SÜTÇÜ SIĞIR İŞLETMELERİNDE SÜRÜ YÖNETİMİ Veteriner Hekim Tahir S. Yavuz

Sürü yönetimi işlerin bir disiplin içerisinde yapılmasıdır.

Amaç: Kazançlı – Sağlıklı ve ortalama ömrü uzun bir sürü.

Sürü Yönetimi: Buzağı bakımı, Uygun yemleme programları, Uygun aşılama programları, Mastitisle mücadele programı, Uygun sağım teknikleri, Stresle mücadele için gereklerin yapılması, İyi kızgınlık takibi, gibi konuları kapsar.

Buzağılama: Doğum yapacak olan inek; Diğer ineklerden ayrı, Rahat, geniş, bol altlıklı, Suya ulaşımı kolay, bir padoka alınır.

İneğin, Doğum öncesi: Gerekli aşıları yapılmış, Parazit mücadelesi yapılmış, Mineral açısından dengeli bir rasyonla besleniyor olması, gerekir.

Padok genişliğiyle kolay doğum arasında yakın bir ilişki vardır Padok genişliğiyle kolay doğum arasında yakın bir ilişki vardır. İnekler padok içerisinde dolaşmak ve sıklıkla ıkınmak için yeterli bir alana ihtiyaç duyarlar. Bu alan en az 3,5 x 3,5 m olmalıdır.

Doğum Padoğu: İyi ışıklandırılmış, Temiz – Kuru – İyi havalandırılmış, olmalıdır.

Doğum: Müdahale için acele edilmemelidir. Düvelerin: 2-4 saat sancı ve ıkınma, 1-2 saat yavrunun gelmesi için, zamana ihtiyacı vardır.

İneklerin: 1-3 saat sancı ve ıkınma ayrıca; 1 saat yavrunun gelmesi için zamana ihtiyacı vardır.

Holstein Irkı Düvelerde : Güç doğum oranı ortalama: * %9 oranındadır. * Normal doğum olma ihtimali yüksek, * Güç doğum olma ihtimali düşüktür.

Gereksiz müdahaleden kaçınılmalı ancak; müdahale edilecekse eller temiz olmalı, eldiven kullanılmalıdır.

Güç Doğum Sebepleri : Buzağının aşırı büyük olması, Doğum kanalının açık olmaması, Doğum kanalının yeterince kaygan olmaması, Buzağının anormal olması ya da anormal pozisyonda gelmesi, İnekte süt humması başlangıcı olması.

Buzağı Doğar Doğmaz: Göbek iyotlu bir solüsyona batırılmalı Buzağının derhal soluk almaya başlaması sağlanmalı Antiserum uygulanmalı (Bovi-Sera)

Buzağıya; DERHAL KOLOSTRUM (ağız sütü ) İÇİRİLMELİDİR.

Kolostrum İlk 2 saat içinde en az 2 litre, İlk 12 saat içinde en az 6 (altı) litre ağız sütü içirildiğinden emin olunmalıdır.

Buzağı annesinin yanından ayrılmalı ve ağız sütünü içtiği mutlaka bilinmeli. Bu konuda sabırlı olunmalıdır.

Kolostrum buzağının PASİF bağışıklığını sağlar Kolostrum buzağının PASİF bağışıklığını sağlar. Ağız sütündeki koruyucu maddelerin yoğunluğu ve emilebilirliği ilk 24 saat’ten sonra azalır.

Fazla kolostrum dondurularak, gerekli olursa, daha sonraki başka doğumlarda kullanılabilir.

Buzağılar: En az 3 m2 toplam alanı olan “ Kuru ve Temiz” bokslara konulurlar.

Yeni doğan buzağı temizlenmiş, dezenfekte edilmiş bir boksa konulur.

30 uncu güne kadar buzağı mamasıyla besleme sürer. Buzağılara: İlk gün ağız sütü İkinci gün ağız sütü Üçüncü ve dördüncü günler Ağız sütü + Buzağı maması (Alıştırma) verilir. 30 uncu güne kadar buzağı mamasıyla besleme sürer.

Buzağılara : Hasta inek sütü, Mastitisli süt, Görünüşü normal olmayan süt, kesinlikle verilmez.

Buzağıların Önüne: Yapraklı, kaliteli kuru ot (yonca), Buzağı başlangıç yemi, konulur.

Buzağıların önünde daima temiz, taze su bulundurulmalıdır. “Süt ya da buzağı maması verilmesi su ihtiyacını azaltmaz”

Buzağıları “Koksidiyoz” dan korumak için gerekli önlemler alınmalıdır.

Hasta olan buzağının önünden sütü kaldırmak doğru değildir Hasta olan buzağının önünden sütü kaldırmak doğru değildir. Hastalıkla savaşabilmek için buzağının suya ve enerjiye ihtiyacı vardır.

Buzağıların başlıca 2 katili vardır: İshal Öksürük

Temiz ve Kuru barınaklardır. Ana Koruma Önlemi: Temiz ve Kuru barınaklardır.

İshal ilk bir ay içinde oluşur. Aşı ve Antiserumlarla önlenir.

Pneumoni = Öksürük = Zatürre Genellikle bir ayı geçkin buzağılarda görülür. Solunum güçlüğü Öksürük Yüksek Ateş Büyümenin gerilemesi belirtileriyle ortaya çıkar.

Pneumoni: İyi havalandırmalı, temiz ve kuru barınaklar, Aşılamalar, Uygun sütten kesme programı ile, ÖNLENİR

Düveler: SÜREKLİ üzerine yatırım yapılan ve para sarfedilen düveler işletmeye ilk laktasyonda kar bırakmazlar. Ancak bugüne dek yapılanları amorti ederler.

Düveler işletmeye ancak ikinci laktasyonda kar bırakmaya başlarlar Düveler işletmeye ancak ikinci laktasyonda kar bırakmaya başlarlar. Düvelerin GEBE BIRAKILMASI o yüzden geciktirilmemelidir.

Ağırlık Yükseklik 4 Aylıkken 125 kg 93 cm 8 Aylıkken 235 kg 111 cm Uygun büyüme aşağıdaki gibidir. (Holstein ırkı için) Ağırlık Yükseklik 4 Aylıkken 125 kg 93 cm 8 Aylıkken 235 kg 111 cm 14 Aylıkken * 375 kg 127 cm 18 Aylıkken 475 kg 132 cm 22 Aylıkken 575 kg 137 cm

Düveler 14 aylıkken gebe bırakılmalı. Ancak; 375 kg ve 127 cm yüksekliğinde olmalıdırlar.

Döl Verimi: Başarılı tohumlamalarla elde edilir. Başarılı tohumlama programları doğumdan 60 gün ÖNCE başlar.

Bu dönem iyi bir kuru dönem-geçiş dönemi besleme programı ve vücut kondüsyonunun izlenmesiyle geçirilmelidir.

Kayıt Tutulması Gereken Olgular: Doğuma yardım edilip edilmediği Süt humması Ketosis Sonun atılamaması

Kuru Dönem Yönetimi: Kaba yemin kalitesi Kuruya erken ya da geç alınması Enerji dengesi ve vücut kondüsyonu

Dikkat ! Kuru Dönemde Aşırı Canlı Ağırlık Artışı Ketosis veya yağlı Karaciğer hastalığına sebep olabilir.

ABD’de son yıllarda uygulanan Doğum Sonrası Özen Gösterme Programı İlk 10 gün vücut ısısı ölçülür. Yüksek ateş varsa; Antibiyotik + ateş düşürücü + Dextroz uygulaması Düşük Ateş varsa; Kalsiyum uygulaması yapılmalıdır.

Vücut Skorlaması: Düzenli aralıklarla Her zaman aynı kişi tarafından yapılmalıdır.

İdeal Vücut Kondisyon Skorları Laktasyon Dönemi İdeal Skor Aralık Kuru Dönem 3.50 3.25-3.75 Buzağılama Laktasyon başlangıcı 3.00 2.50-3.25 Laktasyonun ortası 3.25 2.75-3.25 Laktasyon sonu 3.00-3.50 Büyüyen düveler Doğum yapan düveler

Kızgınlık Kontrolü: Gözle ve yardımcı araçlarla yapılır. Çiftlik için bir program geliştirilmelidir.

İnekler atlamayı sıksık yapmazlar Kızgınlığın En Önemli Belirtisi: İneğin atlaması ve Atlamaya izin vermesi (Durması)tır. İnekler atlamayı sıksık yapmazlar

İnekler genellikle bir buçuk saatte bir atlarlar İnekler genellikle bir buçuk saatte bir atlarlar. Bu yüzden kısa kesilmiş ve az sayıda gözlem yeterli olmaz.

İzleme periyotları 6 saatte bir ve en az 20’şer dakika olmalıdır. (20’şer dakikalık 4 izleme periyodu)

Duran inek kızgındır. 4-12 saat içinde tohumlanırsa iyi sonuç alınır.

Döl verimi sürüdeki buzağılama aralığıyla ölçülür Döl verimi sürüdeki buzağılama aralığıyla ölçülür. Buzağılama aralığının 30 gün uzaması “sürüde yılda %7 oranında daha az yavru” elde edilmesi demektir.

Stres Yönetimi: Stres rahatı ve konforu bozan her şeydir.

Stres: Süt verimini, Döl verimini, Büyümeyi, Sağlığı, olumsuz yönden etkiler.

Kortizol Katekolamin Oksitosin Prolactin LH Büyüme Hormonu Stres Birçok Hormonel Mekanizmayı Etkiler: Kortizol Katekolamin Oksitosin Prolactin LH Büyüme Hormonu

Strese Sebep Olan Etmenler: İnsan muamelesi Kötü sağım Gürültü Çevresel koşullar Kötü havalandırılmış barınaklar Kötü ve yetersiz ışıklandırma Kötü zeminler Kötü dinlenme alanları

Temiz – Kuru- Rahat ortamlar İNEKLERİN bir gününde en önemli zaman: “ dinlenme zamanıdır” Dinlenme = geviş getirme = süt üretme İneğin gününün %87 si dinlenme alanlarında geçer. (1254 dakika) Temiz – Kuru- Rahat ortamlar

Nemli ve sıcak ortamlar stres faktörüdür Nemli ve sıcak ortamlar stres faktörüdür. 22°C’nin üzerindeki ortamlar strese sebep olurlar.

Doğal ve mekanik havalandırma yöntemleri Sensörlü duşlama sistemleri Uygun yatak yerleri Uygun yürüme zeminleri Taze ve temiz su için dizayn edilmiş suluklar Uygun dizayn edilmiş yemlikler Stresi azaltır.

Memeler yıkanır ve ön daldırma yapılır. Uygun Sağım Sistemi Stresi Önler: Memeler yıkanır ve ön daldırma yapılır. Strip-cup ile ilk süt damlacığı kontrol edilir. Daldırma yapılan solüsyon bir havlu ile silinir. Sağım başlıkları takılır ve hortumlar ayarlanır. Sağım sonrası tekrar meme başı dezenfektanına daldırılarak (Teat-Dip) inekler salınır.

Tank sütünde somatik hücre sayımı Mastitisle Mücadele: Tank sütünde somatik hücre sayımı Somatik hücre sayısı düşük ancak, sürüde klinik vakalar çoksa problem ortam kaynaklıdır. Somatik hücre sayısı yüksek ancak, sürüde klinik vakalar azsa problem Kontagiyözdür.

Ortam Kaynaklı Mastitislere: E.coli, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus uberis, Klebsiella, Pseodomonas, gibi mikroorganizmalar sebep olurlar.

Kontagiyöz Mastitislere Sebep Olan Bazı Mikroorganizmalar: Staphylococcus aureus Streptococcus agalactiae Mycoplasma bovis

Tank sütünden toplam bakteri sayılması çiftlikteki temizlik hakkında, Kültür yaptırılması çiftliğin mikrop yükü hakkında bilgi verir.

Kültür sonucu Kontagiyöz mastitis yapan mikroorganizmalar bulunursa inceleme gruplara ve ineklere kadar götürülmelidir.

Problem Staph. aureus ise; 7 aydan büyük tüm dişilerin “Lysigin” mastitis aşısı ile aşılanması önerilir.

Sürü Yönetimi İçin Son Söz: İyi kayıt İyi gözlem

Sürü Yönetiminde Sıklıkla Yanıt Aranacak Sorular: Vücut kondisyonlarında önemli bir değişiklik var mı? Buzağıların ağız sütünü tam olarak aldıklarından emin misiniz? İneklerin önünde yem artıyor mu? Artıyorsa ne kadar artıyor? Artan kısmın yem değeri var mı? Buzağılama aralığı nedir? Tank sütünde toplam bakteri sayısı kaçtır? Tank sütünde somatik hücre sayısı kaçtır?

7.Sürünün ortalama süt miktarı nedir? 8.Bir buzağı için kullanılan payet sayısı kaçtır? 9.Yıllık sürüden mecburi çıkarma oranı nedir? 10.Aylık klinik mastitis sayısı kaçtır? 11.Sürüde bulunan kurudaki ineklerin sayısı? “ “ sağmal ineklerin sayısı? “ “ buzağıların sayısı?

www.egevet.com.tr Sağlıklı sürüler, bol kazançlar dileğiyle… TEŞEKKÜR EDERİZ. www.egevet.com.tr info@egevet.com.tr