarının giderilmesi için Otomatik üretim kontrolü (AGC) Yedek kapasite oluşturmak için Acil durumlar Mücbir sebepler

2.6. Talimatsız Kabuller Frekans Kontrolü Frekans kontrolleri ile ilgili aksiyonlar ortalama net enerji açısından sıfır etkiye sahiptir (fakat mali yönden belli bir etkiye sahip olabilir). Üreticinin maruz kalacağı risk yan hizmet ödemelerinin içine dahil edilebilir. G-DUY için frekans kontrolü etkisinin talimatsız kabul olarak ele alınmaması düşünülmektedir.

2.6. Talimatsız Kabuller AGC Manüel kabuller AGC’nin ilk hedeflerinin girdisi olacaktır. AGC, bu hedefleri her beş dakikada bir ayarlar (ekonomik yük dağıtım). Bu ayarlamalar kabuller olarak değerlendirilmeli ve kabul edilen yük alma / yük atma tekliflerinin parçası olmalıdır. Bu ayarlamaların talimatsız kabul olarak değerlendirilebilmesi için bu bilgilerin saklanabilmesi ve işlenebilmesi gereklidir. MYDM’de bulunan AGC sistemi ile verilen talimatların teknik özellikleri incelenmektedir. G-DUY için gözardı edilebilir ???

Acil Durum Talimatları 2.6. Talimatsız Kabuller Acil Durum Talimatları Kesinlikle kabul edilen yük alma / yük atma teklifleridir. Sistem Dengesizlik Fiyatı hesaplamalarına dahil edilir. İletim kısıtları ile benzer şekilde ele alınabilir. Eğer üretici ekstra maliyetlere maruz kalırsa, maliyetlerinin tazmini uzlaştırma dışında ele alınır.

2.6. Talimatsız Kabuller Mücbir Sebepler Sistemin oturması, doğal gaz şebeke krizleri, şiddetli arz sıkıntıları gibi durumlarda, bir başka deyişle, piyasa çökmesi hallerinde, Bir çok şebekede, mekanizma askıya alınır ve düzenlemeye tabi fiyat uygulanır; Uygulama kanuna bağlı olacaktır; Uzlaştırma amaçlarına yönelik olarak manüel bir ayarlama kullanılabilir.

Enterkonneksiyonlar üzerinden yapılan İthalat ve İhracat’lar nasıl ele alınacaktır? Arıza senaryoları dışında 4 farklı durumdan sözedilebilir: Türkiye içinde tamamen ada durumu Diğer sistemlerle senkron çalışma Başka bir sistemin bir parçasının, Türkiye sistemine dahil olmak üzere, o sistemden ayrılması Türkiye’nin bir parçasının, başka bir sisteme dahil olmak üzere, Türkiye sisteminden ayrılması

Türkiye içinde tamamen ada durumu 2.7. Enterkonneksiyonlar Türkiye içinde tamamen ada durumu Türkiye içinde tamamen ada konumunda çalışan bir şebeke olması durumunda (eğer varsa): Söz konusu ada piyasanın bir parçası olmayacaktır. İlgili fiyatların düzenlenmesi düşünülebilir.

Diğer sistemlerle senkron çalışma 2.7. Enterkonneksiyonlar Diğer sistemlerle senkron çalışma Başka bir sistemle senkron çalışma durumunda, ya diğer sistemdeki sistem katılımcısı tek başına ya da “enterkonneksiyon aracısı” tüm katılımcılar adına toplu olarak FDB (ithalat ya da ihracat) ve Türkiye pazarında geçerli olmak üzere yük alma / atma teklifi verir Türkiye’deki katılımcıların benzeri yük alma / atma tekliflerini yabancı pazarda yapmak istemesi olasılığı vardır Her iki pazara eş zamanlı olarak yük alma / atma teklifi yapılması genel olarak çalışmayacaktır... Dengeleme mekanizmasında gerçek zamanlı yük alma / atma işlemine izin verebilmek için piyasalar arasında koordinasyona ihtiyaç vardır Böyle bir enterkonneksiyon henüz mevcut olmadığı için yukarıdaki konunun çözümlenmesi aciliyet teşkil etmemektedir ve bunun gerçekleşmesi için diğer ülkelerin kurallarının bilinmesi gerekmektedir... İngiltere ve Fransa arasında bu konu çözümlenmemiştir

Diğer Ülkenin İzole Bölümü 2.7. Enterkonneksiyonlar Başka bir sistemin bir parçasının, Türkiye sistemine dahil olmak üzere, o sistemden ayrılması Türkiye pazarı açısından bakıldığında bu durumun bir önceki durumdan farkı yoktur… Türkiye sistemi ile diğer sistemin birbirine göre büyüklükleri frekans kontrol ve buna benzer işlemleri etkileyebilir. TÜRKİYE Diğer Ülkenin İzole Bölümü

Türkiye’nin İzole Bölümü 2.7. Enterkonneksiyonlar Türkiye’nin bir parçasının, başka bir sisteme dahil olmak üzere, Türkiye sisteminden ayrılması Burada ele alınması gereken konular Türkiye’den ayrı olan bölümün Türkiye’nin geri kalını için oluşan SDF’nı kullanıp kullanmayacağı ve bu bölümdeki üreticilerin Türkiye’nin geri kalanı için oluşan SDF’nın belirlenmesine katkılarının olup olmayacaklarıdır. DİĞER ÜLKE Türkiye’nin İzole Bölümü

3. ve 4. durumlar ile ilgili değişik senaryolar 2.7. Enterkonneksiyonlar 3. ve 4. durumlar ile ilgili değişik senaryolar Bulgaristan Hattı (aktif ticaret yok): İzole bölge yöntemi “Cos Ф >= 0.95” ve “min talep/max talep>=0.65” şartları Şartların sağlanması için bölge büyütme / küçültme İletime direkt bağlı santral yok Dağıtıma bağlı küçük santrallar var Gürcistan Hattı (aktif ticaret yok): Informal “min talep/max talep>=0.50” şartı Enerji ihtiyaçlarına göre bölge büyütme / küçültme İzole bölge içinde irili ufaklı birçok santral

3. ve 4. durumlar ile ilgili değişik senaryolar 2.7. Enterkonneksiyonlar 3. ve 4. durumlar ile ilgili değişik senaryolar İran Hattı (Türkmenistan’dan ithalat): İzole bölge yöntemi Bölge içinde mobil santral Bölge genişleyip daralmıyor İthalat miktarının artmasıyla alanın büyütülmesi düşünülüyor Irak Hattı (Irak’a ihracat): Alanda üretim yok Ünite Yönlendirme: Şu anda kullanılmamaktadır Bu yöntemin kullanılması ihtimalı vardır

Geçiş dönemi yaklaşımı 2.7. Enterkonneksiyonlar Geçiş dönemi yaklaşımı Türkiye içinde tamamen ada durumu İlgili fiyatlar düzenlenebilir Diğer sistemlerle senkron çalışma Geçiş döneminde ele alınmayacaktır Başka bir sistemin bir parçasının, Türkiye sistemine dahil olmak üzere, o sistemden ayrılması ve Türkiye’nin bir parçasının, başka bir sisteme dahil olmak üzere, Türkiye sisteminden ayrılması Senaryolar incelenecektir

3.0. Elektrik Piyasasında SDF’nın yeri G-1, G Uzun Vadeli Dengeleme Piyasası İkili Sözleşmeler (İS) Piyasası YAT/YAL Fiyatları Spot Piyasa SDF İS Fiyatları G

3.1. SDF’nın Hesaplanması Sunumun bu kısmından itibaren gösterilecek örneklerde Yük/Talep, İkili Sözleşme ve FDB sistem için toplam değerlerdir. 1 saatlik periyod için MW ve MWh değerleri birbirine eşit olduğundan dolayı yer değiştirilip kullanılabilir. Teklif Fiyatı (Pay-as-bid) uygulaması ve Sistem Dengesizlik Fiyatının (SDF) Kabul Edilen Teklif Fiyatlarının Ağırlıklı Ortalaması alınarak hesaplanma örnekleri kullanılmıştır. Aşağıdaki varsayımlar yapılmıştır : Tüm üreticilerin teknik açıdan eşit olduğu varsayılmıştır. Sistem kısıtının sadece en yüksek Yük Atma Teklifi (YAT) verilen bölgede oluşacağı varsayılmıştır.

Senaryo 1 : Talep > FDB > İS 3.1. SDF’nın Hesaplanması Senaryo 1 : Talep > FDB > İS Yük Atma (YAT) ve Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük, FDB, ve İkili Sözleşme Durumu 18.000 17.000 16.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW YAL SDF YAT/YAL Merdiveni 1.200 -200 SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) (29.000 + 9.000) (1200 + 200) SDF = = 27.1 $/MWh

Senaryo 2 : Talep > İS > FDB 3.1. SDF’nın Hesaplanması Senaryo 2 : Talep > İS > FDB Yük Atma (YAT) ve Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük, FDB, ve İkili Sözleşme Durumu MW 18.000 17.000 16.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat YAL YAT/YAL Merdiveni 2.200 -200 SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) 70.000 + 9.000 2.200 + 200 SDF = = 32.9 $/MWh

Senaryo 3 : İS > Talep > FDB 3.1. SDF’nın Hesaplanması Senaryo 3 : İS > Talep > FDB Yük Atma (YAT) ve Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük, FDB, ve İkili Sözleşme Durumu 18.000 19.000 20.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW YAL YAT/YAL Merdiveni 1.000 SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) 22.000 1.000 SDF = = 22.0 $/MWh

Senaryo 4 : FDB > Talep > İS 3.1. SDF’nın Hesaplanması Senaryo 4 : FDB > Talep > İS Yük Atma (YAT) ve Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük, FDB, ve İkili Sözleşme Durumu 18.000 17.000 19.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW SDF YAT YAT/YAL Merdiveni 300 -1.300 SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) 4.500 + 46.000 300 + 1.300 SDF = = 31.6 $/MWh

Senaryo 5 : FDB > İS > Talep 3.1. SDF’nın Hesaplanması Senaryo 5 : FDB > İS > Talep Yük Atma (YAT) ve Yük Alma (YAL) Teklifleri 18.000 17.000 19.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat Yük, FDB, ve İkili Sözleşme Durumu MW YAT SDF YAT/YAL Merdiveni -2.000 SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) 56.000 2.000 SDF = = 28.0 $/MWh

Senaryo 6 : İS > FDB > Talep 3.1. SDF’nın Hesaplanması Senaryo 6 : İS > FDB > Talep Yük Atma (YAT) ve Yük Alma (YAL) Teklifleri Yük, FDB, ve İkili Sözleşme Durumu 18.000 19.000 20.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW YAT YAT/YAL Merdiveni 200 -1.200 SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) 3.000 + 44.000 200 + 1.200 SDF = = 33.6 $/MWh

3.1. SDF’nın Hesaplanması Sonuç Olarak SDF, Sistemin arz ve talep dengesini yansıtır. Piyasaya sinyal verir. Arz > Talep SDF düşer Talep > Arz SDF yükselir Ancak …

3.2. SDF’de Sistem Kısıtının Etkisi 1. Sistem Kısıtı Yoksa 2. Sistem Kısıtı Varsa SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) 22.000 1.000 SDF = = 22.0 $/MWh ( 29.000 + 9.000 ) ( 1.200 + 200 ) SDF = = 27.1 $/MWh Daha Güçlü Sinyal SDF Zayıf Sinyal

3.3. SDF’a Göre Üretici Davranışı Senaryo 1 : Talep > FDB > İS Yük Atma (YAT) ve Yük Alma (YAL) Teklifleri (İlk Gün) (Ertesi Gün) SDF = (|Alım Maliyeti| + |Satış Maliyeti|) (|Alım Miktarı| + |Satış Miktarı|) (29.000 + 9.000) (1200 + 200) SDF = = 27.1 $/MWh (38.900 + 9.000) (1200 + 200) SDF = = 34.2 $/MWh Marjinal Fiyata Yaklaşır

3.4. Teslim Etmeme Ücreti YAL Merdiveni Kabul Edilen MWh Yakıt Maliyeti Fiyat Kabul Edilen MWh

3.4. Teslim Etmeme Ücreti Hesaplamalar =0 Sistem İşletmecisi, 100’er MWh’lık 10, 15, 20,30, 40, 45 ve 50$/MWh yük alma teklifleri kabul etmiştir. SDF, bu durumda 30$/MWh’dır. 10$/MWh yakıt maliyeti olan üretim grubunun 20$/MWh YAL teklifi kabul edildiğinde: Üretici, kabul edilen YAL teklifini yerine getirmezse para kaybedeceğinden bu teklifini yerine getirecektir. 40$/MWh yakıt maliyeti olan üretim grubunun 50$/MWh YAL teklifi kabul edildiğinde: Üretici, kabul edilen teklifini yerine getirmezse kar edeceğinden bu teklifini yerine getirmemesi mali yönden teşvik edilmiş olur. =0

YAT/YAL Merdiveni YAT/YAL Merdiveni

Senaryo 1 : Talep > FDB > İS 3.5. Uzlaştırma Hesabı 18.000 17.000 16.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW Senaryo 1 : Talep > FDB > İS 18.000 > 17.000 > 16.000 MW YAL SDF Algoritma: 1) Sayaç 2) Sözleşmeler 3) Talep – Spill/Top-up 4) YAT/YAL 5) Üretim Spill/Top-Up

Senaryo 2 : Talep > İS > FDB 3.5. Uzlaştırma Hesabı Senaryo 2 : Talep > İS > FDB MW 18.000 17.000 16.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat 18.000 > 17.000 > 16.000 MW YAL Algoritma: 1) Sayaç 2) Sözleşmeler 3) Talep – Spill/Top-up 4) YAT/YAL 5) Üretim Spill/Top-Up

Senaryo 3 : İS > Talep > FDB 3.5. Uzlaştırma Hesabı Senaryo 3 : İS > Talep > FDB 18.000 19.000 20.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW 20.000 > 19.000 > 18.000 MW YAL Algoritma: 1) Sayaç 2) Sözleşmeler 3) Talep – Spill/Top-up 4) YAT/YAL 5) Üretim Spill/Top-Up

Senaryo 4 : FDB > Talep > İS 3.5. Uzlaştırma Hesabı Senaryo 4 : FDB > Talep > İS 18.000 17.000 19.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW 19.000 > 18.000 > 17.000 MW YAT SDF Algoritma: 1) Sayaç 2) Sözleşmeler 3) Talep – Spill/Top-up 4) YAT/YAL 5) Üretim Spill/Top-Up

Senaryo 5 : FDB > İS > Talep 3.5. Uzlaştırma Hesabı MW Senaryo 5 : FDB > İS > Talep 19.000 > 18.000 > 17.000 MW FDB 19.000 YAT İkili Sözleşme 18.000 Yük/Talep 17.000 18:00 19:00 saat Algoritma: 1) Sayaç 2) Sözleşmeler 3) Talep – Spill/Top-up 4) YAT/YAL 5) Üretim Spill/Top-Up

Senaryo 6 : İS > FDB > Talep 3.5. Uzlaştırma Hesabı Senaryo 6 : İS > FDB > Talep 18.000 19.000 20.000 19:00 18:00 Yük/Talep İkili Sözleşme FDB saat MW 20.000 > 19.000 > 18.000 MW YAT Algoritma: 1) Sayaç 2) Sözleşmeler 3) Talep – Spill/Top-up 4) YAT/YAL 5) Üretim Spill/Top-Up

Dengeleme ve Uzlaştırma Sistemi Serbest Tük. #1 Toptan Satış #1 Perakende Satış #1 Serbest Tük. #2 Toptan Satış #2 Perakende Satış #2 Otop. #1 Ortak Otop. #2 Ortak Otop. Grp. #1 Ortak Gerçekleşen Üretim& Tüketim Değerleri  İKİLİ ANLAŞMALAR Üretim #1 Otop. #1 Üretim #2 Üretim #3 Otop. #2 Otop. Grp.#1 Ticari Dengesizlik Faturaları & Bildirimleri FDB, Yük Alma / Atma Teklifleri Ulusal Yük Eğrisi Kontrat Bildirimleri Yük Alma / Atma Talimatları DENGELEME ÜRETİM PLANLAMA GERÇEK ZAMANLI DENGELEME TİCARİ DENGESİZLİKLERİN UZLAŞTIRILMASI Verilmiş Olan Talimatlar Yük Alma / Atma Fiyatları Performans Bilgileri TALEP TAHMİNİ Kontrat Bildirimleri EMRA: Sunumda FDB vermekten muaf tutulan santralların isterlerse teklif vermelerini engelleyen bir durum yoktur. Bu santrallar ticari dengesizlikten muaf değillerdir. TEİAŞ: Bazı durumlarda sistem işletmecisi bu santrallara talimat verme ihtiyacı duyabilir. Bu santralların teklif verip vermemesine sistem işletimcisi karar vermeli. Deloitte: Katılması zorunlu olanlar için mutlaka bir limit olmalıdır. Limit altında kalanların katılabilmeleri ile ilgili bir kısıt olmamalıdır. Katılıp katılmayacakları sistem işletimcisinin kararı olmalıdır. Toptan Satış #1 Perakende Satış #1 Toptan Satış #2 Toptan Satış #3 Perakende Satış #2 Perakende Satış #3  İKİLİ ANLAŞMALAR Serbest Olmayan Tük. Gr.#1 Serbest Olmayan Tük. Gr.#2 Serbest Olmayan Tük. Gr.#3 Serbest Tük. #3 Serbest Tük. #4 Serbest Tük. #5 Perakende Satış #3 Toptan Satış #4