7.Hafta MESLEKİ DEĞERLER VE ETİK

MESLEK KAVRAMI “Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş olarak tanımlanmaktadır.”

Her meslek o mesleğin değerlerini, gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar açısından tanınmasını sağlayan kuruluşlara sahiptir. Yeryüzünde binlerce meslek bulunmaktadır. Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış 600 civarında meslek vardır.

Her meslek için ; tanım, görev alanları, genel olarak kullandığı araç ve gereçler, mesleğin gerektirdiği özellikler, çalışma ortamı ve koşulları, çalışma alanı ve iş bulma olanakları, meslek eğitiminin verildiği yerler, meslek eğitimine giriş koşulları, eğitimin süresi ve içeriği, meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme olanakları, destekleyici meslek kuruluşları farklı özellikler gösterir.

Etik kavramının günümüzde çözüm oluşturmaya çalıştığı sorunların ilk tartışılmaya başlandığı zamandan çok da farklı olmadığını ancak, günümüzde etiğe olan ilginin, işin felsefi boyutundan çok, çeşitli mesleklerde ve alanlarda etik normların oluşturulmasına yöneldiğini yinelemek gerekir.  Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Bu tespit işin felsefesiyle artık ilgilenilmediği anlamına gelmemekte, ancak, uygulamaya yönelik fikir üretiminin daha ağırlıklı olmaya başladığına işaret etmektedir Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Günümüzde meslek etiklerine yaklaşımda iki önemli akım belirleyici niteliktedir. Ödevci olarak da ifade edebileceğimiz deontolojik yaklaşımlar, özünde ne yapmamız gerektiğini sorguladığımız yaklaşımlardır. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Buna karşılık sonuçsalcı yaklaşımlar ise temelde kararın, eyleme geçirilmesi  ile doğacak sonuçların değerlendirilmesine yönelik yaklaşımlardır. Sonuçsalcı yaklaşım bir eylemin etik olup olmamasını sonuçlarına göre değerlendirirken, deontolojik yaklaşım eylemin kendisi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Sonuçsalcı yaklaşımda iyi ya da kötü olan eylemlerin sonuçlarıdır ve toplam fayda, yani, en çok sayıdaki kişi için en çok iyiliğin sağlanması esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s. 35). Deontolojik yaklaşımlarda ise yaşama hakkı, güvenlik, özel yaşama saygı, özel mülkiyet gibi hakların gözetilmesi , toplumsal yaşamda veya iş yaşamında bunların zarar görmemesi esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s. 35). Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Meslek Etiklerinin en eskisi tıbbi etiktir Meslek Etiklerinin en eskisi tıbbi etiktir.  Son yıllarda ise her bir meslek ve hizmet alanında etik kuralların oluşturulması yönünde bir çaba var. Bunlara bazı örnekler aşağıdaki listede verilmiştir : • Akademik etik • Araştırma etiği • Bilimsel etik • Basın etiği • Biyoetik Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Belgelenme ve kuralların belirlenmesi ; Eğitim, Gelişim, Uyum disiplinin sağlanması, gibi bu üç temel şartın bütünleştirilmesi ile sağlanabilir.

Bir işi meslek yapan üç önemli vazgeçilmez unsur vardır ki bunlar; Belge, Uygulama standartları ve etik kuralları ile Mesleki örgütünün bulunması bir işe mesleki değer kazandırmaktadır. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Genel anlamda etik ve meslek alanlarıyla ilişkisi; “ Etik, bireyin diğer bireyler, kurumlar ve devlet ile olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, akıl ürünü olan toplumsal uyuşum, birliktelik ve dayanışmayı arttırıcı, dolayısıyla toplumun ekonomik, sosyal ve politik yapılarına istikrar sağlayıcı prensiplerin, standartların ve değerlerin bütünüdür.”

Etik, çeşitli soru ve sorunları sorar ve bunları inceler; birisinin belirli (spesifik) bir durumda nasıl davranması ("uygulamalı etik"), birisinin etik bir durum veya görüşü nasıl kanıtlayacağı ("normatif etik") , birisinin etik veya etkin kökten yapısını nasıl anlayacağı ("meta-etik")

Meslek Etiği Tanımı; “Mesleki davranışla ilgili neyin doğru, neyin yanlış, neyin haklı, neyin haksız olduğu hakkında inançlara dayalı ilkeler ve kurallar topluluğudur”.

Meslek Etiğine Uygun davranışları Etkileyen Faktörler SOSYAL ÇEVRE KİŞİSEL AHLAK İş Ahlakına Uygun ya da Uygun Olmayan Davranış İŞLETME ÖZELLİKLERİ

ETİKSEL SORUNLARI : AHLAKİ İKİLEM AHLAKİ SAPMA olarak iki genel kategoride toplanmaktadır.

Etiksel ikilem bir konunun birbiriyle çatışan ancak iki tarafın da tartışabilir doğru yanları olması durumunda ortaya çıkar . Etiksel sapma ise, bir kişi ahlaki olmayan bir karar aldığı zaman ortaya çıkar .

Etiksel sapmayı ortaya çıkaran iki önemli neden : a.Kişilerin bencil davranmayı seçmesi b. Toplumun ahlaki değerlerinden farklı kişisel ahlaki standartlara sahip olması “İşletmeler etik ile ilgili olarak en çok ahlaki ikilemlerle karşı karşıya gelmektedirler.” Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Etik ikilemlerin çözümünde izlenecek olan süreç şu altı aşamadan oluşmaktadır. Bunlar;  İlgili olayın tespit edilmesi, Olaylarda etik konularının tanımlanması, İkilemin sonucundan kimin etkilendiğinin ve her kişinin ya da grubun nasıl etkilendiğinin belirlenmesi, İkilemi çözmesi gereken kişinin uygun çözüm seçeneklerini tanımlaması, Her seçeneğin geçerli sonucunun tanımlanması, Uygun davranışa karar verilmesi. (etik karar verme sürecinde anlatılmıştır)

ETİK VE MESLEKİ DEĞERLER ARASINDAKİ İLİŞKİSİ Mesleki değerleri, etik ve tutumların içeriğinde meslek mensubuna aşağıdaki konular verilerek yönlendirilmelidirler; “etik sisteminin doğası”, yerel ve evrensel etik anlayışları temelinde etiksel bakışların farklılıkları “doğruluk, objektiflik, mesleki yetkinliğe uyum, gizlilik, özenlilik (gerekli özen) gibi temel etik prensiplerine uyma”, “mesleki davranış ve teknik standartlara uyma”,

“bağımsızlık, şüphecilik, sorumluluk ve kamu beklentileri kavramları”, “etik, meslek ve sosyal sorumluluk”, “yasalar, düzenlemeler ve kamusal çıkarlar arasındaki ilişkileri kapsayan etik ve yasalar”, “etik dışı davranışların, bireysel, mesleki ve geniş kapsamda toplumsal sonuçları”, “işletme ve yönetim bağlamında etik”, “itirazlar (ihbar), çıkar çatışmaları, etiksel ikilemler ve çözüm yolları” Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Meslek mensuplarının davranışlarını biçimlendiren üç ana faktör vardır. Bunlar; Yasal düzenlemeler, Özgür seçim hakları ve Etik olgusudur.

Meslek ahlakı ilkeleri uyulma zorunluluğu bulunmayan altı tane temel ilkeden oluşmaktadır. Bu altı temel ilke şöyle sıralanmaktadır: Sorumluluk: Meslek mensuplarının müşterilerine, işverenlerine ve kamuya olan sorumluluklarıdır ki bu dış denetçi için “bağımsız denetçi- müşteri ilişkisi”, işverenler için “iç denetçi- işletme ilişkisi” olarak örneklendirilir. Kamu Yararı: Meslek mensupları kamu yararına uygun davranmayı ilke edinmeli, kamunun güvenine önem vermeli ve mesleğine yakışır bir uzman gibi davranmalıdır. Dürüstlük: Toplumun güvenini sağlamak ve korumak açısından meslek mensupları mesleki yetki ve sorumluluklarını dürüstlük bilincini özümsemiş kişiler olarak yerine getirmelidirler.

Tarafsızlık ve Bağımsızlık: Meslek mensupları mesleklerini icra ederken her türlü çıkar çatışmasından uzak kalarak tarafsızlığını korumalıdır. Denetim ve tasdik işi sırasında gerçekte ve görünürde bağımsızlıklarını koruma yönünde davranmalıdır. Mesleki Özen Gösterme: Meslek mensupları gerekli teknik ve ahlaki standartlara uyarak mesleklerini icra etmelidirler. İhtiyaç duymaları halinde konusunda uzman kişilerden yardım talep etmelidirler. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Hizmetin Kapsamı ve Niteliği: Meslek mensupları yaptıkları denetim ve tasdik işlemlerinin dışında üstlenecekleri diğer hizmetlerde de nitelik ve kapsam belirlemede meslek ahlakına uygun davranmalıdırlar. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

ır. Kamu Kesimindeki Denetçiler İçin Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Teşkilatı (INTOSAI), kamu kesimindeki denetçiler için uluslararası nitelikli etik kuralların oluşturulmasını zorunlu görmüştür. Meslek Etik Kuralları beş bölümden oluşmaktad Giriş bölümünde Kesimi denetçileri için meslek etik kuralları oluşturmanın gerekçelerin açıklanmaktadır. İkinci bölümünde “Dürüstlük” kavramı üzerinde durulmaktadır Üçüncü bölümünde “Bağımsızlık”, “Nesnel Davranış” “Tarafsızlık” İlkeleri açıklanmakta ve bu ilkeler şekillendirilmektedir. “Siyasi Tarafsızlık” ve “ÇıkarÇatışmasından Kaçınılması” bu bölümde ele alınan diğer kavramlardır Dört bölümde “Meslek Sırlarının Saklanması” İlkesinden söz edilmektedir. Beşinci bölümde “Yeterlilik” İlkesinden söz edilmektedir.

AICPA’ya Göre Mesleki Davranış Kanunları İLKELER Mecburi değildir. Fizyolojik terimlerden oluşmuş meslek etik Davranışının ideal standartları DAVRANIŞ KURALLARI Mecburidir. Özel kurallardan oluşturulmuş meslek etik Davranışının minimum standartları AÇIKLAMALAR Mecburi değil ama meslek mensupları davranışlarını Düzeltmeliler. AICPA Meslek Etik Departmanı Tarafından Davranış Kurallarının Açıklanması MESLEK ETİK HÜKÜMLERİ Mecburi değil fakat meslek mensupları davranışlarını düzeltmeliler. Meslek etik gereklerince Uygulamacılar ve diğer ilgili gruplarca AICPA’ya Davranış kuralları hakkında iletilen sorunların cevaplarının ve açıklamalarının yayınlanması

Özet olarak Temel mesleki etik ilkeler olarak, ‘dürüstlük’, ‘tarafsızlık’, ‘mesleki yeterlilik ve bilgi’, ‘gizlilik’ , ‘mesleki davranış biçimi’ belirlenmiştir

Meslek ahlakı kurallarının kurumsallaştırılmasını amaçlayan meslek örgütü şu 10 temel niteliği göz önünde bulundurmalıdır: Mesleki faaliyet için örgüte başvuran kişilerin niteliklerinin incelenmesi Ahlak olgusuna paralel olarak önemli olduğunu ve uygun davranış beklendiğini gösteren duyuruların hazırlanması Ahlak olgusuna paralel olarak hedefleri belirleyen, meslek ahlakına uygun olmayan davranışları tanımlayan resim düzenlemeleri kapsayan meslek örgütü politikalarının oluşturulması

Meslek örgütünün genel değerlerinin, amaçlarının ve nasıl ahlaki kararlar verilmesi gerektiğini tanımlayan yazılı meslek ahlaki kurallarının geliştirilmesi, Kararların alınabilmesi için örgüt bünyesinde meslek ahlakı komitesi kurulması, bu komite ise,çelişkili durumlarda karar alma ve ilgili konularda son söz sahibi olmalı, Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Sonuç ve Önerlere (devam), Kararları yazılı olarak duyurma ve daha önceki kuralları hatırlatmalı, En az altı ayda bir rapor hazırlamalı ve bunları meslek örgütü üst yönetimine sunmalı Meslek ahlakı politikalarında gerekli olduğu düşünülen değişikliklerden meslek örgütü üst yönetimini haberdar etmeli,

Meslek mensuplarının düşüncelerini açıkça ifade edecekleri örgüt içi mekanizmalar geliştirmeyi amaçlamalıdır Meslek ahlakına uygun meslek örgütü kültürü oluşturulurken ve bu olguya uygun davranışlar ödüllendirilmeli, Meslek ahlakına uygun olmayan davranışlar ise cezalandırılırken meslek mensupları arasında eşit davranılmalıdır. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Sonuç ve Önerlere (devam), Meslek mensuplarının rekabet nedeniyle ahlaka uygun olmayan davranışlarda bulunabilecekleri göz önüne alınarak engelleyici önlemler alınmalıdır. Örgüt içinde her düzeydeki meslek mensubu için sistematik eğitim programları geliştirilmelidir. Bu programlar çerçevesinde meslek mensuplarına neyin doğru-neyin yanlış olduğu değil, bir davranışın diğer meslek mensupları ve ilgili taraflar üzerindeki yaratacağı etkiler de öğretilmelidir.

Meslek mensupları tek başlarına verdikleri kararlarda ahlak olgusunu çok fazla olarak göz önünde bulundurmazlarken, grup halinde karar verirken ahlak olgusuna çok daha fazla dikkat etmektedirler. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

Kaynaklar 1. Baumann, Z., (2011), Postmodern Etik, 2. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2. Gündüz, G., Sayık, F., Yedek, S., (2008) ‘Etik Açıdan Gebeliğin Sonlandırılması ve Fetüs Hakları, Androloji Bülteni, Sayı 33 s. 174-175,  (http://www.androloji.org.tr/images/File/33.%20Say%C4%B1/K2.pdf) erişim: 17 Ağustos 2011 3. Gözlükçüler ve Optisyenler Konfederasyonu web sayfası http://www.gok.org.tr/haber-ayrinti-ETIK-AHLAK-VE-DEONTOLOJI--294.html, erişim: 20Ağustos 2011 4. Kuçuradi, İ., (2009), ‘Felsefi Etik ve “Meslek Etikleri” ’, Etik ve Meslek Etikleri, Yayına Hazırlayan: Harun Tepe, s. 27-43, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara. 5. Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi (2009) TÜSİAD/T-2009-06-492, İstanbul Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009