Esansiyel yağ asitleri Dr. Suat ERDOĞAN

Sunum planı Esansiyel yağ asitleri nelerdir? Yetmezliğinde gelişen sorunlar

Esansiyel yağ asitleri Organizmada sentezlenemeyen ve diyetle alınması zorunlu yağ asitlerine esansiyel (zorunlu) yağ asidi adı verilir. Metil (CH3) grubundan sonraki ilk çift bağa kadar olan yapı organizmada üretilemez. İnsanlar için esansiyel yağ asitleri: Linoleik (ω-6) Linolenik (ω-3) Araşidonik asitler

Esansiyel yağ asidi: omega-6 (ω-6) (linoleik asit) H H H H H H H H H H H H H O H-C--C--C--C-- C--C =C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH H H H H H H H H H H H H H H H H H omega ucu alfa ucu İlk çift bağ omega uçtaki 6. karbon atomunda bulunur

Omega-6 yağ asidi Bitkisel yağlarda bulunur Günde yalnızca ~ 1 yemek kaşığı kadar gereklidir Araşidonik asit omega-6 yağ asidinden üretilebilir Eikosanoidlere metabolize edilir

Esansiyel yağ asidi- Omega-3 (ω-3) (linolenik asit) H H H H H H H H H H H H H H H H H O H-C--C--C=C--C--C =C--C--C=C--C--C--C--C--C--C--C--C-OH H H H H H H H H H H H omega uç alfa uç İlk çift bağ omega uçtaki 3. karbon atomunda bulunur

Omega-3 yağ asidi Balık yağında bol bulunur Kanola ve soya yağında da vardır Günlük alınması gereken miktar haftada ~2 balık yenilmesi ile sağlanabilir.

Besinsel ω-3 kaynakları Omega-3 kaynakları hayvansal ve bitkisel olmak üzere ikiye ayrılır. Hayvansal omega-3 kaynakları aktif metabolit olarak eikozapentaneoik asit (EPA) ve dokozapentaneoik asit (DHEA) içerirler. Bitkisel olanlarda aktif metabolitler değil, alfa-linolenik asit (ALA)’dir. ALA’nın %10-15’i insan vücudunda bulunan enzimler aracılığı ile aktif metabolitlere (EPA ve DHEA) dönüşür. Bebekler ve kronik hastalarda bu dönüşüm daha azdır.

EPA ve DHEA Omega-3 yağ asitlerinin kaynağını ALA oluşturur. ALA, 18 karbonlu olup, 3 adet çift bağ içerir; ilk çift bağı, metil grubuna en yakın 3. karbondadır (C18:3: w-6). Alfa-linolenik asit insan vücudunda bulunan desatüraz ve elongazlar ile eikozapentaneoik asit (EPA) (C20:5: w-3) ve dokozapentaneoik asit (DHEA) (C22:6: w-3) gibi metabolitlere dönüşür.

Erişkinlerde günlük omega-3 gereksinimi (Institute of Medicine) Kadınlar günde 1,100 mg Hamile kadınlar 1,400 mg Emzirenlerde en az 1,300 mg Erkekler günde en az 1,600 mg

Omega-3’ten en zengin hayvansal ürün besin balık yağlarıdır. Özgür dolaşıp beslenen hayvanların et, süt ve yumurtaları da omega-3’ten zengindirler. Çiftlik balıkları yosunla değil suni yemlerle beslendikleri için omega-3 içerikleri oldukça düşüktür. Özgür dolaşan tavuklar çok miktarda ot ve böcek yerler. Bu nedenle et ve yumurtalarındaki omega-6/omega-3 oranı yaklaşık 1/1’dir. Otlakta otlayan hayvanların et ve sütlerindeki omega-3 oranı da benzer şekildedir. Kapalı yerlerde tutulan çiftlik tavuklarında ve hayvanlarında (özel bir beslenme rejimi uygulanmamışsa) bu oran aşırı yükselir (20/1 -50/1).

Balıkların omega-3 içerikleri de farklıdır Balıkların omega-3 içerikleri de farklıdır. En çok omega-3 içeren balıklar soğuk su ya da derin dip balıklarıdır. Omega-3’ler balıkların soğuğa dayanıklılıklarını artırırlar. Uskumru, ringa, tuna, somon, sardalye gibi soğuk su (dip) balıkları yağlı olup, omega-3’ten zengindir. Balıklar omega-3 yağ asitlerini algler ve planktonlardan sentezlerler. Yağsız balıklarda çok az omega-3 vardır. Haftada iki–üç öğün yağlı balık yiyerek günde 0.5-1 g kadar omega-3 alabilirsiniz.

Esansiyel (zorunlu) yağ asitleri Diyette mutlaka bulunmalıdır. Vücutta üretilemezler Bağışıklık fonksiyonları (immun sistem), görme, hücre membranı yapısı ve hormon benzeri moleküllerin sentezi için gereklidir. Yetmezliklerinde: Deride kaşınma İshal (diyare) Enfeksiyonlar Büyümede gerileme Yara iyileşmesinde güçlük ve Anemi gelişir

Esansiyel yağ asidi yetersizlikleri Esansiyel (zorunlu) yağ asitleri yetmezliği dermatitis ile sonuçlanır. Klinik belirtileri, deride kuruluk, bebekler ve çocuklarda büyümede gerileme, enfeksiyonlara duyarlılık ve yara iyileşmesinde gecikmedir.

Esansiyel yağ asidi yetmezliğinde gelişen semptomlar Saçlarda kuruma, zayıflık ve kepeklenme Yumuşak ve kırılgan tırnaklar Gözde kuruma (kuru göz) Ağız ve gırtlakta kuruma Menstürial kramp

Doymuş ve doymamış yağ asidi düzeyleri Doymuş Yağ Asidi % Doymamış Tek Çift Bağ Taşıyan Yağ Asidi % Doymamış Çok Çift Bağ Taşıyan Yağ Asidi % Kuyruk Yağı 57 38 5 Tereyağ 66 30 4 Zeytinyağı 14 77 9 Mısırözü Yağı 16 32 52 Soya Yağı 22 62 Ayçiçek Yağı 13 21 Palmiye Yağı 50 39 11 Balıkyağı 29 48 23