DENGE SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ Uzm.Dr.Mustafa SARIKAYA

Denge komponentleri

VESTİBULAR SİSTEM Fonksiyonları: Başın pozisyonu ve hareketlerini algılamak Baş hareketleri sırasında, göz hareketlerinin organizasyonu Baş hareketleri ile birlikte postürün oluşturulması Bütün fonksiyonlar subkortikal düzeyde gelişir İki farklı komponenti var; Farklı düzlemlerde yer almış semisirküler kanallar (anterior veya superior, posterior, lateral). Utrikulus ve sakkulus torba yapıları Her iki komponent de birlikte çalışarak başın hareketleri ve uzaydaki konumu hakkında bilgileri beyne iletirler

Kinetik denge Statik denge Başın hareketlerini algılar 3 semisirküler kanal Ampulla Krista ampullaris Kupula: endolenf başın hareketi ile hareket eder Statik denge Yerçekimine ve linear hızlanmaya ve yavaşlamaya karşı başın durumunu algılar Utrikulus ve sakkulus

SEMİSİRKÜLER kanallar Kanallar bilateral yerleşmiştir. Lateral kanallar horizontal düzlemde, anterior ve posterior kanallar vertikal düzlemde yer alırlar. Endolenf ile doludur, silyalı reseptör hücrelerini içerir, silyalar jel benzeri (kupula) membran içerisine yönelmişlerdir ve ampullalarda bulunurlar.

Farklı düzlemlerde yer almış semisirküler kanallar [anterior (superior), posterior, lateral]. Yer çekimi ile ilgisi yok Sadece açısal hızlanmaya cevap verir

Baş döndürüldüğünde ampulla içerisindeki sıvı aksi tarafa doğru yaslanır. Kupulanın şekli değişir. Bu hareket silyaları büker ve biyoelektriksel sinyaller üretilir. Baş sağa sola büküldüğünde kupula bir yöne doğru yatar ve eksitasyon oluşur, karşıt tarafa büküldüğünden inhibisyon oluşturur.

Vücut hangi yönde hareket ederse etsin,kanallar içindeki endolenfa sıvısıda o yönde hareket eder fakat sıvıların eylemsizlikleri nedeniyle bu kütle harekete derhal katılmaz biraz geri kalır. Bu geri kalma yüzünden kupula aksi yöne eğilir ve organizma sabit bir hız alana kadar bu durumda kalır. Hareket sabit bir hıza eriştiği zaman sıvıda kemik hızında ve yönünde hareket eder

Hareketi kupulanın saptığı yönün tersinde algılarız (Hareket eden trende olduğu gibi) Hareketin birdenbire durduğu yada yavaşladığı hallerde ise kemiğin hareketi durmuştur fakat sıvı kütlesi aynı yönde hareketine bir süre daha devam eder Bu nedenle kupula hareketin meydana gelmiş olduğu yöne eğilir ve bunun sonucunda aksi yönde hareket ediyormuşuz gibi algılarız

Bu duyumu karşılamak amacı ile vücudu aksi yöne (hareketin önce meydana geldiği yöne) çeviririz ki bu esnada baş dönmesi oluşur Kanalis semisirkülarislerin uyarılmasında meydana gelen kompansasyon reaksiyonlarının amacı organizmanın mekandaki durumunu harekete göre ayarlamaktır

UTRİKULUS, SAKKULUS ve MAKULA

UTRİKULUS VE SAKKULUS Utrikulus ve sakkulus: Reseptör hücrelerin üst yüzeylerinde otolit veya CaCO3 kristalleri içeren organik matriks (makular organ) bulunur. Yerçekimine ve lineer hızlanmaya karşı başın durumunu algılar, statik dengenin devamını sağlar Genellikle utrikulus horizontal (yatay), sakkulus ise vertikal (dikey) hızlanmalara karşı daha duyarlıdır

Utrikulus ve sakkulusda uyarı oluşumu Başın öne - arkaya hareket etmesi (örn. arabada iken) ve yukarı – aşağı hareketi ile (örn. asansörde iken) silyalı hücreler yerçekimindeki değişikliklere cevap verirler. Otolit membran duyarlı stereosilyalar üzerinde kayar ve biyokimyasal sinyal oluşturur.

Utrikulus ve sakkulusun görevi kas tonusunu sağlamak durum reflekslerini ayarlamak ve hızlanma ve yavaşlama hareketlerinden organizmayı haberdar etmektir

Utrikulus ve sakkulus reseptör hücrelerinde potansiyelin doğuşu

Silyalı hücreler ve uyarı oluşumu Baş hareket ettirildiğinde sakkulus ve utrikulus içerisindeki endolenf de hareket eder Otolitik membran kayarak hücrelerin silyalarını büker Stereosilyalar kinosilyum tarafına büküldüğünde depolarizasyon (stimulasyon), aksi tarafa bükülürse hiperpolarizasyon (inhibisyon) oluşur

Denge sisteminin santral yolları Afferent lifler, N.vestibularis içerisinde M.oblongatadaki vestibular çekirdeklere ulaşır. Bu bölge aynı zamanda göz ve boyun kasları ve eklem reseptörlerinden de sinyaller alır. Bu bilgilerin birleştirilmesi ile vücut ve başın duruşu, göz hareketleri, lokomosyon ve amaca uygun hareketler oluşturulur.

Diğer duysal girişlerle (kas ve eklemlerin proprioseptörlerinden) birlikte, merkezi sinir sisteminde değerlendirilen bilgilerle uzaysal oryantasyon sağlanır. Başın değişik konumlarına göre göz hareketleri de ayarlanır.