BİLGİ KAYNAKLARININ değerlendİrİlmesİ BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

Kaynakları neden değerlendirmeliyiz? Bilimsel araştırma yapma ya da yapılmasına yardımcı olma Bir konu hakkında doğru ve güvenilir bilgi elde etme Bir bilgi merkezi için derme geliştirme Kaynak sayısının fazlalığı ve çeşitliliği Her kaynağa güvenebilir miyiz??! Gazetelerin verdiği ansiklopediler? Internet? Herhangi bir yazarın görüşleri? Kaynağın kaliteli, güvenilir ve doğru bilgiler içerip içermediğine nasıl karar vereceğiz?

Kaynakları hangi açılardan değerlendirmeliyiz? Amaç Otorite (Yetkinlik) Tarafsızlık Nitelik (Tamlık/Bütünlük) Kapsam Güncellik İlgililik

[Amaç] Kaynağın amacı başlık ve kaynağın formundan çıkarılabilir. Kaynak neyi vaad ediyor? Örneğin kaynağın amacı hayvanlar alemi ile ilgili ayrıntılı bilgi vermek mi? Bir ünlünün hayatını anlatmak mı? Bir bilim dalı ile ilgili tüm yayınları derlemek mi? Amacı anlayabilmek için ipuçları: İçindekiler sayfası Giriş ya da önsöz (yazar ve içerikle ilgili bilgi verebilir) Dizin (kaynağın hangi konuları içerdiğine ilişkin önemli bilgiler verir)

[Otorite (Yetkinlik)] Yazar kimdir? Kişi Yayıncı Alanında “otorite” midir? Yazar ve/veya yayıncının alanında otorite olup olmadığı sorgulanmalıdır. Bu amaçla sorulan soruların yanıtlarına bilgi kaynaklarının çeşitli bölümleri incelenerek ulaşılabilir.

..[Otorite (Yetkinlik)] Kaynağın yazarı/yaratıcısı kim? Bu bilgiyi bulabileceğimiz yerler: İç kapak (basılı kitap ya da rapor) İlk sayfanın üstündeki başlık bilgisi (makale, kitap içinde bölüm) Madde ya da makalelerin sonu (ansiklopediler) Sayfanın üst veya alt bölümü (web sayfaları)

..[Otorite (Yetkinlik)] Yazar belirlendikten sonra hakkında bilgi toplanır Varsa yazarın web sayfası, diğer biyografik kaynaklar ve rehberler incelenir: Kaynak: Who’s Who/Kim Kimdir Aranabilecek bilgiler: Konu ile ilgili üniversite derecesi var mı Çalıştığı kurum neresi Konuyla ilgili tecrübesi ne Ulusal/uluslararası ünü var mı Hangi mesleki ya da bilimsel derneklere üye

“Who’s Who” faklı ülkelerde yayımlanabilir ve o ülkelerde alanlarında ün sahibi olmuş kişileri tanıtmak için hazırlanır (Who’s Who in Europe, Who’s Who in France, vb.). Bir ülkede ya da bölgede çeşitli konularda ün sahibi olmuş ya da tanınan kişilerin biyografilerini içerir. Genellikle yıllık olarak güncellenir ve yeni basımları yayımlanır. The International Who’s ya da Who’s Who in the World (Beytepe Kütüphanesi Danışma koleksiyonunda bulabilir ve inceleyebilirsiniz: yer numaraları Ref CT120.I8 2007, Ref/CT 120 W62) ise dünyada uluslararası ün sahibi kişilerle ilgili bilgileri derleyen kaynaklardır. Bu kaynaklardan yararlanırken en güncel bilginin son basımlarda olabileceğini unutmamanız gerekir. “Who’s who”lar ayrıca farklı konularda ünlü kişilerle ilgili bilgi vermek üzere de hazırlanır. Bununla ilgili Beytepe Kütüphanesi’nde bulabileceğiniz bazı örnekler: Who's who, ancient Near East Who's who in American art Who's who in philosophy …

..[Otorite (Yetkinlik)] Yazarın yaptığı yayınlara olan ilgi ve bu yayınların saygınlığı araştırılır Kaynaklar: Yayınlar için kataloglar ve dizinlerden araştırma yapılabilir (ne derece saygın ya da kabul edilen araştırmalar yapmış) Atıf indekslerinden yazar ve yayınları taranabilir (yazarın yayınları ne kadar ilgi görmüş) Yazarın yayın yaptığı kaynakların içindeki değerlendirme kurullarının kimler olduğu incelenebilir (konusunda uzman kişiler mi yazarı değerlendirmiş) Aranacak bilgiler: Hangi dergilerde yayın yapmış Yazarın yayınları uzman bir yayın kurulu tarafından değerlendirmiş mi Başka meslektaşları yazarın yayınlarına ne kadar ilgi göstermiş

..[Otorite (Yetkinlik)] Yayıncı araştırılır Kaynak: Yayıncı rehberleri ve yayıncılara ait web sayfaları Araştırılacak bilgiler: Yayıncı hangi tür yayınlara imza atmış İlkeleri ve hedefleri neler Yayın kurulunda kimler var Yayıncı saygın bir dernek ya da kurumun üyesi mi

[Tarafsızlık] Yazar ya da yayıncı, kaynak ile ilgili amaçlarını açıklamış mı? Yayının önsözü (“foreword”, “preface”), girişi (“introduction”) ve/veya özeti/özü (“abstract”) incelenebilir Yazarın dile getirdiği konu ile ilgili bir ön yargısı ya da tek taraflı düşüncesi var mı? Kaynağın öz ve/veya giriş kısmı okunabilir Kaynaktaki şekil, resim ya da grafikler ipucu verebilir Kaynağın sonuç (“conclusion”) kısmı incelenebilir Kaynak hazırlanırken faydalanılan diğer kaynakların listesi (bibliyografya/kaynakça/”references”) ipucu verebilir (örn. farklı görüş ve kaynaklara yer vermiş mi)

.. [Tarafsızlık] Kaynakta yer alan bilgi tarafsız ve her yönü ile araştırılmış gibi görünüyor mu? Kaynakta yer verilen olaylar ve/veya istatistikler farklı ve güvenilir kaynaklardan doğrulanabilir. Kaynakçada güvenilir ve önemli kaynaklara atıf yapılıp yapılmadığı incelenebilir.

[Nitelik (Tamlık/Bütünlük)] Bilgi iyi düzenlenmiş mi? Mantıksal düzen nasıl Konu ile ilgili temel başlıkların sunuşu açık mı Bilgi tam olarak veriliyor mu, anlatımda bütünlük var mı Yazarın anlatımı tekrarlar içeriyor mu Kaynağın içindekiler sayfasında yer alan başlıklar incelenebilir Kaynak hakkında yazılmış eleştirilere bakılabilir Library Journal (özellikle kitap eleştirileri için başvurulabilir) Örnek tarama Library Journal kütüphanecilik ile ilgili bir dergi. Bu dergiye Hacettepe Üniversitesi Kütüphanelerinin elektronik olarak abone olup olmadığını kontrol edelim ve dergiden tam-metin bir kitap eleştirisi arayalım.

Yukarıdaki sayfaya ulaşabilmek için H. Ü Yukarıdaki sayfaya ulaşabilmek için H.Ü. Kütüphaneleri ana sayfasından E-Kaynaklar→ Dergi Arama→ E-dergi arama linklerini seçelim.

Yukarıda sonuç sayfasını görüyoruz. Gelen sonuca göre H. Ü Yukarıda sonuç sayfasını görüyoruz. Gelen sonuca göre H.Ü. Kütüphaneleri, Library Journal dergisinin elektronik versiyonuna farklı veri tabanları aracılığı ile üye. Dergi adının altındaki listede bu veri tabanlarının hangileri olduğunu (sağdaki kırmızı linkler) ve hangi veri tabanında derginin hangi tarih aralıklarındaki sayılarına erişebileceğimizi görüyoruz (“from…. to…..” ifadeleri). Kitap eleştirisi aradığımız için tarih aralığı bizim için çok önemli olmayabilir. Hatta örneğin “Benim adım kırmızı” 90’ların sonlarına doğru basılmış bir kitap olduğundan Library Journal’da yazılmış olması muhtemel bir değerlendirme yazısı derginin son 10 yıldaki sayılarında çıkmıştır. Yine de ilk sıradaki veri tabanını (Academic Search Complete) seçmemizin bir sakıncası yok. Bu veri tabanı aracılığı ile Library Journal dergisinin tüm elektronik olarak abone olduğumuz tüm sayılarına ulaşalım.

Yukarıdaki ekranda Academic Search Complete veri tabanı aracılığı ile Library Journal dergisine ulaştık. Sağ tarafta (All issues) bize bütün yıllarda çıkmış cilt ve sayıların içeriklerini tek tek inceleme şansı veren yıllara ait linkler var. Fakat belirli bir kitap eleştirisi için tüm sayılara tek tek bakmak çok akıllıca değil. Bunun için dergi içinde tarama yapacağız (Search within this publication).

Bu tarama sayfasında, “My name is red” adlı kitabın eleştirisini bulmak istediğimiz için kitap adına ait ifadeyi tırnak içinde yazıyoruz. Bu ifadeyi nerede aramak istediğimizi hemen karşısındaki seçenekler içerisinden “Reviews and Products” seçeneğini seçerek belirliyoruz. Yani böylece yalnız eleştiri ve değerlendirme yazıları içerisinden tarama yapacağız.

Bir önceki ekranda ara-search butonuna bastıktan sonra karşımıza 2001 yılında, Marc Kloszewski tarafından yazılmış kitap eleştirisi (book review) geliyor. Library Journal dergisinin 126. cildinin 234. sayfasında yayımlanmış ve My Name is Red-Benim Adım Kırmızı adlı kitap hakkındaki değerlendirmeyi okumak için PDF-Full Text butonuna basmanız yeterli.

..[Nitelik (Tamlık/Bütünlük)] Eser dilbilgisi açısından nasıl? Yazım ya da noktalama hataları içeriyor mu? Kaynağın içeriği dikkatlice incelenmeli Kaynakta yer alan şekil ve grafikler bilgiyi açık ve net olarak veriyor mu? Şekil ve grafiklere ait etiket ve başlıklar düzgün sunulmuş olmalı Metindeki şekil ya da grafikler, ilgili açıklamaları okuma ihtiyacı hissettirmeyecek biçimde anlaşılır olmalı.

..[Nitelik (Tamlık/Bütünlük)] Bilgi tam ve doğru mu? Kanıtlar ve sonuçlar sizin (varsa) konu hakkındaki genel bilginizi doğrular nitelikte olmalı Kanıtlar ve sonuçlar konu ile ilgili alandaki diğer uzmanların söyledikleri ile örtüşmeli Kaynaklarını belgelemeli (kaynakçası olmalı) Araştırma yöntemini açıklamalı Kaynak içinde işlenen temel tezlerin aksini savunan teori ya da kanıtlar varsa onlara da işaret edilmiş olmalı Sorgulanabilir olmayan ve varsayımlardan uzak bilgi içermeli Bilgiler güvenilir kaynaklarda yer alan istatistikler ya da benzeri kanıt özelliği taşıyan kaynaklara başvurularak doğrulanabilir (TÜİK web sitesi, UN Statistical Yearbook (http://unstats.un.org/unsd/syb/), vb.) Kaynak hazırlanırken atıfta bulunulan diğer kaynakların güvenilirliği incelenerek bilginin tam ve doğru olup olmadığına karar verilebilir

[Kapsam] Kaynağın içerdiği bilgi önceki benzerlerini günceller nitelikte mi? Daha önce elde ettiğiniz, incelediğiniz kaynakların doğruluğunu onaylıyor ya da onlara yeni bir bilgi ekliyor mu? Başka kaynakların yayın tarihlerine ve içeriklerine bakılarak karşılaştırma yapılabilir.

[Güncellik] Kaynak ne zaman yayımlanmış? Yayın tarihi ya da telif hakkı (copyright) tarihi aranmalı İç kapak (kitap ve dergiler) İç kapağın arkası (kitaplar-özellikle telif hakkı tarihi) Kapak (dergiler, magazinler, gazeteler) İçindekiler sayfası (dergiler, magazinler) Sayfa altı (web siteleri) Web sayfalarında bulunan tarihler genelde şunları ifade eder: Sayfanın yaratıldığı tarih ya da telif hakkı tarihi Sayfanın web üzerinde hangi tarihte yayımlandığı Sayfanın en son ne zaman güncellendiği

..[Güncellik] Araştırılan konu ya da ihtiyaç duyulan bilgi güncel bilgi gerektiriyor mu? Güncel bilgi: Fen bilimleri Tıp Güncel olaylarla ilgilenen çalışmalar

..[Güncellik] Kaynağın gözden geçirilmiş, güncellenmiş ya da genişletilmiş bir versiyonu var mı? Kaynağa ait en son basımı bulabilmek için çeşitli katalog ve veri tabanları taranabilir: Worldcat Global Books In Print Amazon.com Bu örnekler arasında WorldCat ve Global Books in Print daha güvenilir sonuçlar verebilir. Çünkü Amazon aslında bir kitap satış sitesidir ve bir kaynağa ait son basımları her zaman bünyesinde bulundurmuyor olabilir. WorldCat OCLC’nin kitap bilgileri içeren web portalıdır ve herkes tarafından erişilebilmektedir (www.worldcat.org). Global Books in Print abonelik gerektiren bir kaynaktır, H.Ü. Kütüphaneleri web sayfasında e-veri tabanları arasında yer alıyor. Proxy ayarları yapılarak bu kaynaktan tarama yapılabilir ve kitapların bibliyografik bilgilerine erişilebilir.

[İlgililik] Kaynağın içeriği araştırılan konu için uygun mu? Bilimsel / Popüler Olgu / Fikir Biçim-ortam (kitap, dergi, devlet yayını, web sitesi, vb.) Konunun kapsamı Dili Zaman kapsamı Coğrafi alan İzleyici kitlesi Birinci düzey / İkinci düzey / Üçüncü düzey bilgi

..[İlgililik] Bilgi ihtiyacını ne tür bilginin karşılayacağına dikkat edilmeli: Birinci düzey bilgi (Bir olaya ait ilk elden üretilmiş ham veri) Ham veri Günlükler Fotoğraf Bir olaya ait ilk elden üretilmiş yazılar, raporlar … İkinci düzey bilgi (Analiz edilmiş ve yorumlanmış bilgi) Kitap Dergi makalesi Üçüncü düzey bilgi (İkinci düzey bilgiyi derleyen, analiz eden ya da besleyen kaynaklar) Ansiklopediler Ders kitapları Dizinler/Özler (İndeks/Abstrakt)

..[İlgililik] Kaynağın araştırılan konuyla ilgili olup olmadığını anlamak için: Kaynağın içindekiler sayfası: başlık ve alt başlıklar Önsöz, özet/öz, giriş, sonuç Kaynakta yer alan dipnotlar, son notlar ve kaynakça Eleştiri ya da inceleme yazıları Dergilerde yazılmış bu tip yazıları aramak için: EBSCO Host Örnek tarama Rehberler Dergiler hakkında bilgi almak için: Ulrich's International Periodicals Directory Seçilmiş Internet kaynakları için: Internet Scout Project (http://scout.wisc.edu/) Örnek tarama: EBSCO Host veri tabanı içinde “Benim Adım Kırmızı” hakkında yazılmış değerlendirme/eleştiri yazılarını arayalım (bkz. slayt 37-41):

Bu örnekte EBSCO Host veri tabanı sayesinde “Benim Adım Kırmızı - My Name is Red” başlıklı kitap hakkında yazılmış yorum, değerlendirme ve eleştiri yazılarını arıyoruz. EBSCO Host abonelik gerektiren bir veri tabanıdır ve farklı koleksiyonları bünyesinde barındırır (proxy ayarları yapılarak H.Ü. Kütüphaneleri web sayfasındaki e-veri tabanları arasından ulaşılabilir). EBSCO Host’u kullanırken öncelikle ne tür bilgi arıyorsak ona uygun koleksiyonu seçmeliyiz.

Değerlendirme yazılarını (eleştiri yazıları) aradığımız için “Book Index with Reviews” seçeneğini seçiyoruz.

“Benim adım kırmızı” adlı kitap hakkında yazılmış eleştirileri arıyoruz bu nedenle “Title exact match” kutucuğuna kitabın İngilizce adını yazıyoruz. Değerlendirme/eleştiri yazılarını özellikle istediğimiz için “Contains Review” seçeneğini de işaretliyoruz.

Gelen sonuç sayfasında Benim Adım Kırmızı adlı kitabın ABD baskısına ait detayları ve kitap hakkında yazılan eleştiri/değerlendirme yazılarının derlendiği bir link görüyoruz (“HTML Full text”).

Gelen değerlendirme yazılarının bu alanda önemli kaynaklar olan Publishers Weekly, Library Journal gibi kaynaklardan derlendiğini görüyoruz.

Abonelik gerektiren bir kaynaktır Abonelik gerektiren bir kaynaktır. Binlerce süreli yayın hakkında detaylı bilgi verir. H.Ü. Kütüphaneleri, e-veri tabanları sayfasından (proxy ayarları yapılarak) ulaşılabilir ve dergilerle ilgili bilgilere erişmek üzere tarama yapılabilir.

Internet Scout Project; Internet üzerinde bulunan bilgi kaynaklarını kullanıcılar için seçen, derleyen, düzenleyen ve kullanıma sunan bir çeşit veri tabanı. Kullanıcı adı ve şifre oluşturan herkes veri tabanı içerisinde uzmanlar tarafından seçilip derlenen kaynaklara ücretsiz olarak erişebiliyor.

Deneyin.. Örnek olarak verdiğim üç kaynağı kullanarak “Introduction to Reference Work” başlıklı kitabın en son kaçıncı basımının yapıldığını bulun. Bu kaynağın en güncel basımı hangi yıla ait? Ulrich’s International Periodicals Directory’de dergi bilgilerinin nasıl sunulduğunu inceleyin. Örneğin: “Landscape Journal” acaba bir magazin mi yoksa bilimsel bir dergi mi? Internet üzerinde “Orhan Pamuk” ile ilgili olan ve Internet Scout Project tarafından seçilen kaynaklar neler? Bu derste anlatılanlardan yola çıkarak “kitap eleştirilerine” hangi durumda ihtiyaç duyulabileceğini yeniden düşünün.

Evaluating Information Sources İzleyin.. Evaluating Information Sources http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby103_2010/6/EvaluatingInfoSources.mp4 Evaluating Web Sites http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby103_2010/6/EvaluatingWebSites.mp4

Kaynaklar ve okuma listesi: Evaluation of Information Sources Part II, Evaluation Criteria (Louisiana State Univ. Libraries) http://www.lib.lsu.edu/instruction/evaluation/evaluation20.html Critically Analyzing Information Sources (Cornell University Library) http://www.ufv.ca/library/tutorials/evaluation/ Evaluating Web Pages: Techniques to Apply & Questions to Ask (UC Berkeley - Teaching Library Internet Workshops) http://www.lib.berkeley.edu/TeachingLib/Guides/Internet/Evaluate.html Critical Evaluation of Information Sources (UCFV Library) Evaluating Information Sources. PCC Libraries-Information Literacy Tutorial (Episode X) http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby103_2010/6/EvaluatingWebSites.mp4 Melun, M. (2005). Evaluating Information Resources. Bilgi Dünyası, 6 (1): 98-105. http://www.unak.org.tr/BilgiDunyasi/gorusler/2005/1/98-105.pdf Kurbanoğlu, S. (1999). WWW Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1): 11-25. http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002191SerapKurbanoglu.pdf

Videolar için terimler Reference books: Danışma kitapları Reference collection: Danışma koleksiyonu/dermesi (kütüphanelerde) Reference section: Danışma birimi References: Kaynakça Scholar: Bilimsel Scholarly journals: Bilimsel dergiler Secondary sources: İkincil kaynaklar Softcover books: Karton kapaklı kitaplar Trustworthiness: Güvenilirlik Accuracy: Doğruluk Article: Makale Bias: Önyargı Biography: Biyografi Currency: Güncellik Dissertation: Tez Editorial board: Yayın kurulu Fiction: Roman Hardcover books: Ciltli kitaplar Information Literacy: Bilgi okur yazarlığı Peer-review: Bilimsel makale ve yayın değerlendirme süreci Primary sources: Birincil kaynaklar