AİLE PLANLAMASI NE DEMEKTİR?   AP, ailelerin istedikleri zaman, istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için sunulan hizmetlerin tümüne verilen isimdir.

AP’nin AMAÇLARI NELERDİR?   * Çiftlere gebeliği önleyici yöntemler hakkında bilgi vermek, * Sık doğurmayı önlemek, * Çok doğurmayı önlemek, * İstenmeyen gebelikleri önlemek, * Bedenen ve ruhen sağlıklı çocuklar yetiştirmek, * Çocuk sahibi olamayan annelere yardımcı olmak, * Hızlı nüfus artışını önlemek.

TÜRKİYE’de AP HİZMETLERİNİ HANGİ KURUM / KİŞİLER VERMEKTEDİR?  Sağlık Bakanlığı (AÇS-AP Genel Müdürlüğü)  İl Sağlık Müdürlüğü (AÇS-AP Şube Müdürlüğü)   Sağlık Ocakları Sağlık Evleri   AÇS-AP Dispanserleri AP Poliklinikleri     * Gönüllü dernek ve kuruluşlar.

Aile Planlaması Hizmetlerinde Öncelik Verilmesi Gereken Riskli Gruplar - Gebelik aralığı iki yıldan az olanlar - Doğum sayısı 5 ve daha fazla olanlar - Yaşı 35 ve üzerinde olanlar - Yaşı 18 ve altında olanlar - Sistemik hastalığı olanlar (diabet, kalp hastalığı vb.) - Anemik olanlar - Daha önce güç doğum öyküsü olanlar

Doğum Aralıkları ve Doğum Sırasına Göre B.Ö.H. (Türkiye-2003) Demografik Özellikler B.Ö.H. (‰) Doğum Aralığı (yıl) < 2 74 2 38 3 25 4+ 27 Doğum Sırası 1 27 2-3 36 4-6 47 7 80

Riskli Gebelikler ve Doğumlar Sonucu Doğan Bebeklerde Sık Görülen Sağlık Sorunları - Düşük doğum ağırlığı ve prematürelik, - Çocukluk döneminde beslenme sorunları, - Doğmalık anomali riskinin fazla olması, - Zeka düzeyinin ve okul başarısının düşük olması, - Fiziksel büyüme gelişmenin yavaşlaması.

Aile Planlamasının Ana Sağlığı Açısından Yararları Gebelik, düşük ve doğuma bağlı ana ölümleri azalır, Annenin jinekolojik hastalıkları azalır, Gebelik ve doğum komplikasyonları azalır, Düşük ve kürtaj sayısı azalır, Annelerin gebe kalma korkusuyla psikolojik bunalıma girmeleri önlenir, Annedeki anemi, beslenme bozukluğu gibi hastalıklar azalır.

Aile Planlamasının Çocuk Sağlığı Açısından Yararları - Bebek ölümleri azalır, - Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebekler az görülür, - Çocukların bulaşıcı hastalıklara yakalanma sıklığı azalır, - Beslenme bozuklukları azalır, zeka düzeyleri gelişir, - Konjenital anomaliler daha az görülür, - Anne çocuklarına daha fazla zaman ayırabilir, - Sonuç olarak bedenen ve ruhen sağlıklı çocukların yetiştirilmesi sağlanır.

Aile Planlamasının Toplumsal Açıdan Yararları * Sağlıklı annelerin sayısı artar, * Sağlıklı çocukların sayısı artar, * Hızlı nüfus artışının ekonomi üzerindeki olumsuz etkisi azaltılır, * Beslenme, konut, eğitim ve çevre koşullarının iyileştirilmesi sağlanır, * Sonuç olarak sağlıklı ve refah düzeyi yüksek bir toplum oluşur.

Kontraseptif Yöntemler 1- Etkili Yöntemler - Hormonal kontraseptifler (oral, enjektabl, implant). - Rahim İçi Araçlar (RİA). - Kondom (prezervatif, kaput). - Cerrahi Sterilizasyon (tüp ligasyonu, vazektomi).  

2- Etki Derecesi Sınırlı Yöntemler - Takvim Yöntemi - Coitus İnterruptus (geri çekme) - Vajinal Lavaj - Emzirme

TÜRKİYE’DE NÜFUS ve SAĞLIK ARAŞTIRMASI (1993 – 2003)

(1993) (1998) (2003) ETKİLİ YÖNTEMLER (%)  34.5 37.7 42.5 Hormonal Kontraseptifler  5.0 5.1 Rahim İçi Araçlar  18.8 20.2 Kondom  6.6 10.8 Cerrahi Sterilizasyon  2.9 5.8 Diyafram, Köpük, Jel  1.2 0.6

(1993) (1998) (2003) ETKİ DERECESİ SINIRLI YÖNTEMLER (%)  28.1 26.2 28.5 Takvim Yöntemi  1.0 1.1 Geri Çekme  26.2 26.4 Diğer  0.9 1.0 HERHANGİ BİR YÖNTEM KULLANMA (%)  62.6 63.9 71.0

KOMBİNE ORAL KONTRASEPTİFLER

KOMBİNE HAPLARDA HANGİ HORMONLAR BULUNUR VE NEDEN “KOMBİNE” DİYE ADLANDIRILIR? Östrojen olarak etinil östradiol ve progestin olarak norgestrel (14-nortestosterone) bulunur ve 2 hormondan oluştuğu için kombine denir.

ETKİ MEKANİZMALARI NELERDİR? Ovulasyonu baskılar, Servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin geçişini engeller, Endometriumu inceltir, implantasyonu engeller.

Tam kusursuz kullanımda = % 99,7 ETKİNLİĞİ NE KADARDIR? Tam kusursuz kullanımda = % 99,7

KULLANIM KURALLARI NELERDİR? - Haplar ara vermeksizin ve günün aynı saatinde. - Başlamak için en uygun gün adetin ilk günü. - Ardarda iki veya daha fazla hap unutulursa 7 gün süreyle ek yöntemle korunmalıdır

GERİ DÖNÜŞÜMLÜ BİR YÖNTEM MİDİR? Evet geri dönüşümlü bir yöntemdir ve genellikle doğurganlık hemen geri döner

KOK’un OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ Olumlu yönleri - Son derece etkilidir, - Adet kanamaları hafif, kısa ve düzenli olur, - İyi huylu meme hastalıkları azalır, - Yumurtalıklarda kist oluşumu azalır, - Dış gebelik riskini azaltır, - Endometrium ve yumurtalık kanseri riskini azaltır, - Pelvik enflamatuar hastalık riskini azaltır, - Çok iyi incelenmiştir. Olumsuz Yönleri - Her gün hap almanın hatırlanması gerekir, - Ruhsal değişikliklere neden olabilir, - Bazı ilaçlarla ters etkileşim gösterebilir, - Sigara içenlerde tehlikeli dolaşım bozukluklarına neden olabilir .

EN SIK GÖRÜLEN YAN ETKİLERİ NELERDİR? Mide bulantısı, Memelerde dolgunluk hissi, Adetler arası kanamalar, Baş dönmesi, Baş ağrısı.

ENJEKTE EDİLEN KONTRASEPTİFLER

İÇERİĞİ NEDİR? İçinde yalnız progestin bulunan kontraseptif ürünlerdir

ETKİ MEKANİZMASI NEDİR? Ovulasyonun baskılanması, Servikal mukusun kalınlaştırılarak spermlerin penetrasyonunun engellenmesi.

KAÇ TİPİ VARDIR ve ETKİNLİĞİ NE KADARDIR? Depo Provera ve Noristerat olmak üzere iki tiptir, Depo Proveranın başarısızlık oranı her 100 kadın yılı için 0.3’ten azdır, Yöntem bırakıldığında doğurganlık birkaç ay içinde geri döner.

ENDİKASYONLARI NELERDİR? Uzun süre korunmak isteyenler, Kolay kullanımı arzulayanlar, Östrojen içeren preparatları kullanamayanlar, Emzirenler, Menapoza yakın yaşta olan kadınlar.

POSTKOİTAL KONTRASEPSİYON

POSTKOİTAL KONTRASEPSİYONDA NELER KULLANILABİLİR? Kombine oral kontraseptif kullanılabilir. İlişkiden sonraki 72 saat içinde etinil estradiol ve 0,5 mg norgestrel içeren 2 hap alınır, 12 saat sonra 2 hap daha alınır. 30 mcg etinil estradiol içeren haplardan ise 3 hap alınır. 12 saat sonra 3 hap daha alınır. RİA uygulanabilr. İlişkiden sonraki 5 gün içerisinde bakırlı RİA uygulanır. %1 başarısızlık oranı vardır.

ERTESİ GÜN HAPININ ETKİ MEKANİZMASI NEDİR? Tubal hareketi etkileyerek implantasyonu önler. Endometrium değişikliklerine yol açar.

ERTESİ GÜN HAPININ ETKİNLİĞİ Doğru kullanıldığında % 98 etkilidir ERTESİ GÜN HAPI GÜVENLİ MİDİR? Evet

RAHİM İÇİ ARAÇ (BAKIR T 380 A = Cu T 380 A)

RİA’NIN ETKİ MEKANİZMASI NEDİR? - Spermin üst genital yollara ulaşmasını engeller, - Ovum transportuna engel olur, - Fertilizasyonu engeller, - Servikal mukusu kalınlaştırır.

RİA ETKİNLİĞİ NE KADARDIR ve Cu T 380 A RİA KAÇ YIL ETKİLİDİR? Cu T 380 A RİA için birinci yıl başarısızlık oranı % 0.6, 8 yıl sonunda kümülatif gebelik oranı ise % 2.3’tür. Cu T 380 A RİA’nın sekiz yıla kadar etkin olduğu belirlenmiştir. Etkin ömrü daha da uzatılmaya çalışılmaktadır.

RİA NE ZAMAN TAKILABİLİR? - Gebe olmadığı kesinse, siklusun herhangi bir döneminde, - Doğum sonrası ilk 48 saatte veya 6 hafta sonra, - Sezeryan sonrası 8. haftada.

RİA’NIN YAN ETKİLERİ Adet düzeninde değişiklikler. Özellikle kanama miktar ve süresinde artma en sık görülen yan etkidir. İlk birkaç adet döneminde ağrı olabilir.

RİA’NIN OLUMLU ve OLUMSUZ YÖNLERİ OLUMLU YÖNLERİ Son derece güvenli ve etkilidir, Emziren kadınlar için uygundur, Yenilenme ve çıkarılma dışında sadece kontrol ziyareti gerektirir, Uygulamadan sonra ipleri kontrol etme dışında kadının başka bir şey yapması gerekmez, Çıkarıldığında doğurganlığın geri dönüşü gecikmez. OLUMSUZ YÖNLERİ Uygulama biraz ağrılı olabilir, İlk 3 ayda alt karın ağrısı ve adet arasında lekelenme olabilir, Uygun teknik kullanılmazsa uygulama sırasında perforasyon riski az da olsa vardır, Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korumaz .

RİA’NIN ÇIKARILMA ZAMANI - Kullanım süresi 10 yıldır. - Kadın gebe kalmak istiyorsa, - Yan etkiler devam ediyorsa RİA çıkarılmalıdır.

CU T 380 A RİA’YI KİMLER KULLANMAMALIDIR? Gebelik ve gebelik şüphesi olanlar, Tanı konmamış düzensiz vajinal kanaması olanlar, Tekrarlayan ya da 3 ay içinde pelvik enfeksiyon geçirmiş olanlar, Akut genital yol enfeksiyonu olanlar, Konjenital uterin anomalisi olanlar.

BARİYER YÖNTEMLER

KONDOMUN ETKİ MEKANİZMASI NEDİR VE ETKİNLİĞİ NE KADARDIR? Erkeğin spermlerinin vajinaya girmesini engeller, Doğru kullanılırsa çok etkilidir. Başarısızlık oranı = 2-5 / 100 kadın yılıdır.

OLUMLU YÖNLERİ - Erkeklerin de katılımını sağlar. - Ucuzdur ve kolay bulunur. - Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korur. - Sağlığa zararı yoktur. - Erken boşalmayı önlemede yardımcı olur. - Yan etkisi yoktur.

OLUMSUZ YÖNLERİ Bazı çiftlerde duyarlılığın azalmasına neden olabilir, Ereksiyonun devamını sağlamak güç olabilir, Yeterli miktarda kondomun önceden bulundurulması gerekir, Kullanımdan sonra yok edilmesi sorun olabilir.

KONDOM KULLANIMI İLE İLGİLİ UYARILAR - Üretim tarihinden itibaren 5 yıl geçmemelidir. - Bir kere kullanılmalıdır. - Yırtılması halinde postkoital korunma yapılmalıdır.

Cerrahi Sterilizasyon

Etki Mekanizması Kadında Fallop tüplerinin (tüp ligasyonu) veya erkekte vaz deferenslerin (vazektomi) mekanik olarak tıkanması ile sperm ve yumurtanın birleşmesinin engellenmesi esasına dayanır.

Etkinlik Başarısızlık oranları ilk yıl için; Kadında %0-0.8 Erkekte ‰1.0

Başarısızlık Nedenleri Sterilizasyon sırasında kadının gebe olması, Cerrahi hata, Fistül oluşumu, Spontan reanastomoz, Spontan rekanalizasyon (erkekte)

Olumlu Yönleri Kalıcı olması, Etkin olması, Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratmaması, Kısa sürede ve kolay uygulanabilir olması, Kadını kontraseptif yöntem kullanma yükünden kurtarması.

Olumsuz Yönleri Kalıcı olması, Geri dönüşümünün pahalı ve zor olması, CYBH karşı koruma sağlayamaması, Vazektomili erkeklerin %5-10’unun ileride pişmanlık duyması.

Kimlere Uygulayalım? Olgun, stressiz kişilik, İstenen aile büyüklüğüne ulaşılmış ya da bu sayı aşılmış, Kararın eş ya da aile üyeleri tarafından destekleniyor olması, Huzurlu evlilik, Doğurganlığın sonlandırılması konusunda iyi düşünülmüş kararlılık, Bilgi eksikliği ya da yanlışın olmaması.

Geri Dönüş? Kadında laparatomi ve mikrocerrahi teknik ile tüplerin distal ve proksimal kesimlerinin birleştirilmesi (pahalı, zor ve sonuçları tam bilinmeyen), Erkekte mikrocerrahi teknikle %16-79 (pahalı ve zor).

EMZİRME * Bebeğin 6 aydan küçük olması, * Annenin adet görmemesi, * Bebeğin 6-10 kez/gün ve her seferinde en az iki dakika emzirilmesi, * Bebeğin yalnız anne sütüyle beslenmesi, koşullarında emzirme %98 oranında etkilidir. * Bu koşullarda ovulasyon şansı % 0-12 gebelik şansı % 2 ** Doğumdan 6 ay sonra emziren kadınları %20-50’sinde adet görmeseler bile ovulasyon olur.

Takvim Yöntemi Yöntemin dayandığı temeller; * Düzenli menstrüel siklus, * Ovumun 12-24 saat canlı kalabileceği, * Spermin 24-72 saat canlı kalabileceği, * Ovulasyonun, bir sonraki menstrüel peryoddan önceki 14. günde olacağı.

Geri Çekme * Halk arasında “çekilme” “dikkatli olma” “dışarı boşalma” * Doğru uygulandığında gebelik oranı %9-15, * Topluma dayalı araştırmalarda %25, * Kadın ve erkekte psikolojik ve fizyolojik sorunlar çıkabilir.

Vajinal Yıkama Bu yöntem tamamen etkisizdir. Spermler birkaç saniye içinde servikal mukusa geçebilir.

ANA ve ÇOCUK SAĞLIĞI Ana Sağlığı  Çocuk Sağlığı (15-49 yaş) (0-6 yaş) Bu grup tüm ülke nüfusunun %30-40’dır.

ANA SAĞLIĞI Ana sağlığıyla ilgili sorunların çoğu kadınların toplumdaki konumlarına bağlıdır. 1- Doğuşta yaşam beklentisi, kadınlarda daha fazladır. Ancak bazı ülkelerde cinsiyet ayrımı yapılması, doğurganlık çağında yeterli bakım sağlanamaması gibi nedenlerle kadınların yaşam süresi kısalmaktadır. 2- Ekonomik ve sosyal konumlarının iyi olmayışı nedeniyle az gelişmiş ülke kadınlarının çoğunda beslenme bozukluğu ve enfeksiyonlar yaygındır. 3- Kadınlarda okur yazarlık oranı düşüktür. Ağır işlerde düşük ücretle çalışmaktadırlar. Ayrıca erkeklere tanınan sosyal ve yasal hakların çoğundan yoksun bırakılmışlardır.

ANA ÖLÜMLERİ Gebelik, doğum ve lohusalık ile ilgili nedenlere bağlı ölümlere ana ölümleri denir. Ana Ölümü = 1 yıldaki ana ölüm sayısı / Aynı yıldaki canlı doğum sayısı x k (100.000)

ANA ÖLÜMLERİNİN NEDENLERİ a. Ülkenin sosyoekenomik durumu ve kadının toplumdaki yeri: * Yaşam standartı düşük * Kadına önem verilmeyen  Ana ölümleri sıktır * Erken yaşta evlenmenin sık olduğu  

* 18 yaş , 35 yaş  b. Doğurganlık Özellikleri: * İstenmeyen gebelikler  Ana ölümlerini arttırır * Kısa aralıklı doğum * Çok sayıda çocuk

* En sık ölüm nedeni kanama ve enfeksiyondur c. Ana sağlığı hizmetlerinin yokluğu ya da yetersizliği * Etkili AP hizmeti olmayışı * Yetersiz doğum öncesi bakım  Ana ölümlerini arttırır * Sağlık personelinin yetersizliği * Sevk olanaklarının bulunmayışı   * En sık ölüm nedeni kanama ve enfeksiyondur

Ana Sağlığının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler 1- Toplumda kız ve erkek çocuklar arasında ayrım yapılmamalıdır, 2- Kız çocuklarının eğitimine önem verilmelidir, 3- Kadınların saygınlıklarını belirleyen tek özellik çocukları olmamalıdır, 4- Ne zaman ve ne sayıda çocuk sahibi olacağına karar veren kadının kendisi olmalıdır, 5- Ana ölümlerini önlemeye yönelik sağlık kuruluşlarının geliştirilmesine önem verilmelidir, 6- Sağlık personeli, ana sağlığı hizmeti konusunda eğitimden geçirilmelidir.

ÇOCUK SAĞLIĞI Çocuk sağlığını değerlendirmede toplumsal sağlık açısından önemli olan iki ölçüt vardır.   Bebek Ölüm Oranı = (1 yılda ölen bebek sayısı / Aynı yıl canlı doğum sayısı ) x 1000 5 Yaşından Küçük Çocuk Ölüm Oranı = (1 yılda 0-4 yaşta ölen çocuk sayısı / Aynı yıl canlı doğum sayısı) x 1000   Bebek ölüm oranı toplumun genel sağlık durumunu, 0-4 yaş çocuk ölüm oranı ise çocukların refah düzeyi ve sağlık hizmetlerinin etkinliğini ölçmeye yarayan ölçütlerdir.

BEBEK ÖLÜMLERİNİN NEDENLERİ a. Perinatal dönemde = Rh uyuşmazlığı, doğum travması, kordon baskısı, kanama, DDA, enfeksiyon. b. Yenidoğan döneminde = Prematürelik, DDA, tetanoz, sepsis. c. Yenidoğan sonrası dönemde = Beslenme bozuklukları, gastroenterit, kızamık, alt solunum yolu enfeksiyonu.

Çocuk Sağlığının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler   1. Ülkenin sosyoekonomik koşullarının iyiye gitmesi, 2. Doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası bakım konusunda annelerin eğitilmesi, 3. Birinci basamak sağlık kuruluşlarının her yönden geliştirilmesi.

Cerrahi Sterilizasyon

Etki Mekanizması Kadında Fallop tüplerinin (tüp ligasyonu) veya erkekte vaz deferenslerin (vazektomi) mekanik olarak tıkanması ile sperm ve yumurtanın birleşmesinin engellenmesi esasına dayanır.

Etkinlik Başarısızlık oranları ilk yıl için; Kadında %0-0.8 Erkekte ‰1.0

Başarısızlık Nedenleri Sterilizasyon sırasında kadının gebe olması, Cerrahi hata, Fistül oluşumu, Spontan reanastomoz, Spontan rekanalizasyon (erkekte)

Olumlu Yönleri Kalıcı olması, Etkin olması, Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratmaması, Kısa sürede ve kolay uygulanabilir olması, Kadını kontraseptif yöntem kullanma yükünden kurtarması.

Olumsuz Yönleri Kalıcı olması, Geri dönüşümünün pahalı ve zor olması, CYBH karşı koruma sağlayamaması, Vazektomili erkeklerin %5-10’unun ileride pişmanlık duyması.

Kimlere Uygulayalım? Olgun, stressiz kişilik, İstenen aile büyüklüğüne ulaşılmış ya da bu sayı aşılmış, Kararın eş ya da aile üyeleri tarafından destekleniyor olması, Huzurlu evlilik, Doğurganlığın sonlandırılması konusunda iyi düşünülmüş kararlılık, Bilgi eksikliği ya da yanlışın olmaması.

Geri Dönüş? Kadında laparatomi ve mikrocerrahi teknik ile tüplerin distal ve proksimal kesimlerinin birleştirilmesi (pahalı, zor ve sonuçları tam bilinmeyen), Erkekte mikrocerrahi teknikle %16-79 (pahalı ve zor).