T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ-2 F. PELİN BAYRAM 1090310313

11. Sıfatlar

Konular Sıfat nedir ve sıfatların özellikleri Sıfat çeşitleri Sıfatlarda derecelendirme Sıfatlarda pekiştirme Sıfat fiiller Yapılarına göre sıfatlar

Sıfat Varlık adlarından önce gelerek onları niteleyen, biçimlerini, sayılarını, yerlerini belirten sözcüklere sıfat (önad) denir. Küçük ev Yeşil örtü

Uyarı!!! Bir sözcük tek başına sıfat olamaz.Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için bir isimden önce gelmesi gerekir. Örnek: Temiz hava sağlığa iyi gelir. Sıfatlar çekim eki almazlar.Aldıkları zaman isimleşirler.

Uyarı!!!(devamı) Çalışkan çocuklar sevilir. Çalışkanı gördüm. Yukarıdaki birinci cümlede “çalışkan” sözcüğü sıfat iken ikinci cümlede “-ı” çekim ekini alarak isimleşmiştir.

Uyarı!!!(devamı) Sıfat ile isim arasına virgül (,) getirilemez; virgül getirilirse o sıfat isimleşir. Örnek: İhtiyar dilenciyi yanına çağırdı. İhtiyar, dilenciyi yanına çağırdı.

Sıfatlar kendi arasında ikiye ayrılır. 1-Niteleme Sıfatları 2-Belirtme Sıfatları İşaret Sıfatları Soru Sıfatları Belgisiz Sıfatlar Sayı Sıfatları

Niteleme Sıfatları İsimlerden önce gelerek, onları renk, durum,ve hareket bakımından niteleyen sıfatlardır. “Nasıl” sorusuna cevap verirler. Niteleme sıfatları isimlerin kendilerinden ayrılmayan, kalıcı özelliklerini ifade ederler.

Örnekler: İyi dost kara günde belli olur.(Nasıl dost? İyi) Yeşil erikleri yediler.(Nasıl erikler? Yeşil) Uçan kuşlar gördüm.(Nasıl kuşlar? Uçan) Renkli boyalarım var.(Nasıl boya? Renkli)

Belirtme Sıfatları Varlıkları işaret, soru ve sayı yoluyla belirten sıfatlara belirtme sıfatları denir. Belirtme sıfatları varlıkların geçici özelliklerini ifade ederler. Belirtme sıfatları dörde ayrılırlar.

1-İşaret Sıfatları İsimlerin yerlerini işaret yoluyla belirten sıfatlara işaret sıfatları denir. “Hangi” sorusuna cevap verirler. Bu, şu, o, öteki, beriki, ileriki..vb. Örnekler: Bu elbiseyi beğendim. Şu bina yıkılıyormuş. O fikrini çok beğendim.

Uyarı!!! İşaret sıfatları çoğul eki almazlar. İşaret sıfatları durum eki almazlar. İşaret sıfatları isimlerin yerine geçerlerse işaret zamiri olurlar.

İşaret Sıfatları Bu araba senin mi? Şu adamı tanır mısın? O şehri hiç görmedim İşaret Zamirleri Bu benim Şu bizim sınıfta O, yürüyerek geldi.

2-Soru Sıfatları İsimleri soru yönünden belirten sıfatlara soru sıfatları denir. Hangi, nasıl, ne kadar, kaç, kaçıncı, kaçar, ne…vb. Örnekler: Hangi kumaş daha kaliteli? Kaçıncı sınıfta okuyorsun?

Uyarı!!! Ne, ne kadar gibi sözcükler soru sıfatı, soru zamiri ve soru zardı olarak kullanılabilir. Ne kadar meyve aldı.(Soru sıfatı) Ne kadarı geldi.(Soru zamiri) Orada ne kadar kaldım.(Soru zarfı)

3-Belgisiz Sıfatlar İsimleri kesin olarak değil de belli belirsiz, şöyle böyle belirten sıfatlara belgisiz sıfatlar denir. Bu sıfatlar isimlerin sayı yönüyle belirsizliğini ifade eder. Bazı, kimi, çoğu, birkaç, birçok, bütün, biraz,herhangi bir..vb.

Örnekler: Bazı öğrenciler çok uysaldır. Seninle birkaç soru çözelim. Bu arabalar her yıl evimizin önünden geçer.

Uyarı!!! ”Bir” sözcüğü “tek” anlamında kullanılmışsa sayı sıfatı, “herhangi bir” anlamında kullanılmışsa belgisiz sıfattır. Örnek: Sana sadece bir soru sordum.(Sayı sıfatı) Seninle bir gün görüşürüz.(Belgisiz sıfatı)

4-Sayı Sıfatları İsimleri sayı yönüyle belirten sıfatlardır. Sayı sıfatları da kendi arasında dörde ayrılır. Asıl Sayı Sıfatları Sıra Sayı Sıfatları Üleştirme Sayı Sıfatları Kesir Sayı Sıfatları

a.Asıl Sayı Sıfatları İsme sorulan “kaç” sorusuyla bulunur. Varlıkların kesin sayısını bildirirler. Örnek: Kitapçıdan iki kitap aldık. Derse on öğrenci gelmişti.

b.Sıra Sayı Sıfatları İsimlerin sıralarını, derecelerini bildiren sıfatlardır. İsme sorulan “Kaçıncı” sorusuna cevap verirler. Örnek: Atatürk’ün Onuncu Yıl Nutku’nu okudum.

c.Üleştirme Sayı Sıfatları İsme sorulan “Kaçar” sorusuna cevap veren sıfatlardır. Örnek: Her hafta beşer soru hazırlıyoruz.

d.Kesir Sayı Sıfatları Bir bütünün eşit parçalara ayrıldığını belirten ve bu parçaları belirten sıfatlardır. Örnek: Burada yarım saattir bekliyoruz.

Sıfatlarda Pekiştirme     Niteleme sıfatlarının anlamlarını güçlendirmeye sıfatlarda pekiştirme denir. Şu şekillerde yapılır: Sıfat olan sözcüğün tekrar edilmesiyle, yani ikilemeler yoluyla da pekiştirme yapılabilir.

Örnekler: Uzun uzun kavaklar, sallanıyor yapraklar. Etraftan iri iri taşlar topladık. Sarı sarı ayvaları bir güzel yedik.

Tekrarlanan sözcüklerin arasına “-mı, -mi” eki getirilerek yapılabilir. Örnekler: Güzel mi güzel evi vardı. Sıcak mı sıcak bir gündü.

Ama sözcüğüyle pekiştirme yapılabilir. Örnek: Tatlı ama çok tatlı elmaları yedi.  Büyük ama çok büyük bir evi vardı.          

Sıfat olan sözcüğün ilk sesli harfine kadar olan kısım alınır.  ” PıRaSaM” sözcüğündeki ünsüz harflerden (m,p,r,s) uygun olan harf bu kısma ilave edilir.Daha sonra pekiştirilecek olan sıfat, bu elde edilen kısmın arkasına aynen yazılır.

Örnekler: Mavi:Ma-s-mavi (Masmavi gök yüzü) Temiz:Te-r-temiz (Tertemiz hava) Pembe:Pe-s-pembe (Pespembe yanak)                     Kırmızı:Kı-p-kırmızı (Kıpkırmızı burun)

Sıfatlarda Derecelendirme Sıfattan önce getirilen en, pek, çok, daha, kadar, gayet, fazla... gibi sözcüklerle yapılır.Bu sözcüklerle sıfatların derecesini bildirir.

1.Eşitlik Kadar, gibi sözcüklerle yapılır. Örnekler: Kavak kadar uzun insanlar var. Çiçek gibi güzel ev.

2.Üstünlük Daha sözcüğü ile yapılır. Örnek: Senden daha iyisi yok.

3.En Üstünlük En sözcüğü ile yapılır. Örnekler: En çalışkan milletiz. En iyi dostum sensin.

4.Aşırılık Çok, pek, gayet, oldukça... gibi sözcüklerle yapılır. Örnekler: Pek sevimli kedi. Çok güzel kitap. NOT:Bu sözcükler sıfatlarda derecelendirme yaparken zarf olurlar.

Sıfatlarda Küçültme “-cık, -ce, -(i)msi, -(i)mtrak” ekleriyle sıfatların anlam bakımından küçültmesine veya anlamının daraltılmasına sıfatlarda küçültme denir. Örnekler: Kısacık saçları ile pek sevimliydi.(Kısaya yakın) Otelde genişçe bir oda tuttuk.(Genişe yakın)

Yapılarına Göre Sıfatlar Yapılarına göre sıfatlar üçe ayrılır. Basit Sıfatlar Türemiş Sıfatlar Birleşik Sıfatlar

1-Basit Sıfatlar  Hiçbir yapım eki almamış, kök durumundaki sıfatlardır. Örnekler: dar (pantolon) iyi (insan) güzel (çocuk) ince (kazak)...

2-Türemiş  Sıfatlar İsim ya da fiil kök gövdelerine yapım eki getirilerek oluşturulan sıfatlardır. Örnekler: Akıllı (köpek) Tuzsuz (yemek), Demirci (usta) Evcil (hayvan)

3-Birleşik Sıfatlar İki veya daha fazla sözcükten oluşan sıfatlardır. Birleşik sıfatlar ikiye ayrılır: a.Kurallı Birleşik Sıfatlar b.Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar

a.Kurallı Birleşik Sıfatlar Sıfat tamlamasını oluşturan sözcüklerden ikincisine(isme) –lı, -sız veya –lik eki getirilir; Örnekler: güzel yüzlü (çocuk) altı aylık (senet) beş parasız (adam)...

Sıfat tamlamasını oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilerek birinci sözcüğe  -i veya –si (iyelik) eli getirilir; ak saç (sıfat tamlaması) açık kapı (sıfat tamlaması) saçı ak(teyze) (kurallı birleşik sıfat) kapısı açık(ev) (kurallı birleşik sıfat)

b.Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar İki sözcüğün değişik yollarla birleşip kaynaşmasından oluşmuş sıfatlardır: Örnekler; Açıkgöz (dilenci) Birçok (öğrenci) Birkaç (yıl) Gelişigüzel (iş)

Sıfat Fiiller Ekleri '-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş' olan ve bir eylemi sıfatlaştırarak isimleri niteleyen sözcüklerdir.                                             

Örnekler: -an: Gülen Kız Akan Kan -ası: Kırılası El Geberesi Kedi

-mez: Tükenmez Kalem Dönülmez Yol -ar: Yazar Kasa Tutar El

-dik: Okunmadık Kitap Çekilmedik Dert -ecek: Gelecek Yıl Yaşanacak Gün -miş: Okunmuş Adam Ezilmiş Çiçek

Uyarılar 1-Bazı ekler sessiz yumuşamasına uğrayabilir. Örnekler: Geleceği gün Aldığın elbise 2-Sıfat-fiillerin sıfat olarak kullanılmadığı durumlar da vardır. Ne gelenim var ne  gidenim. Seni arayan babanmış.

3-Sıfat-fiil eki almış bazı sözcükler kalıplaşarak isim olmuşlardır. Örnekler: Dolmuş Yakacak 4-Fiilden türeyen her sıfat fiilimsi değildir. Kesik el Yırtık kitap

Kaynakça: www.sevgi.k12.tr/turkcesitesi/sifatlar1.pps