Türkçe Dersi/Edebiyat Dersi Kaynak Sitesi www.turkceciler.com Türkçe Dersi/Edebiyat Dersi Kaynak Sitesi NAZIM ŞEKİLLERİ

1)BEYİTLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ 2)BENDLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ Ruba’i Kaside Tuyuğ Mesnevi Murabba Gazel Şarkı Müstezat Muhammes Nazm Terkib-i Bent Terci-i Bent Kıt’a

1)BEYİTLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ

KASİDE KASİDENİN BÖLÜMLERİ: Arap Edebiyatında doğmuş İran Edebiyatında bazı değişikliklere uğramış oradan da edebiyatımıza girmiştir. 1-Nesip(Teşbib):Giriş bölümüdür.Konu ile ilgisi olmayan beyitlerden oluşur. 2-Girizgah:Tek beyitten oluşur.Asıl konuya girilen bölümdür. Divan Edebiyatı nazım şekillerindendir. 3-Methiye:Kasidenin asıl bölümüdür.Peygamber, devlet adamı, padişah burada övülür veya yerilir. Bir kişiyi övmek veya yermek için yazılır. Aruz ölçüsüyle yazılır. 4-Fahriye:Şairin kendini övdüğü bölümdür. 15 -99 beyit arasındadır. 5-Tegazzül:Kasideyle aynı ölçü ve uyakta yazılmış olan gazeldir. aa ,ba ,ca, da şeklinde kafiyelidir. 6-Dua:Kasidenin son bölümüdür.

KONULARINA GÖRE KASİDELER: NOT:Her kasidede Fahriye ve Tegazzül bölümü bulunmaz. 5-HİCİV:Sosyal olayların veya kişilerin tenkit edildiği kasidelerdir. KONULARINA GÖRE KASİDELER: 6-BAHARİYE:Bahar mevsimin övüldüğü kasidelerdir. 1-TEVHİD:Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir 7-IYDIYYE:Bayram günlerinin övüldüğü kasidelerdir. 2-MÜNACAAT:Allah’a yalvarış ve yakarış kasideleridir. 8-CÜLUSİYE:Padişahın tahta çıkışını anlatan kasidelerdir. 3-NAAT:Hz.Peygamberlerin övüldüğü kasidelerdir. 4-METHİYE:Padişahların devlet adamlarının övüldüğü kasidelerdir.

SU KASİDESİ Günümüz Türkçesiyle (7.Beyit) Arızun yadıyla nemnak olsa müjganum n’ola Zayi olmaz gül temennasıyla virmek hara su. (13.Beyit) Dest busi arzusıla ger ölsem dostlar Kuze eylen toprağum sunun anunla yara su. Günümüz Türkçesiyle Yanağını hatırladıkça kirpiklerim ıslansa bunda şaşılacak ne var?Zira gül elde etmek için dikene su vermek boşa gitmez… Dostlar!Eğer onun elini öpme arzusuyla ölürsem , toprağımdan testi yapın ve sevgiliye onunla su verin… FUZULİ (Su kasidesi’nden) 32 beyit

MESNEVİ İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiş nazım şekillerindendir. Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır. Uzun konuların işlenmesine en uygun nazım şeklidir. Destanlar ,uzun aşk hikayeleri ,öğretici dini ve ahlaki konuların hep mesnevi şeklinde yazılması bu yüzdendir. Beyitler arası anlam birliği vardır. aa , bb , cc , şeklinde kafiyelidir. Aşk ,tabiat ,tasavvuf ,ahlak gibi konular işlenir.

5 mesneviden oluşan eserlere HAMSE denir 5 mesneviden oluşan eserlere HAMSE denir.Edebiyatımızdaki ilk hamse yazarı ALİ ŞİR NEVAİ’dir. Divan edebiyatında mesnevi ,gazel ve kaside gibi önplanda tutulmamış, hatta yalnızca mesnevi yazan şairlerin sanatı küçümsenmiştir. TÜRK EDEBİYATIındaki ilk mesnevi YUSUF HAS HACİB’ in yazdığı KUTADGU BİLİG’dir

TÜRK EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ MESNEVİLER: Hüsrev ü Şirin = Kutb(14.yy.) Risaletü’n Nushiyye = Yunus Emre(14.yy.) Mantıku’t- Tayr = Gülşehri(14.yy.) Garipname = Aşık Paşa(14.yy.) İskendername , Cemşid-i Hurşid = Ahmedi(14.yy.) Vesiletü’n Necat(Mevlit) = Süleyman Paşa(15.yy.) Harname ,Hüsrev ü Şirin = Şeyhi(15.yy.) Yusuf u Züleyha = Kemalpaşazade(16.yy.) Leyla vü Mecnun ,Beng ü Bade = Fuzuli(16.yy.) Hayriyye = Nabi(17.yy)

Hüsn ü Aşk = Şeyh Galip(18.yy) Lütfiyye = Vehbi(18.yy.) Gülşen-i Aşk = İzzet Molla(19.yy.) Tanzimat döneminde ise Ziya Paşa’nın Harabat Mukaddimesi,Namık Kemal’in Tahrib-i Harabat’ının bir kısmı ve Abdülhak Hamit Tarhan’ın Manzum tiyatroları mesnevilerin en son örnekleri olmuştur.

CEMŞİD Ü HURŞİD AHMEDİ Düşinde çünki gördi ol yüzi şah Be-sad dil aşık olup eyledi ah Günümüz Türkçesiyle: Şah , o yüzü rüyasında görünce, Yüz gönülle aşık olup ah eyledi. Figan idüben uykudan uyandı Nitekim lale kan yaşa boyandı Ağlayarak uykudan uyandı, Ve lale gibi kan yaşa battı. Anun ahı ki olmuş ateş ü dud Yüzin itmişdi ğöğin dud endud Ahı, ateş ve duman olmuş, Gökyüzünü dumana salmıştı. AHMEDİ Cemşid ü Hurşid ‘den 58 Beyit

GAZEL 4-15 beyit arasında yazılır. 15 beyitten oluşan gazellere Gazel-i mutavvel denir.Ahmedi ve Nesimi’nin bu tür gazelleri çoktur. GAZEL Arap şiiridir.Gazel önce İran edebiyatına oradan da Türk edebiyatına geçmiştir. aa, ba , ca , da şeklinde kafiyelidir. Divan edebiyatı nazım şekillerindendir. Gazelin ilk beyitine matla son beyitine makta denir. Gazeller divan edebiyatının en lirik şiirleridir. Gazelin en güzel beyitine beytü-l gazel denir. Aruz ölçüsüyle yazılır. Gazelin asıl konusu aşk ve sevgilidir.Sevgili ile ilgili olarak şarap ve tabiattan da söz edilir. Şairin adının geçtiği beyite mahlas beyiti denir.

Gazelde öncelikle beyit güzelliğine önem verilir. Konu birliği olan gazeller yek ahenk denir. Bütün beyitleri aynı güzellikte olan gazellere yek avaz denir. Fuzuli , Baki , Nabi gazelleriyle meşhur divan şairleridir.

GAZEL Açıl bağun gül ü nesrini ol ruhsarı görsünler Salın serv ü sanavber şive-i reftarı görsünler Kapunda hasıl itdi bu devasuz derdi hep gönlüm Ne derde mübtela oldı dil-i bimarı görsünler Açıldı dağlar sinemde çak itdüm giribanum Muhabbet gülşeninde açılan gülnarı görsünler Ten-i zarumda pehlum üstühanı sayılur bir bir Beni seyr itmeyen ahbab musıkarı görsünler Güzeller mihriban olmaz dimek yanlışdur ey Baki Olur vallahi billahi heman yalvarı görsünler BAKİ(16. yy.)

MÜSTEZAD Nazım şekli olarak gazelden türetilmiş bir şekildir. Müstezad nazım şekli edebiyatımızda ilk yy.lardan beri az sayıda kullanılmıştır Divan şairlerince de çok az kullanılmasına karşılık müstezad halk edebiyatında daha çok benimsenmiş ‘yedekli’ ‘ayaklı’ adlarıyla çokça kullanılmıştır. Servet-i Fünun edebiyatında ve daha sonraları da müstezad adıyla bazı şiirler yazılmışsa da daha çok serbest müstezad denilen ve bütün aruz kalıplarıyla yazılabilen bu şeklin eski divanlarda görülen müstezadlarla uzun ve kısa mısra benzerliğinden başka ilişkisi kalmamıştır.

NEDİM (18.YY.) Ey şuh-ı sitem-pişe dil-i zar senündür Yok minnetün asla Sen kim gelesen meclise bir yer mi bulunmaz Baş üzre yerün var Gül goncasısan guşe-i destar senündür Gel ey gül-i ra’na Benzer ki bu dildar-ı cefakar senündür Biçare Nedima NEDİM (18.YY.)

Türkçe Dersi/Edebiyat Dersi Kaynak Sitesi NAZM Edebiyatımızda iki beyitli kısa nazm çok az kullanılmıştır. Nazım şekli olarak nazm kıt’anın ilk beyiti kafiyeli olan şeklidir. Felsefi tasavvufi bir fikir bir hayat görüşü bir nükte bir kişiyi övme ya da yerme bir olayın tarihi nazmın konusu olabilir. Kafiye örgüsü aa , ba , ca, … düzenindedir. Yani şekil ve kafiyelenişi bakımından bütünüyle gazele benzer.Yalnız mahlas beytinin bulunmayışı ve konusunu değişik olmasıyla gazelden ayrılır. www.turkceciler.com Türkçe Dersi/Edebiyat Dersi Kaynak Sitesi

Ahmed PAŞA Meh-i burc-ı şeref tutuldı dirler Gül-i bağ-ı sa’adet soldı dirler Bahar-ı hüsn iken bağ-ı ruhında Benefşe bitmedin bozuldı dirler Ahmed PAŞA

KIT'A  Kıt’a nazım terimi olarak iki ya da daha çok 9-10 beyite kadar olan matla ve mahlas beyiti bulunmayan xa xa xa kafiyeli bir nazım şeklidir.  İşlenilen konu bakımından nazm ile aynıdır.  Kıt’a az ya da çok her şairin divanında yer bir nazım şeklidir. Dahi görmedi dide-i rüzgar Feridun-meniş böyle bir şehriyar İsMeTi 

2)BENTLERDEN OLUŞAN NAZIM ŞEKİLLERİ

RUBA'İ Aşk, şarap, felsefe, tasavvuf, din gibi konuları ele alır. İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiştir. Ruba’ilerde şairin adı(mahlası) kullanılmaz. Aruz ölçüsüyle yazılır. Bu türün en önemli temsilcisi 12.yy. yaşamış olan Ömer HAYYAM’dır. Ruba’iler tek dörtlükten oluşur. Nef’i , Nedim , Fuzuli , Kadı Burhaneddin ve Yahya kemal bu türde eserler vermişlerdir. aaxa şeklinde kafiyelidir. Ruba’ilerin aaaa şeklinde kafiyelenmiş şekline Ruba’i-i Musarra denir.

RUBA’İ Günümüz Türkçesiyle Nef’i RUBA’İ Günümüz Türkçesiyle Ya Rab dilimi sehv ü hatadan sakla Endişemi tezvir ü riyadan sakla Basdim reh-i vadi-i ruba’iye kadem Ta’n-ı har-ı nadan-ı dü-padan sakla Ya Rab!Dilimi kusur ve hatadan koru. Düşüncemi yalan ve ikiyüzlülükten koru. Ruba’i vadisinin yoluna ayak bastım. İki ayaklı anlayışsız eşeklerin ayıplamasından koru. Nef’i RUBA’İ Günümüz Türkçesiyle Ol göz ki yüzün görmeye göz dime ana Şol yüz ki tozun silmeye yüz dime ana Şol söz ki içinde sanema vasfun yoh Sen bad-ı heva dut anı söz dime ana O göz, yüzünü görmezse ona göz deme. Şu yüz,ayağının tozunu silmezse ona yüz deme. Ey put kadar güzel sevgili, vasfının olmadığı sözü, Değersiz tut; ona söz deme. Kadı Burhaneddin

TUYUĞ Türklerin bulduğu ve Türklerin kullandığı nazım şeklidir. Dörtlükler halinde yazılır. Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır. Halk edebiyatındaki maninin divan edebiyatındaki ruba’inin karşılığıdır. aaxa şeklide kafiyelidir. Tuyuğlarda kafiyelerin cinaslı kelimelerden seçilmesi önemlidir.

Kadı Burhaneddin Hakka şükür koçlarun devranıdur Cümle alem bu demün hayranıdur Gün batandan gün toğan yire değin Aşk erinün bir nefes seyranıdur Kadı Burhaneddin

MURABBA Murabbalarda aşk, sevgi, övgü, yergi gibi konular işlenir. Divan edebiyatı nazım şekillerindendir. Şarkı türü murabbadan doğmuştur. Aynı ölçüdeki dörder mısralık bentlerin birleşmesinden oluşur. Murabbalar genellikle 5-7 bent olarak yazılır. aaaa , bbba , ccca , şeklinde kafiyelidir. Aruz ölçüsü ile yazılır.

Gül yüzünde göreli zülf-i semen-say gönül Kuru sevdada yiler bi-ser ü bi-pay gönül Dimedüm mi sana dolaşma ana hay gönül Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül … Yarun itden coğ uyar ardına ağyar diriğ Bize yar olmadı ol şuh-ı sitem-gar diriğ Kıldı bir dilber-i hercayiyi dildar diriğ Ahmed Paşa

ŞARKI Dörtlüklerin dördüncü mısraları aynen tekrar edilir. Bunlara nakarat denir. Divan edebiyatı nazım şekilerindendir. Aaaa , bbba , ccca , şeklinde kafiyelidir. Türklerin bulduğu ve çok kullandığı şiir türüdür. Murabbadan doğmuştur. En büyük temsilcisi Nedim’dir Dörtlükler halinde yazılır. Belli bir ezgi ile söylenir. Aruz ölçüsüyle yazılır.

ŞARKI ŞARKI Bir safa bahşedelim gel şu dil-i na-şada Gidelim serv-i revanım yürü Sa’d-abad’a İşte üç çifte kayık iskelede amada … Nedim ŞARKI Kalbim yine üzgün seni andımda derinden Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden! Üzgün ve kırılmış gibi en ince yerinden Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden … Yahya Kemal BEYATLI

MUHAMMES  Divan edebiyatı nazım şekillerindendir.  5 dizeden oluşur.  Hemen her konuda yazılabilir.  aaaa ,bbba ,ccca şeklinde kafiyelidir.  Şarkı biçiminde yazılan muhammeslere muhammes şarkı denir.  5. Dizisi tekrar edilen muhammeslere muhammes-i Mütekerrir denir.Tekrar edilmeyen muhammeslere muhammes-i müzdeviç denir.

MUHAMMES Gah mir’at-ı felek ruy-ı sa’adet gösterür Gah döner jeng-i nuhusetle feleket gösterür Bir nefeste aşıka bin türlü halet gösterür İvme ey dil sabr kıl ivmek melamet gösterür Görelüm ayine-i devran ne suret gösterür Ey gönül dünya içün yok yire çekme ıztırab Nice şehlerden gerü kalmış seradur bu harab Arife ef’al-i gerdundan yaraşmaz inkılab Şahid-i maksuda çek sabr u tahammülden nikab Görelüm ayine-i devran ne suret gösterür

TERKİB-İ BENT TERC-İ BENT Her birinde 5 ile 10 arasında beyit bulunan 5 ile 10kadar bentten oluşan uzun bir nazım birimidir.Yani toplam beyit sayısı 100’e ulaşabilir. Terkib-i bent gibidir. Yalnız, terc-i bentte bentleri birbirine bağlayan son beyit aynen tekrarlanır. Her bent gazele benzer bir uyak düzenine sahiptir. Konu Tanrı’nın gücü , evrenin sonsuzluğu, doğa ve yaşam … Bendin son beyiti kendi içinde uyaklıdır.Yani; 1. bent: aa/xa/xa/xa/bb 2. bent: cc/xc/xc/xc/dd Talihten ve hayattan şikayet , tasavvuf ve felsefe düşünceleri , toplumsal yergiler gibi konular işlenir.

Türkçe Dersi/Edebiyat Dersi Kaynak Sitesi www.turkceciler.com Türkçe Dersi/Edebiyat Dersi Kaynak Sitesi HAZIRLAYANLAR Ebru İŞLER Emel KURT 11)TM-B 