DEYİMLER VE ATASÖZLERİ M.TAHA KAYA 8/B 312

DEYİMLER ANLAM:Birden fazla kelimenin en az bir tanesinin gerçek anlamından uzaklaşıp mecaz anlamında kullanılmasıyla oluşan kalıplaşmış söz öbeklerine deyim denir.

Deyimi oluşturan sözcükler çoğu zaman gerçek anlamlarında uzaklaşmıştır. Örneğin;”küplere binmek” çok kızmak,sinirlenmek anlamında deyimdir. “Sınavdan kötü not aldığımı öğrenince babam küpler bindi.” Burada “küp” ve “binmek” sözcüklerinin gerçekte kızmak ve sinirlenmekle bir ilgisi yoktur.Ama bir araya gelerek ve yeni bir anlam kazanarak deyimi oluşturmuşlar.

Yapılarında genellikle fiil bulunduğundan deyimler eylem bildirir. Bu nedenle de eylem gibi çekilebilir.çekimlenebilme yönüyle deyimler atasözlerinden farklı bir özellik gösterir.

Deyimler en az iki kelimeden oluşur ama daha fazla kelimeden oluşan deyimlerde vardır.Hatta bir cümle halinde olan deyimler de vardır. Örneğin;”baş göz etmek, saman altından su yürütmek…”

Deyimler aynı konuyu işleyebilir. “Burnu havada,burnu büyümek,burnu Kaf dağında” deyimleri ayni konuyu yani “kibirliği” işlemektedir. “Dünya zindan olmak, Dünya başına dar gelmek, Dünya başına yıkılmak” deyimleri de “karamsarlık ve uyumsuzluk” konusunu işler.

Bazı deyimler de karşıt anlamlı olabilir. “Göze girmek, gözden düşmek” deyimleri anlamca birbirinin karşıtıdır. “Ayağını kesmek, ayağını alıştırmak” deyimleri de anlamca birbirinin karşıtı durumları ifade eder.

ÖRNEKLER ÖRNEK-1 1.İçi kan ağlamak. 2.İçine dert olmak. 3.İçine doğmak. 4.İçi ezilmek. 5.İçi sızlamak. Yukarıdaki deyimlerin hangilerinde “üzüntü” söz konusudur? A)2-3-4 B)1-4-5 C)1-2-5 D)1-2-3 CEVAP:C

“O olaydan sonra, günlerce ağzını bıçak açmadı ÖRNEK-2 “O olaydan sonra, günlerce ağzını bıçak açmadı 1 Ayva gibi sararıp soldu. 2 Bir gün ortadan kayboluverdi. 3 Onu ne duyan oldu ne gören.Zavallı anacığının gözleri yollarda kaldı. 4 Paragrafta altı çizili sözlerden hangisi deyim değildir? A)1 B)2 C)3 D)4 CEVAP:B

ATASÖZLERİ Çok önceden söylenmiş olup dilden dile ,nesilden nesile geçerek günümüze kadar gelmiş öğüt bildiren atalarımızın hayat tecrübesini yansıtan ve milletin orta malı haline gelmiş olan sözlerdir.Çoğunlukla kesin yargı bildiren cümleler halinde bulunur.Asırlar boyu birçok insan tarafından binlerce defa tecrübe edilmiş gerçekler atasözlerinde özlü bir şekilde anlatılmıştır.

Atasözleri kalıplaşmış sözler olduğu için üzerlerinde hiçbir değişiklik yapılmaz: Örneğin;”Sakla samanı gelir zamanı .” atasözündeki kelimelerin yerine başka kelimeler getiremeyiz. Örneğin;”Ağaç yaşken eğilir.” atasözündeki “eğilir” kelimesi “bükülür” kelimesiyle değiştirilemez.

Bazı atasözleri aynı konuyu işler “Ağaç yaprağıyla gürler” “Bir elin nesi var iki elin sesi var.” Atasözleri aynı konuyu yani “birlik ve beraberliğin önemi” konusunu işler. “Sütle giren huy canla çıkar.” “Huylu huyundan vazgeçmez.” Atasözleri de aynı konuyu yani ”insanın huyunun değişmeyeceği”ni işlemektedir.

Sınavda daha çok atasözlerinin anlamı üzerinde durulur:örnek;”aşağıdaki atasözleriyle anlamca ünlü bir grup oluşturulduğunda hangisi dışta kalır?” “ağaç yaşken eğilir.” atasözünü gerçek anlamında düşündüğümüzde karşımıza ”ağaç yetiştirmek” çıkar.Oysa bu ata sözünün kelimeleri altında bulunan düşünce “eğtim” dir. Atasözlerinin konuları da sınavlarda karşımıza soru olarak gelebilmektedir.

ÖRNEK:”Tuttuğu yolda ilerlemek isteyen ağır ağır güvenilir adımlarla yürümelidir.Acele eden kimse yanılabilir yolunu şaşırabilir.”anlamına gelen atasözü aşağıdakilerden hangisidir? A)Ağır kazan geç kaynar. B)Ağır git ki yol alasın. C)Ağır basar hafif kalkar. D)Ağır yongayı yel kaldırmaz. CEVAP:B

ÖRNEKLER ÖRNEK-1:Aşağıdakilerden hangisinde “akıl” kelimesiyle yapılmış birdeyim vardır? A)Onun ne kadar akıllı olduğunu sınıfta herkes biliyor. B)Karşımızdaki manzara akıllar durgunluk verecek kadar güzeldi. C)Akıl, değerini bilen insanlar için en büyük sermayedir. D)İnsanın diğer canlılardan ayrılması aklın varlığındadır. CEVAP:B

ÖRNEK-2:Aşağıdakilerden hangisinde “parmak” kelimesi deyim içinde kullanılmamıştır? A)Parmak kadar çocukla uğraşmaya utanmıyor musun? B)Bu meseleyi parmağına doladı ya kurtuluş yok! C)Gariptir ki işaret parmağı diğerlerinden küçüktür. D)Yazar, eserlerinde çevre kirliliğiyle ilgili önemli konulara parmak basmış. CEVAP:C

ÖRNEK-3:Gönül gurbet ele çıkma Ya gelinir ya gelinmez Her dilbere gönül verme Ya sevilir ya sevilmez Dörtlükte aşağıdakilerden hangisi yoktur? A)Zıt anlamlı sözcük B)Gerçek anlamlı sözcük C)Deyim D)Mecaz anlamlı sözcük CEVAP:A

ÖRNEK-4: 1.İçi içine sığmamak 2.Arap saçına dönmek 3.Kafası bozulmak 4.Başına iş açmak Yukarıdaki deyimlerden hangileri, duygu ifade eder? A)1-2 B)3-4 C)1-3 D)2-4 CEVAP:C

ÖRNEK-5:Aşağıdaki sözlerden hangisi deyim değildir? A)Başımızın üstünde yeriniz var. B)Saman altından su yürütmek. C)Beş parmak bir değil D)Dost acı söyler CEVAP:D

ÖRNEK-6:”Eğilen baş kesilmez” atasözüyle aynı durumlarda kullanılan atasözü aşağıdakilerden hangisidir? A)Öfkeyle kalkan zararla oturur B)Dikensiz gül olmaz C)Keskin sirke kabına zarardır D)Aman dileyene kılıç kalkmaz CEVAP:D

ÖRNEK-7:Aşağıdaki atasözlerinden hangisi ölçülü planlı davranmak ile ilgilidir? A)Sakla samanı gelir zamanı B)Ak akçe kara gün içindir C)Doğmamış çocuğa kaftan biçilmez D)Ayağını yorganına göre uzat CEVAP:D

ÖRNEK-8:Konusu bakımında farklı olan atasözü hangisidir? A)Bir elin nesi var iki elin sesi var B)Yalnız taş duvar olmaz C)Ağaç yaprağıyla gürler D)Bin bilsen de bir bilene danış CEVAP:D

ÖRNEK-9:Hangi atasözünün konusu diğerlerinden farklıdır? A)Yatanın yürüyene borcu var B)Ekmeğin büyüğü hamurun çoğundan olur C)Emeksiz yemek olmaz D)Yatan aslandan gezen tilki yeğdir CEVAP:B

ÖRNEK-10:Hangi atasözü ”eğtim”le ilgilidir? A)İşleyen demir ışıldar B)Ayağını yorganına göre uzat C)Ağaç yaşken eğilir D) Dost kara günde belli olur CEVAP:C

SON M.TAHA KAYA TÜRKÇE DÖNEM ÖDEVİ