GERİYATRİK FONKSİYONEL DEĞERLENDİRME

Doç. Dr. Nurver Turfaner Aile Hekimligi AD

Günlük yaşam aktiviteleri(GYA) Temel GYA’lar: Hareketlilik, yıkanma, giyinme, bakım, transfer, tuvalet,kontinans, beslenme Aletli GYA’lar: Telefon kullanma, araba kullanma, toplu taşıma araçlarını kullanma, alışveriş yapma, yemek hazırlama, ev işi yapma, ilaç alma, parasını idare edebilme

FİZİKSEL DEĞERLENDİRME 6 Fonksiyonun değerlendirilmesi Her iki el baş arkasında (saç tarama, sırt yıkama v.s) Her iki el belin arkasında (alt ekstremite giyimi, hijyen) Otururken ayak baş parmağına diğer elle dokunma (alt extremite giyimi, hijyen)

FİZİKSEL DEĞERLENDİRME 4. Muayene edenin iki parmağını her iki elle sıkma(kutu-kapı açma, v.s) 5. Muayene eden çekmeye çalışırken bir kağıdı başparmak ve işaret parmağının yan kısmı arasında tutma (yerden bir şey alma) 6. Eller göğüs üzerinde tutularak sandalyeden kalkma (yer değiştirebilme yeteneği)

KOGNİTİF DEĞERLENDİRME Mini-mental durum Oryantasyon: Hangi yıl, mevsim, tarih, gün ve aydayız? 5 Neredeyiz? (Şehir, ilçe, hastane, kat) 5 Öğrenme: Hastaya 3 nesne söyleyip öğrenene kadar tekrarlayın. Kaç kez tekrarladığınızı not edin. Dikkat ve hesaplama: 100’den geriye 7’şer saydırın. 5 tane sayınca durun veya 5 harfli bir kelimenin harflerini tersten saydırın 5 Hatırlama: Yukarda ezberletilen 3 kelime tekrar ettirilir 3

DİL BİLGİSİ Tanıma: Kalem ve saat 2 Tekrarlama: ‘Eğer,’ ‘ve’, ‘ama’ kullanmadan 1 Üç aşamalı emir: Kağıdı sağ elinize alın, ikiye katlayın ve yere koyun 3 Okuma: ‘Gözlerinizi kapatın’ 1 Yazma: Bir cümle yazın 1 Kopyalama: Kesişen beşgenler 1 Puanlama: ≤20=demans

Motivasyon: Tek soru ile depresyon değerlendirilmesi: ‘ Kendinizi sık sık üzgün ve depresyonda hissedermisiniz?’ Kısa geriatrik depresyon skalası Son bir haftada nasıl hissettiğinize dair aşağıdaki soruları yanıtlayın (evet-hayır) 1. Genel olarak yaşamınızdan memnunmusunuz? E 2. Aktivite ve hobilerinizin bir çoğundan vazgeçtiniz mi? H 3. Yaşamınızın boş olduğunu düşünüyormusunuz? H 4. Sık sık canınız sıkılır mı? H 5. Moraliniz çoğunlukla iyi midir? E

6.Başınıza kötü bir şey geleceğinden korkuyormusunuz? H 7. Çoğunlukla mutlumusunuz? E 8. Çoğunlukla kendinizi çaresiz hissedermisiniz? H 9. Sokağa çıkmak ve yeni şeyler yapmak yerine evde oturmayı mı seçersiniz? H 10. Başkalarına göre daha fazla bellek probleminiz olduğunu düşünüyormusunuz? H

13. Kendinizi enerji dolu hissediyormusunuz? E 11. Hayatta olmanın harika bir şey olduğunu düşünüyormusunuz? E 12. Şimdiki durumunuzla kendinizi oldukça değersiz hissediyormusunuz? H 13. Kendinizi enerji dolu hissediyormusunuz? E 14.Durumunuzu ümitsiz görüyormusunuz? H 15. Başkalarının sizden daha iyi durumda olduğu kanısındamısınız? H ‘normal’ yanıtlar kalın olarak yazılmıştır (kalın E-H)> 5 aksi yanıt= pozitif depresyon testi

DÜŞMELER Yaşlılarda düşme sık olarak görülür ve ciddi, hatta ölümcül yaralanmalara neden olabilir. Düşmelerin çoğu multifaktöryeldir. Birçok yaşlı düşmeyi normal kabul edip bundan şikayet etmediği için doktorların sıklıkla yaşlının düşüp düşmediğini sorması gerekir.

DÜŞMELER Düşme önlenebilir ve risk faktörleri iyi bilinmektedir. Düşmenin, hedeflenen tedavinin ve risk faktörlerinin etraflıca değerlendirilmesi gelecekte düşme riskini azaltabilir. Düşme riskini azaltmak için fiziksel kısıtlama gerekmez. Bu tarz kısıtlamalar yaralanma riskini arttırabilir.

DÜŞMELER Düşen bir hastada sedatif ilaçlar kullanılmamalı ya da minimum dozda kullanılmalıdır. Eğer olanak varsa, düşen bütün hastalar bir egzersiz programına katılmalı, denge ve kuvvet arttırıcı bir egzersiz programına katılmalıdır.

Düşmelerin ilk Değerlendirilmesi Anamnez Düşmeye neden olan koşullar Görme ya da işitme bozukluğu Hastalıklar İlaçlar (özellikle sedatifler, psikotropik ajanlar, antihipertansifler, narkotikler, antikonvülzanlar) Fonksiyonel yeterlilik

Düşmelerin ilk Değerlendirilmesi Fizik Muayene: Postural kan basıncı Kalp ritmi ‘Ayağa kalkın ve yürüyün’ testi Görme keskinliği Nörolojik muayene Kas ve iskelet sistemi muayenesi Karotis sinüs masajı (uygun hastalarda)

Düşmelerin ilk Değerlendirilmesi Tanı testleri: Rutin olarak gerekmez Uygun hastalarda endikasyon varsa: tam kan sayımı, kanda üre, kreatinin, elektrolitler, glikoz, tiroid fonksiyonları, vit. B12; holter monitörü

Yaşlılarda düşmeye neden olan risk faktörleri Aşağıdakilerde yaşa bağlı değişim Görme İşitme Dokunma Kas aktivasyonu (postural değişimlere yanıt olarak kompansatuar aktivasyonun başlamasında gecikme) Kan basıncı (postural değişikliklere kompansatuar yanıtın azalması)

Yaşlılarda düşmeye neden olan risk faktörleri Kognitif bozukluk Depresyon Fonksiyonel bozukluk (Günlük yaşam aktiviteleri ile ölçülür) Görme bozukluğu Düşme öyküsü Denge veya yürüyüş bozukluğu

Yaşlılarda düşmeye neden olan risk faktörleri Yürümeye yardımcı araç kullanımı Artrit Bacakta güçsüzlük Ortostatik hipotansiyon Psikotropik ya da sedatif ilaç kullanımı Kadın hasta Düşme korkusu

Üriner inkontinans (İdrar kaçırma) Yaşlı kadınların %30’unda, erkeklerin %15’inde üriner inkontinans vardır. İdrarını tutabilmek için üriner sistemin düzgün çalışmasının yanısıra hareketlilik, motivasyon ve tuvalete kolay ulaşabilme gibi faktörler de gerekir. Kontinansta akut olarak ortaya çıkan değişiklikler, genellikle altta yatan bir nedene (ör: enfeksiyon, hipoglisemi) bağlıdır ve düzelebilir.

Üriner inkontinans (İdrar kaçırma) Erkeklerde taşma ve urge (sıkışma) tipi inkontinans daha sıktır. Kadınlarda ise urge ve stress inkontinansı daha fazla görülür. Anamnez, muayene, idrar analizi ve post-miksiyonel rezidüel mesane hacmi ölçümü daha ileri testlere gerek kalmadan inkontinansın doğru kategorizasyonunu sağlar. Kegel egzersizleri, mesane eğitimi egzersizleri ve idrar günlüğü tutulması urge ve stress inkontinansın tedavisinde etkilidir.

Üriner inkontinans (İdrar kaçırma) Stress inkontinansının ilaçla tedavisi başarısızdır ancak cerrahi tedavisi başarılıdır; sıkışma (urge) inkontinansında ise cerrahi tedavi başarısız olup, ilaç tedavisi etkilidir. Sıkışma inkontinansının tedavisinde kullanılan bütün antikolinerjik ilaçlar yan etkileri nedeni ile yaşlılarda kısıtlı kullanıma sahiptir.

Üriner inkontinans (İdrar kaçırma) Fonksiyonel (işlevsel) inkontinans, düşkün veya demanslı yaşlılarda sıktır ve çevresel düzenlenmeler ile programlı, zamanlanmış idrar yapma ile tedavi edilebilir. Huzurevinde kalan yaşlılarda inkontinans ve asemptomatik bakteriüri birarada bulunabilir ancak bakterinin eradikasyonu ile inkontinans düzelmez.

AKILCI İLAÇ KULLANIMI Yaşlılarda belirli ilaçların kullanımından kaçınılmalıdır. Sadece yaş faktörü, uygun endikasyonu olan ilaçların kullanımından kaçınmak için kriter oluşturmamalıdır (ör: myokard infarktüsü sonrası β-bloker kullanımı). Bir ölçüde polifarmasi (çok miktarda ilaç) yaşlılarda kaçınılmaz olabilir ancak her ilacın uygun bir endikasyonu olmalıdır.

AKILCI İLAÇ KULLANIMI Bir ilacın yan etkisini başka bir ilaçla tedavi etmekten kaçınılmalıdır. Bazı ilaçların etkileri ve toksisiteleri yaşla bereber değişir, bu nedenle kullanımları kısıtlanır. Renal fonksiyon yaşla beraber azalır ve birçok ilaçta doz ayarlaması gerekir, ancak karaciğer fonksiyonu genellikle değişmez.

DIKKATINIZ ICIN TESEKKUR EDERIM