9. Sınıf Dil ve Anlatım 17-21 ŞUBAT

Kelime Bilgisi Kelime (sözcük): Cümlenin anlamlı en küçük birimlerine ya da tek başına anlamı olmadığı hâlde cümle içinde anlam kazanan anlatım birimlerine kelime denir. Kelime, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan dilin anlamlı en küçük parçasıdır. Kelimelerin belirli bir düzen içerisinde bir araya getirilmesiyle anlaşma sağlanır.  

Kelimede Anlam Kelimeler de dil gibi canlı varlıklardır. Sahip oldukları anlamların dışında zamanla yeni anlamlar kazanabildikleri gibi bir anlamda birkaç kelime de kullanılabilir. Bu özellikler hem kelimenin kendisine ait olabilir, hem de diğer kelimelerle olan anlam ilişkisini gösterebilir. Burada kelimelerin anlam özelliklerinin yanı sıra kelimeler arasındaki anlam ilişkileri de karşımıza çıkmaktadır.

Anlam Bakımından Kelimeler Kelimeler tek başlarına anlamlı olabildikleri gibi cümlede veya söz içinde kullanılışlarına göre yeni anlamlar da kazanabilirler, aralarında anlamdaşlık sesteşlik gibi ilişkiler de barındırabilirler. Anlam bakımından kelimeler ve kelimeler arasındaki anlam ilişkileri şunlardır:

A) Anlam Bakımından Kelimeler 1. Gerçek Anlam (Temel Anlam) Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamıdır. Buna "temel anlam" da denir. Meselâ, “ağız” dendiğinde akla ilk gelen, organ adıdır. “göz” kelimesi de öyle. Soğuktan su boruları patlamış. Ayağında eski bir spor ayakkabı var.

YAN ANLAM Temel anlam: Baş: Kafa Yan anlam: Baş: 1. Tane (bir baş soğan) 2. Önder, yönetici (ustabaşı) 3. Başlangıç (köprübaşı) 4. Uç (topluiğnenin başı) Burun: Koku alma organı Burun: 1. Bir nesnenin ön kısmı (geminin burnu) 2. Karanın denize uzandığı bölüm, uç nokta (Sinop Burnu)

GERÇEK VE YAN ANLAM Biraz sonra toprak bir yola girdik. Kanadı kırık bir martı gördüm. Soğuk sudan boğazı şişmişti. Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım. Dün gece erken yattım. Sıcak çorbayı içince rahatladım. Dolaptan temiz elbiselerini çıkardı. Ahmet’in burnu iyi koku alır. Ağzında yaralar oluşmuştu.

SORU Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük gerçek (temel) anlamda kullanılmamıştır? A) A) Patron ne düşünürse düşünsün, kimsenin kuyruğu olamam ben. B) Yerdeki cam parçaları topuğunun kanamasına sebep oldu. C)Etrafımı çevreleyen her şey bana onu hatırlatmaya yetiyor. D) İdarenin verdiği cezaya  üç gün içinde itiraz etme hakkı var. E) Veteriner, kanatlarını iyileştirdiği güvercini gökyüzüne saldı.

GERÇEK ve MECAZ ANLAM Mecaz anlam Adamı hırsız olarak damgaladılar. Gerçek anlam Zarfı damgaladı. Köpek kudurdu. Yatmadan önce ocağı söndürdü. Elbisesini lekeledi. Hırsız polisin elinden kaçtı. Ekmeğin kaç lira olduğunu bilmiyor musun? Usta motoru yağladı. Ağacı baltaladı. Mecaz anlam Adamı hırsız olarak damgaladılar. Eve geç kaldığım için annem öfkesinden kudurdu. Deprem binlerce insanın ocağını söndürdü. Babasının adını lekeledi. Ayşe'nin uykusu kaçtı. Bu işin tadı kaçtı. İstanbul'a ekmek parası kazanmaya gitti. Annemi iyiden iyiye yağladım, geç kalmamama bir şey demez artık Enflasyonun yükselmesi ekonominin iyiye gidişini baltaladı.