KRONİK HASTALIK TANISINA İLK TEPKİLER Fadime Şahin

Yaşamı tehdit eden yada bir organ yada işlev yitimine neden olabilecek bir kronik hastalık tanısıyla karşılaşan kişiler, bu tanıya verdikleri ilk tepkilerini “yumruk yemiş gibi oldum” diye ifade ederler. İlk şok aşamasında insanların zihninde dolaşıp duran sorular şöyledir: “Sakat mı kalacağım?” “Bedenimin şekli bozulacak mı?” “Acı çekecek miyim?” “Aileme ne olacak?”

Kronik hastalık tanısına verilen ilk tepkiler sırasıyla; şok, yüzleşme ve geri çekilme aşamalarıdır. “şok” belli bir oranda tüm kriz durumlarında görülebilir. Şok aşamasının şiddeti, bireyin herhangi bir ön uyarı olmadan örseleyici bir durumla karşılaşmasına bağlıdır. “şok” üç özelliğin belirlediği bir acil durum tepkisidir. Bu 3 özellik: Şaşkınlık yada sersemleme hali Otomatik biçimde davranma Durumdan kopma yada gerçeğin uzak tutulması

Gerçeklerden kopma yaşantısı sırasında insanlar olaylara katılımcı olmak yerine dışarıdan bir gözlemci gibi davranırlar. Şok aşamasında bireylerin iç dünyasında her şey karmakarışıktır ancak dışarıdan her şey düzgün ve yolunda gidiyormuş gibi görülür. “yüzleşme” aşamasında ise düşüncelerde dağınıklık görülür. Çaresizlik,üzüntü,hüzün gibi duygular yaşanır ve kayba yas tutulur.

İnsanlar yüzleşme aşamasında gerçeğin bunaltıcı etkisiyle sanki durumlarını daha iyiye götürecek akıl yürütme, plan yapma ve problem çözümü için etkin girişimlerde bulunmakta zorlanıyor gibidirler. Yüzleşme aşamasının yoğun stres verici özelliği, gerilimi azaltmak amacıyla kişileri kaçınma stratejilerinin kullanımına iter. Özellikle de yadsıma yoluna başvurularak, durumla başa çıkmaya çalışılır. Kişiler durumu değiştiremeyeceklerine inandıklarında kaçınma stratejilerini kullanmak eğilimindedirler.

Kaçınma stratejileri hastalığın erken dönemlerinde ve belli sınırlar içinde kullanıldığında gerekli ve yardımcıdır. Yadsıma tanının yarattığı alt üst olma halini maskeler ve koruyucu bir işlev görür. Ancak yadsımanın aşırı ve uzun süreli kullanımı sorunları da beraberinde getirir ve hastalar için uyumsuz bir tepki halini alır. Yadsımanın kullanımıyla üçüncü aşama olan geri çekilme aşamasına gelinir.

“geri çekilme” aşamasında sağlık sorununun varlığı yada doğurgularını reddetme eğilimi görülür. Ancak bu durum genelde uzun sürmez çünkü gerçek artık kendini iyice hissettirmeye başlamıştır. Geri çekilme aşaması, hastaların durumlarına uyum yapma çabaları sırasında, alışılmış problem çözme becerilerini kullanarak gerçeklerle bağlantı kurulmasına geçit veren bir dönem olur.

Kronik bir hastalığa bağlı kriz durumlarında her hastanın bu tanımlanan evrelerden geçtiğini söylemek güçtür. Bazı hastaların acı veren tanıya ilk tepkileri “şok” olurken diğerleri sakin olabilir. Bazıları anksiyete ile donakalırken diğerleri abartılı biçimde tepkide bulunur. Bir çok hasta ise hastalığın yarattığı stresle başa çıkmak için kaçınma stratejilerini kullanmayabilir yada çaresizlik yaşamadan başa çıkabilir. Bu da hastalığa bağlı kriz durumunda tepkilerin geniş bir yelpazede yer aldığını göstermektedir.

BEDENSEL HASTALIK DURUMLARINDA YAKLAŞIM Zorlayıcı yaşam olayı yada kişinin psikolojik iyilik halini tehdit eden, dengesini sarsan stresli bir olay olarak hastalık yaşayan kişiye yaklaşımın temel ilkesi desteklemektir. Konu gereği burada daha çok beden sağlığının bozulduğu durumlarda emosyonel destek ve yaşamı etkilenen bireye psikolojik ilk yardımın ilkeleri üzerinde durulacaktır.

Bu ilkeler; 1) İlgi ile dinlemek 2) Duyguların açıkça ifade edilmesi için cesaretlendirmek 3) Zorlayıcı yaşam olayının (hastalığın) ve yarattıklarının anlaşılması için yardım 4) Gerçeğin kabullenilmesi için bireye yardım 5) Sorunla baş etmede yeni yolların bulunması için yardım

6) Bireyin sosyal ilişkilerini artırmak ve yakın çevrenin desteğini sağlamak 7) Problem çözme ve karar vermeyi kolaylaştırmak için danışmanlık yapılması 8) Her zamanki işlerine ve yaşantısına dönmek için desteklemek 9) Yeni öğrenilmiş baş etme mekanizmalarını güçlendirmek için destekleyerek izlemeyi sürdürmek

Bireye yardım konusunda üzerinde önemle durulması gereken konulardan biri stresli duruma uyum sağlamak amacıyla bireyin başaçıkma mekanizmalarını kullanmasını yada yeni stratejiler öğrenebilmesini sağlamaktır. Ancak uygun yardım yolunun seçilmesi, bireyin gereksiniminin ne kadar karşılanacağına ilişkin bir değerlendirme gerektirir. Birçok insan zorlayıcı yaşam olayı, hastalık ile baş edebilir, sosyal destek sistemlerini harekete geçirebilir ve bu yaşantıdan hastalığın izin verdiği boyutta deneyimlerle çıkabilir. Profesyonelin amacı, doğal yardım süreçlerini çarpıtmadan, bozmadan bireyin aktif başetme mekanizmalarını güçlendirmek olmalıdır.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER